Pagpaniid sa Kalibotan
Natuis nga mga Prioridad
Ang malisod kaayong kahimtang sa panginabuhi sa nagakaugmad nga mga nasod mouswag ug dako kon bag-ohon lang sa mga kagamhanan ang ilang mga badyet sa nasod, sumala sa magasing Olandes ang Internationale Samenwerking (International Cooperation). Ang iyang mga hinapos gipasukad sa bag-o pang taho nga giluwat sa Development Program sa H.K., ang magasin miingon nga “kon ang nagakaugmad nga mga nasod dili lang usa mogahin ug badyet alang sa depensa,” sila makadaginot ug kapin sa $10 bilyones sa usa ka tuig. Ang maong kantidad, nga gitawag sa magasin ug ganansiya sa kalinaw, makabayad sa paninugdang edukasyon, pangunang pag-atiman sa panglawas, igong pagkaon, ug hinlong tubig ilimnon. Ugaling, ang magasin usab nag-ingon nga daghang nasod “sa pagkakaron nagagasto sa labing menos ug duha ka pilo nga kantidad alang sa mga hinagiban kay sa edukasyon ug sa pag-atiman sa panglawas,” nga naglista sa mga nasod ingong pananglitan sa Aprika, Asia, ug Habagatang Amerika.
Ginaaghat ang Tabako sa Aprika
Samtang ang pagpanabako padayong nagabiktima sa minilyong mga Aprikano, ang mga opisyal sa panglawas misugod sa pagpahayag nga walay likoliko. Matud ni Dr. Paul Wangai, usa ka konsultant sa World Health Organization sa Kenya, Aprika: “Ang tabako . . . mao lamang ang produkto nga akong nahibaloan nga mopatay kon gamiton subay sa tuyo sa nagagama.” Sumala sa mantalaan sa habagatang Aprika ang Lesotho Today, “175 bilyones ka sigarilyo ang mahurot sa Aprika kada tuig.” Kini nagkahulogan sa gastos nga motumbas sa tulo ug tunga ka pilo sa badyet sa nasod sa Côte d’Ivoire. Si Dr. Wangai mipahayag nga gipahimuslan sa mga tiggama ug sigarilyo sa walay pagbati ang kakulang sa mga restriksiyon labot sa panganunsiyo sa Aprika ug sa naglungtad nga kawalay alamag bahin sa hulga sa panglawas sa pagpanabako. Sumala sa Lesotho Today, ang panganunsiyo sa sigarilyo ug pagpakete sa kadaghanan sa Aprika walay “mga pasidaan sa panglawas nga maoy kinahanglanon sa ugmad nga mga kanasoran.”
Nahugawan nga Kopa sa Kagawasan
Ang pagkalumpag sa Kurtinang Puthaw nagpakita nga ang Sidlakang Uropa natabonan sa mga suliran sa palibot, matud sa London Calling, ang basahon sa programa sa British Broadcasting Corporation. “Ang walay restriksiyon nga mga pabrika sa kemikal, nahugawan nga kasapaan, nagkahanaw nga kalasangan ug peligrosong mga planta nukleyar,” taho pa sa basahon, maoy gamayng bahin lamang sa “panulondon sa palibot nga gibilin sa Komunismo . . . , mapait nga lawog sa kopa sa kagawasan.”
“Mga Tigulang Gihan-ok”
Ang mga kawani sa ospital nagtawag sa batasan nga paghan-ok sa tigulang. Ihatod sa mga sakop sa pamilya ang tigulang nga paryente sa lawak emerhensiya sa ospital, kasagarang moreklamo ug pila ka gibati nga magkinahanglan sa daghang gastosong mga paghiling ug sa pag-estar sa usa ka gabii o kapin pa. Human sa mga paghiling, mosulay ang ospital sa pagkontak sa pamilya sa tigulang, aron lamang masayod nga dili tinuod ang adres ug numero sa telepono nga gibilin. Ang pila ka balay atimanan misundog sa susamang batasan. Samtang ang tigulang anaa pa sa ospital, sa yano ilang ihatag ang iyang katre—kasagaran sa labaw kasaligang tigbayad nga kustomer—ug unya modumili sa tanang paninguha sa ospital sa pagbalik sa pasyente. Sumala sa magasing Newsweek, ang mga batid nagkauyon nga kining batasana nagakadaghan. Sumala pa sa usa ka impormal nga surbi, “ang pila ka mga doktor nagtaho nga mga walo ka tigulang nga mga pasyente ang ginahan-ok sa ilang lawak emerhensiya kada semana.”
Pagbarina sa Kaugatan
Ang mga doktor sa Australia nagagamit ug dili-kasagarang himan sa paglimpiyo sa baradong mga ugat sa kasingkasing, taho sa Asiaweek. Gitawag ug Rotablator, ang himan may gamitoyng ulo nga gisapawan ug libolibong di-makita nga mga tipik sa brilyante. Samtang ang ulo motuyok sa katulinong 190,000 kada minuto, pulpogon niini ang nanggahing asin nga nagsap-ong sa kaugatan, nagadugmok niini ngadto sa pino kaayong mga partikulo nga dili na mopahinabog istrok tungod kay mabara diha sa utok. Yanong anoron sila inig-agos sa dugo nga walay peligro. Sumala sa Asiaweek, ang himan dili gayod mosipyat nga “sa mga pasundayag gipino niini ang bangag sa alukabhang sa itlog nga hilaw nga wala magisi ang habolhabol sa sulod.”
Maayong Sulondan?
“Ako usa ka bayot!” Kining mga pulonga nagagikan sa makapakurat nga tinubdan ning bag-o pa—sa banggiitang-bayani sa basahong komiks. Si Northstar, nasaptag-pula taga Canada nga bayani sa iladong basahong komiks nga gipatik sa Marvel Comics, gilarawan sa ulahing isyu nga nag-ingon nga siya usa ka bayot. Bisan tuod ang karakter kaniadto gitawag nga mao “ang labing tilinguhaong ulitawo sa Canada,” ang mga bayot dugay nang nagduda nga siya gilaraw nga mahimong bayot, sumala sa Daily News sa New York. Ang mga grupo sa bayot midayeg sa kinaulahiang pagpadayag, nga gibandilyo diha sa hapin sa basahong komiks uban sa mga pulong: “Si Northstar nga Wala pa Ninyo Mailhi Kaniadto!” Ingong ginikanan, giisip ba ninyo nga ang usa ka bayot mahimong maayong sulondan sa inyong mga anak? Ang Pulong sa Diyos ang Bibliya nagsaway sa mga tawong ‘nangaut-ot sa ilang pangibog alang sa usag usa, mga lalaki sa masigkalalaki.’ Nagtawag sa ilang ginahimo nga “malaw-ay.”—Roma 1:24-27.
Walay Punoan nga Kahoy
“Sa pagkakaron, kami wala nay globonhong paghubit alang sa ebolusyon sa kinabuhi sa yuta,” matud pa sa Le Figaro-Magazine sa Pransiya. Nagtaho bahin sa internasyonal nga komperensiya nga gihimo sa Blois, Pransiya, diin 200 ka iladong nga siyentipiko gikan sa nagkalainlaing dapit sa kalibotan nagtigom sa paghisgot sa sinugdanan sa kinabuhi, ang magasin nagpahayag nga “ang karaang mga teoriya nagkahugno.” Gisumaryo sa magasin ang mga komento sa pipila ka mga siyentipiko niining paagiha: “Ang teoriya ni Darwin makasaysay lamang sa pipila ka gidaghanon sa ikaduhang mga butang apan dili ang hinungdanong mga hugna sa ebolusyon, sama sa paggimaw sa bag-ong mga organo o bag-ong matang sa organisasyon sama sa kalanggaman o hayop nga may talodtod.” Mikomento bahin sa dakong kal-ang nga nagpalibog sa teoriya, ang paleontologo nga si Robert Fondi miingon: “Kon atong handurawon ang kagikanang kahoy sa ebolusyon, mga dahon lamang ug pipila ka mga sanga ang naglungtad apan walay mga buko o punoan. Kana maoy kahoy nga dili makabarog!”
May Sakit sa Hunahuna ug Walay Balay
Ang gidaghanon sa mga tawong mga walay-balay ug may sakit sa hunahuna nagpadayon sa pagdaghan sa Tinipong Bansa. Sa pagkamatuod, ang gidaghanon niining makaloluoyng pundok miuswag ug 7 porsiento sa miaging tuig lamang, sumala pa sa surbi sa 21 ka siyudad sa Amihanang Amerika nga gihimo sa Komperensiya sa mga Mayor sa U.S. Ang 21 ka siyudad nagtaho ug gibanabanang 208,000 ka tawong mga walay-balay, nga mga un-tersiya kanila—69,000 ka tawo—grabeng may sakit sa hunahuna. Ang surbi naglakip sa tulo ka labing dakong siyudad sa nasod—New York, Chicago, ug Los Angeles. Ang pila ka mayor sa komperensiya nagreklamo nga kining sulirana gipahinabo tungod sa kakulang sa pundo sa kagamhanan alang sa pag-atiman sa may sakit sa hunahuna.
Klima sa Yuta Nagkainit
Ang mga tuig sa 1980 maoy init nga dekada. Ang Perspectives, usa ka magasin nga gipatik sa International Institute for Environment and Development, nagtaho nga “unom sa pito ka kinainitang mga tuig nga narekord sa yugto sa 140 ka tuig nahitabo sugod sa 1980.” Ug sumala sa impormasyon nga giluwat sa British Meteorological Office, ang 1990 mao ang kinainitang tuig sa rekord. Kining impormasyona, pangangkon pa sa Perspectives, “nagpamatuod nga ang aberids nga temperatura sa hangin sa ibabaw nagakataas ug naghatag kalig-onan nga ang globo nagpadulong sa katibuk-ang dagan sa pag-init.”
Ang mga Iro sa Paris
Uban sa usa ka iro sa matag napulo ka tawo, ang Paris, Pransiya, nagpasigarbo nga may kinadaghanang populasyon sa iro sa bisan haing kaulohan sa Uropa. Kining 200,000 ka iro malibang ug mga napulo ka toneladang hugaw sa kadalanan kada adlaw. Ang siyudad nagagasto ug $8 milyones (FFr42m) sa usa ka tuig sa pagpatrabaho sa usa ka panon sa nagmotorsiklong mga mamumuo sa sanidad nga mopala sa halos katunga sa hugaw, samtang ang uban ginaingong ginapaagos diha sa mga kanal ug imbornal. Hinuon, daghan kaayo niining baho nga hugaw nagpabilin gihapon sa mga karsada sa siyudad nga nahimong ikatulo sa kanunay ireklamo sa mga taga Paris mahitungod sa ilang siyudad. Ang siyudad karon naglansad ug kampanya sa pagpatuman sa mga balaod nga nagamando sa mga tawo sa paghinlo sa hugaw sa ilang mga iro.
Ang Hampak sa Krimen sa mga Batan-on
“Ang delingkuwensiya sa batan-on nagkadaghan. Midoble kini sa miaging lima ka tuig. Midaghan sa mga un-tersiya sa ulahing pipila lamang ka bulan.” Mao kini ang mangiob nga hulagway nga gilarawan sa mga estadistika bahin sa pagtubo sa krimen sa mga batan-on sa Italya tali sa 1986 ug 1990, sumala sa mantalaang La Repubblica. Ang mga kaso sa grabeng pagbun-og sa lawas niadtong 1986 miabot ug 3,064, samtang sa 1990 dihay 6,092 sa maong mga krimen naglangkit sa mga batan-on. May 715 ka kaso sa pagbaligya ug paggamit sa droga niadtong 1986, kon itandi sa 2,113 sa 1990. Ikasubo, ang Italya wala mag-inusara niining bahina. Diha sa Ikaduhang Internasyonal nga Komperensiya sa Seguridad, nga gihimo sa Paris niadtong Nobyembre, nahisgotan nga walay labot sa Hapon, ang krimen sa mga batan-on nagkadaghan sa tanang dapit sa kalibotan.
“Mga Talabong sa Kagabhion”
Sa Brazil, ang magasing Veja nagtaho nga usa ka sekretong organisasyon sa kababayen-an nagabilin ug mga bata diha sa mga tangkaan sa pultahan sa sapiang mga pamilya. Human ibutang ang bata, ilang timbrehon ang door bell ug modagan sa layo sa pagtan-aw gikan sa giparking nga kotse sa duol. Sa ulahi nianang gabhiona ilang teleponohan nga dili mopaila ang pamilya, moaghat kanila sa pagsagop sa bata. Ang pamilya dili na gayod makabalita sa mga babaye pag-usab. Ang Veja nagtaho nga sa miaging unom ka tuig, 60 ka dato nga mga pamilya sa Feira de Santana, Brazil, nakabaton ug bag-ong natawong bata diha sa tangkaan sa pultahan. Ang grupo sa mga babaye, nailhang “mga talabong sa kagabhion,” ginaingon nga nagsulay sa pagtabang sa mga bata nga giabandonar, apan ang batasan maoy lantugionon. Si Márcia Serra Negra, usa ka abogado ug eksperto bahin sa mga suliran sa pamilya, gikutlo nga miingon: “Ang gihimo sa mga talabong maoy usa ka matang sa pagpamugos.”