Balhiboong mga Kahibudnganan sa Lanaw Bogoria

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Kenya

NAHILUNA sa hiktin nga dal-as, nagbantaaw sa Lanaw Bogoria ang habog nga mga pangpang. Ang pipila nagtawag niana nga labing nindot nga lanaw sa tibuok Kenya, ug samtang nagkanaog kaming tulo sakay sa among pik-ap trak, dali ra namong nasabtan kon ngano. May bulok siya nga nagaidlak-idlak, gisanteson-ka-berde, resulta sa dagayang lumot. Kining gagmitoy nga mga tanom nanglambo tungod sa dagayang hayag-adlaw ug ang kainit sa daghan kaayong tubod-init nga nagailig ngadto sa lanaw. Mao nga ang Lanaw Bogoria iladong kan-anan alang sa dinosenang bulok-rosas, tigkaog-lumot nga mga flamingo nga nagdayandayan niana.

Apan ang mga flamingo mao lamay una sa daghang balhiboong mga kahibudnganan nga mapanid-an namo nila ni Paul, ug ni Paula nga iyang asawa, niining pagkamping nga panaw. Kami mipadagan ug hinay ubay sa batoon, uga nga baybayon sa kasadpan. Mga alisngaw nagpasirit pataas sa ilang morag balhibo puti nga gabon. Sa unahan lamang, sa bato nga nag-igdal gikan sa tubig duol sa baybayon, mibatog ang lain pang balhiboong tigpanalipod sa dagayang abiyo sa lumot: ang Aprikanhong tigkaog isda nga agila o fish eagle.

“Walay isda dinhing alkalinong lanaw,” saysay ni Paul. “Nan nganong nia man dinhi ang mga agila?” sukna niya. Ang tubag ming-abot nga naglupad sa ibabaw​—laing fish eagle nga nagdagit ug flamingo sa iyang hait nga mga kuko! Karon akong nasabtan nganong nagpalayo kining mga bulok-rosas nga mga mutya gikan niining nagbatog nga mga mandadagit!

Ang fish eagle dali rang mailhan sa layo. Ang iyang lonlon ugis nga ulo, likod, ug dughan, ug ikog lutaw kaayo batok sa iyang kastanyason nga tiyan ug itom nga mga pako. Sa dihang makit-an sa alkalinong mga lanaw diin walay isda, halos mga flamingo ang kinaon sa agila, ang usa ka pares nga agila modagit ug usa sa matag duha o tulo ka adlaw. Sa tubig-tab-ang nga mga lanaw, hinuon, ang fish eagle tinuod nga tigkaog-isda. Hunahunaa, bisan pa, nga maglakaw ubay sa baybayon sa usa ka Aprikanhong tubig-tab-ang nga lanaw ug may usa ka pangsud-an nga isda nga mahulog gikan sa langit sa imong atubangan! Dili katuohan? Mahitabo baya. Kining ugis-ug-ulo nga mangingisda may danglog nga mga kuko ug ilado sa paghulog sa ilang mga nadakpan nga isda​—sa kalipay sa mga lokal nga molupyo!

Bisan pa niana, ang fish eagle usa ka inilang manlulupad, nga magpasundayag sa makapahingangha nga mga pagsirkosirko sa kahanginan. Ang usa ka pares mahimong mosulbong pataas ug 60 metros ug unya sa kalit maghakopanay sa ilang mga kuko. Uban sa mga pako nga gipatuskig pagdupa, sila sa kahinam motulilik, nga mohunong lamang sa 9 metros ibabaw sa tubig! Nga magbuhi gikan sa pagtulilik, sila mousab pagsulbong paitaas, nga mogukod sa nagautbo nga hanging init.

May Pako nga mga Mananayaw

Ang abogon, batoon nga dalan libot sa habagatang ngilit sa lanaw nagkaanam ka bungtoron ug lisod nga padaganan. Samtang kami nagtungas sa kataposang katay, kami nakalabay sa usa ka pares sa may purongpurong nga mga talabong nga hilom nga nanuktok ug mga insekto gikan sa mga sagbot. Lalom nang kahaponon, ug uban sa panghayhay sa kahupayan, kami nakaabot sa among destinasyon​—ang Fig Tree Camp. Kay nahimutang sa kinangilitan sa habagat-sidlakan nga pangpang sa lanaw, kini tubigon nga dapit nga moabiabi sa gikapoy nga mga biyahero.

Human sa usa ka gabii nga pahulay, kami naglingkod libot sa dauban pagkabuntag, nga nanghigop ug init nga kape. Unya, sa kalit, tua siya! Mga usa ka metros sa ibabaw, ang sunoy nga paradise flycatcher naglupadlupad, puliki nga naggama sa iyang salag sa usa ka kahoy halos usa ka metros gikan sa among gikampohan. “Pagkanindot, taas puti nga lawi!” singgit ni Paula. Taas sa pagkatinuod. Ang sukod sa sunoy nga wala ang lawi maoy gikan sa 18 ngadto 19 sentimetros lamang. Apan ang iyang duha ka lawi mahimong moabot ug kahibulongang 40 sentimetros ang gitas-on. Bisan kon itanding gamay, ang paradise flycatcher isog. Ngani sa dihang ang mas dagkong mga langgam nga dumadagit mopaduol sa salag sa pamilya, ang sunoy dili mahadlok sa pag-atake!

“Malisod nga kuhaan ug litrato kining usa,” matud ni Paul samtang iyang giandam ang iyang kamera. Kay dili magpahiluna ug dugay sa usa ka dapit, ang puliki nga tighimog-salag subsob nga molupad balikbalik sa biniyaan nga lawalawa nga puno ug dahon sa ibabaw sa kahoy. Ang iyang katuyoan? Sa pagkuha ug pilit nga mga butang nga iyang gigamit sa pagbuhat ug salag. Kay ikag kaayo sa pagsuhid alang sa labing maayong bahin sa lawalawa, molupadlupad usa siya nganhi, unya ngadto, maghimog tulin nga pagliso sa lawas nga magpahinabo nianang talagsaong lawi sa paglabtik ug tulin. Kami nalingaw ning mapasundayagon nga sayaw! Kay nakakita sa iyang piniling mga bahin, siya mobalik sa iyang gisalagan, nga ang iyang nindot ug lihok nga lawi napalid sa iyang likod samag balod.

Sa ulahi nianang buntaga kami nakakita ug laing pares sa may purongpurong nga mga talabong o crowned crane. Sila nakahukom sa pagpangaon sa sagboton nga laguna sa atubangan sa among kampo, tali sa lanaw ug sa kalasangan sa kahoyng-higera. Usa sa kinahabogang mga langgam sa Sidlakang Aprika, ang crowned crane mobarog ug hapit usa ka metros sa samag ugsok itom nga mga bitiis. Ang iyang tibuok balhibo maoy nindot nga panagsagol sa puti, granate, itom, ug abohon. Apan ang iyang tagsaong mga timailhan makita sa ibabaw sa liog. Ang daw-velvet itom nga agtang giutlan sa puti ug pula nga mga pitay sa nawong​—dako unoron nga mga lingin. Ug ang purongpurong? Usa ka harianong palungpong sa samag-uhot ug bulok, tuskig nga mga balhibo. Dili ikatingala nga kana gipili nga nasodnong langgam sa silingang Uganda!

“Nakakita ka na ba ug may purongpurong nga talabong nga misayaw?” misinggit si Paul kanako gikan sa halayo. Dihadiha miadto ako sa iyang direksiyon. “Unsay may imong paghunahuna niana?” siya mihunghong samtang kami nagpaduol kanila. Ang mga talabong nag-atubangay, nga ang mga ulo nag-uklouklo ug nagyukbo nga morag nag-apil sa katingad-ang harianong seremonya. Nga ang mga pako nabukhad ug naisa ibabaw sa bukobuko, nga ang bukhad kapin sa usa ka metros, sila misayaw ug nagtuliyok sa maligdong nga paagi sulod sa daghang gutlo.

“Kini ba sayaw sa pag-upahay?” hunghong nako.

“Dili, ginahimo nila kini sa bisan unsang panahon,” tubag niya. “Sa kasadpang Kenya nakita nako ang panon sa usa ka gatos o kapin pa nga nagsayaw.”

Sa panahon sa pag-upahay, ang sunoy sa tinuoray magpasikat. (Sa unsang paagi ba kaha niya madani ang himungaan pinaagi lamang sa iyang matag-adlaw nga sayaw?) Motindog nga pinabugdo ang likod ug motikubo, nga usa lamang ka pako ang giisa, magarbohon niyang bakwion ug balik ang iyang ulo ug, ipatunong ang iyang sungo sa langit, magpahuni sa halalom nagadaguhob nga tawag sa pag-upahay. Madanihon sa pagkatinuod!

Kataposang Usa ka Kahibulongan

Nagpanuko mi sa paghipos sa among mga butang ug nangandam sa pagbiya, nga wala kaayo makaamgo nga usa pa ka balhiboong kahibulongan ang nagpaabot kanamo. Sa kalit, usa ka labing tagsaong nagalupad nga linalang mitadlas sa kalangitan. Kadto maoy sunoy sa paradise whydah. Siya nagpasundayag sa iyang 28-sentimetros nga ikog, nga iyang dala para lamang sa pag-upahay. Ang ikog may dako pahabog nga bugdo, nga morag palda nga may bugdo. Sanglit ang langgam may ingon ka bug-at ‘pahabog nga establisador,’ dili katingad-an nga, bisag naglupad ug deretso, nagbalodbalod kini samtang naglupad. Kokaamgid kini ug ayroplano nga kanunay mamatyan ug makina! Apan, ang langgam sa usa ka paagi makahimog way sipyat nga paglandig, sa literal mahulog gikan sa langit.

Ang among biyahe mubo ra kaayo aron makita ang tanan nga angay tan-awon didtong dapita. Hinuon, kadto nakapalihok sa among apresasyon alang sa Maglalalang ug nagpaikag kanamo sa paglantaw sa unahan sa dihang ang tanang nga linalang sa yuta magkinabuhi mga makigdaiton diha sa hingpit ekolohikal pagkabalanse sa tibuok yuta.​—Oseas 2:18.

[Mga mapa sa panid 23]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon.)

KENYA

Lanaw Bogoria

Nairobi

[Mga hulagway sa panid 24]

Crested cranes

Flamingos

Paradise whydah

Fish eagles