Pagpaniid sa Kalibotan
Relihiyon sa Canada
“Ang mga Canadianhon nagabiya sa relihiyosong pundok sa dakong gidaghanon,” taho sa The Vancouver Sun. Katunga sa mga hamtong sa Canada wala gayod magatambong sa serbisyo sa simbahan o motambong lamang ug makausa sa usa ka tuig. Ang bag-ohay pa nga mga estadistika nagpakita nga sulod sa milabay nga napulo ka tuig, ang gidaghanon sa mga Canadianhon nga moingon wala silay relihiyon hapit midoble. Si Jim Hodgson, katabang nga sekretaryo sa relihiyosong edukasyon ug komunikasyon alang sa Konsilyo sa mga Simbahan sa Canada, miingon: “Daghang tawo nakakaplag nga ang materyalismo ug konsumerismo maoy ilang tumong sa kinabuhi.” Siya nagdugang nga “ang dagkong tindahan lagmit labaw nga importante kaysa simbahan dinha sa kinabuhi sa daghang tawo.”
Bag-ong Kabisera sa Nigeria
Sulod sa milabayng 77 ka tuig, ang Lagos maoy kabisera sa Nigeria. Apan sa Disyembre 12, 1991, ang presidente sa Nigeria nga si Ibrahim Babangida ug iyang asawa nanamilit sa naghugyaw nga mga tawo sa Lagos, misakay sa jet, ug minglupad ug 500 kilometros pasulod sa Abuja, nga sa opisyal giproklamar nga bag-ong nasodnong kabisera. Ang desisyon sa pagbalhin sa ulohan sa kagamhanan sa Abuja gihimo niadtong 1976 sa panahon sa kauswagan sa lana sa Nigeria. Sumala sa magasin sa Nigeria nga Newswatch, ang desisyon natukmod sa tinguha sa pagbutang sa kabisera sa tungatunga sa nasod sa paglingkawas sa naghuot nga Lagos.
Suliran sa Hulaw sa Australia
“Ang banikanhang Australia nasugamak ngadto sa iyang kinagrabehang suliran sa hapit 50 ka tuig,” matud sa The Weekend Australian Review sa Sydney. Sa hinaposan sa Oktubre 1991, ang estado sa New South Wales mideklarar nga 65 porsiento sa iyang gilapdon gihampak sa hulaw. Sa amihanan, ang kasikbit nga Queensland nagdeklarar nga kapin sa dos tersiya sa estado naapektahan sa hulaw. Sa panahon nga ang kontinente misulod sa iyang kinaulahiang ting-init, 60 porsiento sa sidlakang Australia may sukod nang ubos-aberids nga ulan sulod sa daghang mga bulan, nga ang ubang mga dapit nagtaho sa ilang kinaubsang sukod sa ulan nga natala. Ang Review nagmatikod nga “ang pangutana kon kaha kini Ang Kinadak-ang Usa: ang usa-sa-100-tuig-nga hulaw.”
Mithi nga Makadaot sa Panglawas
“Ang kaanyag sa babaye nga mithionon nga gitudlo karon sa mga babaye aron tinguhaon sa kadaghanang kaso dili-kinaiyanhon, dili mabatonan, ug makadaot sa panglawas,” sumala sa kinaulahiang taho sa Tufts University Diet and Nutrition Letter. Sa mga mata sa daghang babaye karong adlawa, ang ideya sa kaanyag kauban sa kaniwang. Ang medya nagpasiugda niining sukdanan pinaagi sa walay hunong nga paggamit ug kinaniwangan nga mga modelo. “Apan,” sama sa giasoy sa taho, “dili lang kay ang mga babaye kinahanglan nga may barog kokaamgid sa maayog-ehersisyo nga mga lalaki, ang kadaghanan dili makaarang bisag unsa pang paningkamot ang ilang buhaton.” Ang mga babaye, morag, sa kinaiyanhon mohupot ug daghang tambok kaysa mga lalaki; kadaghanang babaye dili makasugod sa pagregla hangtod ang ilang lawas maoy mga 17 porsiento nga tambok. Ang pagmabdos magdugang usab sa tambok sa lawas. Mao nga, daghan sa mga babaye nga edaran na, walay sapayan sa kultura o nasod, nagdala ug tambok nga hapit 40 porsiento sa ilang gibug-aton.
Pagpahinay sa Pagbuto sa Populasyon
Pag-abot sa tungatunga sa 1991, ang populasyon sa yuta mikabat nag 5.4 bilyones. Kon kana mopadayon sa pagtubo sa presenteng gikusgon, matud sa taho nga State of World Population 1991, ang populasyon sa kalibotan mokabat ug napulo ka bilyon pag-abot sa tuig 2050. Ang UNFPA (UN Fund for Population Activities) naglaraw sa pagpahinay niining pag-usbawa—ilabina sa Aprika diin, sa aberids, may 6.2 ka pagpanganak ang kada babaye. Ang tumong sa UNFPA alang sa tuig 2000 mao ang pagpauswag sa paggamit sa modernong mga paagi sa pagkontrol sa pagpanganak ug 50 porsiento sa tibuok kalibotan. Sa pagkab-ot niining tumonga mogasto ug $9 bilyon kada tuig, sumala sa UNFPA. Ang pila nag-isip niining galastohan nga takos. Pananglitan, ang opisyal nga mga pagbanabana sa India nagpahibalo nga sukad sa 1979 mga 106 milyones ka mga paghimugso ang napugngan pinaagi sa paggamit sa pagkontrol sa pagpanganak. Kini nakadaginot ug $742 bilyones sa edukasyon ug gastos sa panglawas.
Reputasyon sa Klerigo
Sumala sa EPS (Ecumenical Press Service), usa ka ahensiya sa mantalaan sa Konsilyo sa mga Simbahan sa Kalibotan, usa ka bag-o pa nga surbi nagpadayag nga ang publikong reputasyon sa klerigo sa Alemanya “nakasugamak ug hilabihang kapakyasan.” Ang EPS nag-ingon nga ang serbisyo sa impormasyon sa Evangelical Alliance sa Alemanya nagmatikod nga “sa unang higayon ang mga ministro sa simbahan dili makit-an diha sa kinatas-ang napulo ka mga propesyon nga may maayong dungog.” Sukad sa 1987, ang mga klerigo sa kanhing Sidlakang Alemanya nadakin-as paubos sa ikanumero 19 sa listahan sa 25 ka mga propesyon nga gisurbi, samtang ang ilang mga katalirongan sa kanhing Kasadpang Alemanya nahulog gikan sa ikanumero 5 ngadto sa ika-12.
Kanser sa Tutoy sa mga Lalaki
Usa ka lalaki gikan sa Provo, Utah, T.B.A., nagsulat sa American Health magazine ug misukna: “Posible ba nga ang usa ka lalaki may kanser sa tutoy?” Ang tubag mao: “Oo, apan kana tagsaon ra kaayo.” Sa gidahom nga kapin sa 170,000 bag-ong pasyente sa kanser sa tutoy sa Tinipong Bansa sa 1991, mga 900 lamang ang malagmit lalaki. Ang hinungdan sa riyesgo sa mga lalaki nga gilista sa magasin maoy: “kasaysayan sa pamilya nga may kanser sa tutoy ang lalaki; Klinefelter’s syndrome, usa ka henetikong sakit nga nalangkit sa gynecomastia (pagdako sa tutoy); ug hyperestrogenism, ang pagpatungha ug sobrang estrogen.” Ang American Health nagpadayon sa pag-ingon nga “sanglit ang kanser sa tutoy sa lalaki sagad nga grabe na usa pa mamatikdan, ang mga doktor sa katibuk-an mosugyot ug mastectomy.”
Dugo ug Sakit
Ang ministro sa panglawas sa Indonesia miangkon nga ingon ka daghan sa 2,500 ka tawo sa nasod lagmit natakdan sa AIDS, taho sa The Jakarta Post. Nagkausbaw ang kahibalo sa publiko bahin sa peligro sa AIDS taliwala sa mga Indonesian. Miangkon nga ang kuyaw nga sakit mokuyanap pinaagi sa pag-abuno ug dugo, usa ka linaing panlimbasog ang gihimo sa pagsusi sa abiyo sa dugo sa Indonesia. Ang The Jakarta Post nagtaho nga wala pay HIV ang nakaplagan sa bisan unsang sampol sa gidonar nga dugo. Hinuon, ang Indonesian Red Cross nakakaplag ug kagaw sa sipilis ug Hepatitis B sa 2.56 porsiento sa gidonar nga dugo nga gisusi.
Garing sa Utanon
Ang panginahanglan sa garing sa hayop nakapahinabo sa hapit pagkapuo sa elepante. “Karon gikan sa gabonong kalasangan sa Habagatang Amerika ming-abot ang natural nga produkto nga mahimong motabang sa pagpakunhod nianang panginahanglana,” matud sa International Wildlife nga magasin. “Gitawag kining tagua, ug, dili sama sa sungo sa elepante, kini nagtubo sa mga kahoy.” Ang garing sa utanon naggikan sa nauga ug napahamis nga unod sa bunga sa mga palma sa Habagatang Amerika. Kon kulitan, kana tagsaon nga susama sa garing sa hayop pareho sa panagway ug sa grano, ug ngani misundog sa iyang mga lungag. Sa walay duhaduha mao kana ang rason nganong kana gitawag ug Phytelephas—“tanom nga elepante.” Ang iyang lamang disbentaha mao ang iyang gidak-on, taas rag gamay sa 2.5 sentimetros, nga nagkuto sa mga butang mga mahimong gam-on gikan niana. Ang gamit sa garing sa utanon dili bag-o apan masubay ug balik kapin sa 100 ka tuig. Mga butones ug ubang butang gigama gikan niana. Apan human sa Gubat sa Kalibotan II, ang indigay gikan sa bag-ong naugmad ug barato nga mga plastik naghanaw sa negosyo sa tagua, ug halos gikalimtan. Ang paggamit ug tagua nagtubo na sa Hapon, Pransiya, Italya, Alemanya, ug sa Tinipong Bansa.
Panapaw sa Argentina
Ang mantalaang Clarín sa Argentina nagtaho nga 90 porsiento sa katawhan nga nag-abang sa mga serbisyo sa pribadong paniktik sa Argentina nagpangita ug ebidensiya sa pagpanapaw sa ilang kapikas. Ang Clarín nagpahayag nga “ang kinadaghanan sa mga kliyente maoy mga babaye (mga 75 porsiento). Kadaghanan sila mga 40 ka tuig ang pangedaron.” Ang pribadong mga tiktik nakaarang sa pagtipon ug igo nga pangkahimtang nga ebidensiya sa paglig-on sa mga katahap sa panapaw sa 80 porsiento niining mga kasoha.
Nagkausab nga mga Tinamdan
Sukad sa Gubat sa Kalibotan II, ang Hapon mibangon gikan sa kawalad-on ug karon giila sa kadaghanan ingong usa sa ekonomikong higante sa kalibotan. Apan, ang ordinaryong Hapones wala makadayeg. Usa ka bag-ohay pa nga pagtuon nakakaplag nga mao lamay “27 porsiento sa mga Hapones ang miingon nga ilang garbo ang dagkong mga kompaniya sa ilang nasod,” asoy sa Mainichi Daily News. Sa napulo ka mga nasod nga gisurbi, ang mga Hapones maoy dili patriotiko sa tanang bahin. Napulo ka porsiento lamang sa mga Hapones ang miingon nga sila magpakamatay alang sa ilang nasod. Kini maoy dakong kausaban gikan sa mga tinamdan sa panahon kainitan sa Gubat sa Kalibotan II sa dihang, sumala sa Kodansha Encyclopedia of Japan, 92 porsiento sa lalaki nga sibilyan nga miapil sa singkamot sa gubat bulontaryo.
Kapildihan Batok sa Malarya
“Kini maoy makalilisang mga adlaw sa pakig-away batok sa malarya,” pahayag sa Science nga magasin. Usa ka bag-ong taho gikan sa Institute of Medicine nagpakita nga human sa kauswagan niadtong katuigang 1940 ug 1950, ang mga tawo karon nagkapildi sa parasitiko. Kapin sa usa ka milyon ka tawo sa 102 ka mga nasod, kadaghanan kanila mga kabataan, gipatay kada tuig. Nagpasamot sa suliran mao ang batok-malarya nga mga droga nga gigamit wala nay epekto, ug mga tinguha sa pagmugna ug bag-ong mga tambal wala pay nalampos. Ang mga gubatay sa mga nasod sa Aprika, diin kadaghanan sa mga kamatayon tungod sa malarya nahitabo, nakapalisod sa pakig-away sa sakit, ug ang adunahan nga mga nasod nagkunhod sa ilang mga badyet alang sa panukiduki sa malarya.