Kadtong Magubot nga mga Panahon sa Pagkatin-edyer

ANG mga tin-edyer gilibotan sa makapukaw sa sekso nga mga mensahe. Ang sekso gigamit sa pagpaanunsiyo gikan sa sapatos ngadto sa diyens. Ang modernong musika masugyoton kaayo bahin sa sekso. Diha sa telebisyon ang madanihon nga mga hamtong makigsekso gikan sa usa ngadto sa lain. Apan matarong ba kini?

Usa ka pangunang mantalaan sa Amerika miingon nga ang “sobra nga pagpailaila sa seksuwal nga mga ideya” sa oras nga daghan ang tumatan-aw sa TV “makatugaw ug tuman ka dili-maalamon nga kiling sa pagprograma.” Gitawag kini sa The Journal of the American Medical Association nga “pagpahimulos sa mga bata pinaagi sa palumagian sa kalingawan ug sa paanunsiyo.”

Kinahanglang imong tinoon nga ang imong mga anak nahibalo nga dili-tanan nagakinabuhi nianang paagiha. Bisan pa kon, sumala sa gipangangkon, ang katunga sa 17-anyos nga mga dalagita sa Amerika nakaagi na ug sekso, kana nagpasabot nga ang katunga wala pa makaagi. Ang Kalihim sa Edukasyon sa U.S. niadto nga si William J. Bennett miingon: “Dili ‘tanan’ ang nagabuhat niana, ug buot natong hatagan ang maong mga batan-on​—katunga sa atong disisiyete-anyos​—ug pagpaluyo ug dugang pagpalig-on, usab.”

Siya mipunting nga diha sa usa ka surbi nga gihimo sa Grady Memorial Hospital sa Atlanta, Georgia, U.S.A., 9 gikan sa 10 ka bata nga babaye ubos sa 16 “gustong mokat-on sa pag-ingong ‘dili.’” Makatabang ka ba sa imong mga anak nga makombinsir nga, dili lamang usa ka mahuyang ug dili-malig-ong reaksiyon, kondili usa ka positibo ug malig-ong dili mao lamang ang hustong tubag sa bisan unsang imoral nga sugyot? Makatabang ka ba kanila sa pagpaamgo nga ang mga tawong tinahod motahod kanila tungod niini? Sama sa gisulti sa usa ka tin-edyer nga si Emily sa mantalaan sa California, U.S.A.: “Ang mga tawo nga labing tinahod dili imoral.”

Kinahanglan tabangan nimo ang imong mga anak sa pag-amgo nga ang sekso maoy usa ka gamhanang puwersa​—gamhanan gayod kaayo nga kini maoy nagpatungha sa tibuok tawhanong rasa. Kini wala magkahulogan, hinunoa, nga kini dili makontrolar. Hinunoa, kini nagkahulogan nga sama sa usa ka kusgan kaayong sports car, kini kinahanglang gamiton sa hustong paagi, sumala sa mga balaod sa dalan. Ang dipagpanumbaling sa mga balaod diha sa naglikolikong dalan sa bukid mosangpot ug katalagman. Ang dipagpanumbaling sa hinatag-sa-Diyos nga mga balaod bahin sa pamatasan sa sekso may sama usab nga mga resulta. Sa unsang paagi imong matabangan ang imong mga anak, nga gihigugma nimo pag-ayo, sa pagdawat niining kamatuorana?

Tudloi Sila nga ang Kaputli Bililhon

Hisgoti uban sa imong tin-edyer ang maayong pananglitan sa Bibliya bahin sa matahom nga batan-ong dalagang Shulamita. Siya mapasigarbohong nakaingon: “Ako usa ka paril ug ang akong mga dughan sama sa mga torre.” Sa moral siya sama sa dili-makatkat nga paril sa usa ka kuta nga may mga torre nga dili-maabot. Ug sa mga mata sa iyang umaabot nga bana, siya sama sa usa “nga nakakaplag ug kalinaw.” Oo, ang kalinaw sa hunahuna nga wala-matugaw sa kasakit sa pagbasol maoy usa ka tugob nga kaayohan sa kaputli.​—Awit ni Solomon 8:10.

Apan sa unsang paagi ang usa ka batan-on makapabiling malig-on sa moral, sama sa usa ka paril? Sa dili pa motungha kining mga butanga, kinahanglang imong tinoon nga ang imong nagkahingkod nga anak nahibalo sa panginahanglan sa paghimog mga panagana pinaagi sa paglikay sa mga kahimtang nga mahimo, ug sa kasagaran, motultol sa imoralidad. Pananglitan, sila kinahanglang mahibalo nga sama nga ang pagmaneho nga hubog mosangpot sa katalagman, sa ingon ang katalagman mapangita diha sa parti sa mga tin-edyer diin magdala ang uban ug alkoholikong ilimnon o kon walay kasaligang hamtong ang presente.

Sa susama, tabangi sila sa pagsabot nga ang pag-inusara diha sa balay (o apartment) uban sa laing batan-ong kaatbang nga sekso nagabukas sa pultahan sa tintasyon. Kinahanglang klarong makita sa mga batan-on ang moral nga kapeligrohan sa pagtugot kang bisan kinsa nga dili nila kapikas sa kaminyoon sa paghikap sa ilang pribadong mga bahin sa lawas, apil ang mga suso. Ipatin-aw kanila nga ang pagkadaldal ngadto sa pakighilawas kasagarang magsugod pinaagi sa makapukaw sa sekso nga paghikap sa maong parti sa lawas.​—Itandi ang 1 Corinto 7:1.

Kinahanglang imong tabangan ang imong minahal nga mga anak sa pag-amgo nga ang tinuod nga gugma nagkahulogan ug labaw pa kay sa sekso ug nga ang sekso gawas sa kaminyoon daotan. Ang ubang mga batan-on nakigsekso na nga wala pay panaad nga magpakasal. Tingali nakigsekso na sila sa ubay-ubayng mga kaparis nga walay kasal-kasal. Unya, sa molabay ang mga tuig ug sila makaamgo nga sila nagkinahanglan gayod ug kapikas sa kaminyoon, ilang makita ang ilang kaugalingon nga mamingawon ug tinalikdan. Matuod, walay usa ang nagkinahanglan ug panaad kanila, apan walay usa usab ang nagahimog panaad kanila.

Ang imong mga anak nga lalaki ug babaye angay mahibalo nga ang ilang kaputli bililhon kaayo nga isalikway samag hugaw nga tubig. Tabangi ang imong anak sa pagkakita nga ang bug-os nga katagbawan sa sekso modangat lamang diha sa sulod sa balaan nga kahikayan sa kaminyoon. Diha sa matahom, balaknong pinulongan, ang Bibliya nag-ingon: “Imna ang tubig gikan sa kaugalingon mong sudlanan, ug ang mga tubig nga nagaagay gikan sa kaugalingon mong atabay. Patibulaagon mo ba ang imong mga tubod sa halayong dapit, ug ang mga tuboran sa tubig diha sa kadalanan? Papanalangini ang imong tuboran, ug magkalipay sa asawa sa imong pagkabatan-on.”​—Proverbio 5:15, 16, 18.

Ingong mahigugmaong mga ginikanan, kinahanglang hagoan gayod nimo ang pagtudlo niining kamatuorana. Kini maoy linain nga hagit karong adlawa, kay ang pagsabak taliwala sa dili-minyo komun man nga gidawat. Si Lillian, usa ka nars sa pagpanganak ug sa nalangkit niini, miingon nga siya dili na makurat nga makakita ug kalisang sa mga mata sa 15-anyos nga dili-kinasal nga amahan dihang itunol sa mapasigarbohong mga apohan ang bag-ong natawong anak nga lalaki nga siya dili pa andam, gusto, o makadawat.

Ang usa ka komentarista sa telebisyon mipunting nga daghang “batan-on pa kaayong dili-minyong mga babaye may mga anak apan walay mga bana” maoy sagad dili makatapos sa pag-eskuyla, sa pagtrabaho, o sa paghatag sa ilang mga anak ug hustong pagmatuto. Kining tin-edyer nga mga inahan, siya miingon, “nabitik sa ilang kaugalingong mga trahedya. . . . Ang kakabos halos mao gayoy dangatan ug dakog kalagmitan nga ang ipanganak nga bata magpabiling kabos usab.”

Ang Imong Kaugalingong Panig-ingnan

Ang imong kaugalingong paggawi adunay kusganong epekto sa imong mga anak. Usahay matuod kini diha sa mas malalangong paagi kay sa imong maamgohan. Komosta kon ang amahan sipat ug mata? O kon ang inahan moingon, “Pagkaguwapo!” sa dihang moagi ang ambongang lalaki? Nagadasig ba kining maong mga ginikanan sa ilang mga tid-edyer nga magmaputli? Kon mabihag ka sa pisikal nga panagway, ikatingala ba nimo kon hatagan ug unang pagtagad sa imong mga anak ang lawasnong mga hiyas inay ang moral, kalulot, tinuod nga gugma, o ang dedikasyon sa tawo ngadto sa Diyos?

Busa ang pagtudlo sa imong linghod nga mga anak kon unsay ilang kinahanglang masayran bahin sa sekso nagalakip ug labaw pa kay sa imong gihunahuna. Kini naglakip sa imong tinamdan, sa espiritu nga imong imugna diha sa balay, sa imong pagkamainandamon sa pagtudlo sa imong mga anak nga sayo pa, ug sa panig-ingnang imong gipakita. Sa dayag, kining tanan nagkinahanglag panahon ug paningkamot, apan dako ang ganti!

Wala pa ba Gihapon Nimo Sila Tudloi?

Apan komosta kon halos dagko na ang imong mga anak, ug wala gihapon nimo kahisgoti kining mga butanga kanila? Ikaw yanong makaingon: “Nasayop ako sa paghulat ug dugay sa pagpakigsulti kaninyo mahitungod niining mga butanga, apan maoy tinguha ko nga inyong mabatonan ang labing maayong kinabuhi kon mahimo nga kinahanglan sulayan ko kini karon.”

Matuod, mas maayong hisgotan kining mga butanga uban sa imong mga anak kon sila gulang-​gulang na kay sa wala gayod. Ang moral nga pagpahimangno sa imong mga anak maoy hinungdanong responsabilidad ug pribilehiyo. Si Ron Moglia sa New York University miingon: “Ang bisan kinsang ginikanan nga dili-manumbaling sa katungod sa pagpakigsulti sa iyang anak bahin sa sekso nagasalikway sa usa sa labing katingalahang mga eksperyensiya nga iyang mabatonan.”

Kon bag-o ka pa lang nakahibalo sa moral nga mga kinahanglanon ug ang imong mga anak nahibalo nga ikaw wala magkinabuhi niana sa miagi, seguradoa nga masabtan nila nganong ikaw karon nabag-o. Mahimong isugyot mo kanila nga ilang basahon kining magasina ug unya paghikay nga mahisgotan ang impormasyon. Ayaw gayod padala sa batan-on kinsa moingon: “Oh, nahibalo ako nianang tanan!” Ang sayop nga mga ideya nga nakuha gikan sa ubang mga estudyante o sa mga estorya gikan sa isigkaingon o bisan sa suheto sa obra sa sekso dili maoy kapuli sa makataronganong giya sa pamatasan. Ang kamatuoran mao nga ang pagkawalay-hibangkaagan mosangpot ug kadaot.

Ang pagbansay sa imong mga anak nagkinahanglag dakong paningkamot, apan ang ganti mahimong katingalahan kaayo! Sama sa gipamulong sa Bibliya, sa yano ug tin-aw: “Ang matarong magalakaw diha sa iyang kabuotan. Malipayon ang iyang mga anak sunod kaniya.”​—Proverbio 20:7.

[Hulagway sa panid 9]

Unsay ginatudlo sa telebisyon bahin sa sekso?

[Hulagway sa panid 10]

Ang pagsalikway sa mga balaod sa pagmaneho sagad mosangpot ug seryoso nga mga problema, ug ingon man ang pagsalikway sa mga balaod sa diyosnong pamatasan