Nganong ang Aprika Nag-antos Pag-ayo?

SI Jacob, 42 anyos, maoy usa ka masakitong tawo. Siya adunay AIDS. Ang iyang asawa natakdan usab niya sa AIDS. “Ang akong asawa nasayod nga nakuha niya kana gikan kanako,” miangkon si Jacob.

Apan sa unsang paagi nakuha ni Jacob ang makapatayng virus? Misaysay siya: “Nag-inusara ako sa pagpuyo sa Harare, nga magdrayb gikan sa Zambia, agi sa Zimbabwe, lahos ngadto sa Botswana ug Swaziland. Ang akong asawa kauban sa akong mga anak nagpuyo sa Manicaland [sa Zimbabwe]. Ug kami nga mga drayber, kami naghimog pila ka butang nga angayan unta nga kami mas mag-amping.”

Ang Hampak sa Mahilayon

Karong adlawa, ang kamahilayon mao ang pangunang tigpasanay sa AIDS sa Aprika. Sa yanong pagkasulti, “kasagarang gilapas ang kalagdaan bahin sa sekso,” mipatin-aw ang tigdukiduki sa AIDS si Dawn Mokhobo. Ang magasing African Affairs nag-ingon nga “ang nait-Sahara nga Aprika naghatag ug dakong bili sa mga anak apan labing gamay nga bili sa kaminyoon. Ang seksuwalidad gawas sa kaminyoon, bisan . . . pag mosangpot kini sa pagmabdos, wala kaayo pagsupaka.” Sumala sa Nature, ang kasagarang ruta nga gisunod sa impeksiyon magsugod sa pampam. Matud sa taho: “Ang mga babayeng pampam motagana sa binhi sa epidemya diha sa mga babayeng tagsa rag kaparis pinaagi sa pagpakigsekso sa mahilayong mga bana.”

Dili daghan gustong mousab sa ilang kagawian. Ang Panos Document bahin sa AIDS sa Aprika miasoy sa mosunod nga kasinatian sa usa ka medikal nga tigdukiduki sa Zaire: “Usa ka gabii, human nga akong nahimo ang mga pagsusi sa dugo sa usa ka banika kauban sa pila ka medikal nga kauban nga taga-Zaire, nanggawas sila uban sa pipila sa mga babayeng lokal. Sila nakigdulog kanila ug usa lang kanila migamit ug condom.” Sa diha nga iyang gisukna sila mahitungod sa kapeligrohan, “sila nangatawa, nga miingon nga dili ka makahunong sa pagkalipay sa kinabuhi tungod lang kay basin makakuha kag sakit.” Oo, ang pakigsekso kang bisan kinsa giisip sa daghan nga “paglipaylipay”​—paglulinghayaw, kalingawan.

Sama sa diha sa daghang ubang bahin sa kalibotan, ang mga batan-on makiling ilabina sa pagkamahilayon. Usa ka bag-ong surbi nga gihimo taliwala sa 377 ka batan-on sa Habagatang Aprika mipadayag nga kapin ug 75 porsiento naghimo na sa pakigsekso. Sa susama, usa ka misyonaryo sa habagatan-sentral Aprika miingon nga adunay “pila lang ka mga babaye nga 15 anyos ang wala mamabdos.” Siya midugang: “Imong makita ang usa ka batan-on, dalaga, ug ikaw moingon sa imong kaugalingon, ‘Sa sunod tuig niining panahona, mamabdos na siya.’”

Hinuon, sa kaso sa Aprika, adunay ubang mga hinungdan nga nakapadali sa pagkaylap sa AIDS.

Nagkabulag nga mga Pamilya

“Samtang daghan nga kalalakin-an nga bayentehon ug trayentahon pa mapugos sa pagtrabahong layo sa ilang mga asawa ug mga pamilya​—kon kaha diha sa mga pabrika sa siyudad, sa mga minahan, sa mga asyenda o sa biyahe sa trak​—ang pagkaylap sa AIDS magpadayon nga walay pag-us-os,” matud sa magasing Africa South. Ang Aprikanong mga lalin nagaantos sa lisod nga kinabuhi. Kay nabulag sa ilang mga asawa ug sa mga pamilya, daghan maglisod sa pagpangitag puy-anan ug trabaho diha sa mga siyudad. Sumala sa magasing African Affairs, ang kabug-at sa pagbuhi sa kaugalingon ug sa pamilya didto sa ilang kaugalingong dapit magpahinabo nga ang lalin mobatig “kapakyasan ug sa kawalay-katakos.” Ang magasin midugang nga sagad magtukmod kini sa lalin sa “pagsalikway sa bug-os sa iyang mga responsabilidad.”

Ang mga ruta sa biyahe sa trak gipaila ilabina ingong makapatay nga mga agianan sa pagkaylap sa AIDS. Sumala sa gisulti sa usa ka drayber ug trak, “Kinahanglang tinoon ko nga bisan diin ako moadto, ako may trato nga mag-atiman kanako.” Usa ka naandang sanayanan sa AIDS mao ang usa ka dapit residensiyal sa usa ka pobreng dapit sa Silangang Aprika diin 600 ka pampam nagahimo sa ilang patigayon. Daghan sa ilang mga suki mao ang mga drayber ug trak nga mohapit alang sa gitawag nila nga pahulay aron moinom ug tsa. Ang mga proporsiyon sa impeksiyon sa HIV taliwala sa maong mga pampam nasukod nga kapig 80 porsiento. Kasamtangan, ang natakdang mga drayber ug trak mopadayon sa ilang sunod nga “pahulay aron moinom ug tsa” ug sa kataposan mahibalik sa ilang mga balay​—sa tanang panahon nagpakaylap sa makapatayng sakit nga ilang dala.

Unya anaa ang guerra sibil ug politikanhong away​—ang sanayanan sa minilyong mga kagiw. “Diin adunay politikanhon ug sibil nga guerra,” mipahayag ang eksperto sa AIDS nga si Alan Whiteside, “anaay pagkahugno sa normal nga kagawiang katilingbanon. . . . Ang mga kagiw nga magbalhinbalhin sa sunodsunod nga dapit mahimong pundok diin sila magpinasahay sa impeksiyon ug sila usab lagmit kaayong magbaton ug daghang seksuwal nga paris.”

Medikal nga Katalagman

Ang kulang ug pondong salapi nga Aprika dili makasugakod sa iyang medikal nga mga suliran. “Sa daghang Aprikanhong kanasoran ang kantidad sa salapi nga gibadyet matag tawo matag tuig alang sa pag-atiman sa panglawas maoy ubos pa sa bili sa usa ka pagsusi sa dugo alang sa AIDS virus,” mipatin-aw ang brosyur nga Understanding & Preventing AIDS. Sa susama, si Keith Edelston, awtor sa librong AIDS​—Countdown to Doomsday, mipatin-aw nga “bisan ang sabon sa pag-esterilisar ug kasangkapan, o ordinaryong panghinlong disinfectant sa panimalay, sagad wala.”

Ang batasan diha sa pila ka Aprikanhong nasod nga otrohon paggamit ang mga heringgilya diha sa daghang pasyente mitukmod kang Edelston sa pagpasidaan: “Pagbantay kon manginahanglag ineksiyon . . . sa Aprika . . . Pangayog bag-ong heringgilya ug dagom nga kuhaon gikan sa hinlong mga putos samtang ikaw magatan-aw.”

Ang riyesgo sa dili-tinuyong impeksiyon nagpahinabog grabeng pag-us-os sa gidaghanon sa medikal nga mga propesyonal. Duha ka doktor nga nagtrabaho sa usa ka ospital sa South Africa nakarasan sa dagom samtang nagtambal sa mga pasyente sa AIDS. Sila natakdan ug nangamatay. Ingong sangpotanan, unom ka langyawng doktor nangundang sa trabaho gikan nianang ospitala.

Ubos sa maong mga kahimtang, dili katingalahan nga daghan nagduhaduha sa batasan sa pag-abuno sa usa sa labing kaylap nga mga tigpasanay sa AIDS​—ang dugo! “Ang natakdang dugo nagpabiling usa ka dakong paagi sa pagkaylap,” matud sa South African Medical Journal, nga midugang nga “wala gihapoy sistematikong pagsusi sa sentral Aprika ug labing menos 60% sa gidonar nga dugo natakdan.”

Busa, kay gisakit na sa daghang trahedya, ang Aprika nagaantos na usab. Ug apil sa labing makapasubong mga sangpotanan sa hampak sa AIDS sa Aprika mao ang nagkahitabo sa mga babaye ug mga bata.

Ang Inosente nga Nagaantos

Si Lucy usa ka inosenteng biktima sa AIDS. Natakdan siya sa iyang mahilayong bana. Karon, usa ka biyuda nga 23 anyos, si Lucy nakigbisog sa iyang mga pagbati. “Ako naningkamot pa sa pagtimbangtimbang kon kaha mahalon ko ang iyang handumanan o dumtan siya tungod sa pagtakod kanako,” matud niya. Ang mga pagbati ni Lucy maoy naandan sa grabeng kasakit ug pag-antos nga gipahinabo sa AIDS diha sa inosenteng mga biktima niini.

“Bisan tuod ang HIV diha sa nagkaugmad nga kanasoran moapektar sa mga babaye ug mga lalaki sa samang gidaghanon,” matud sa magasing The World Today, “ang epekto diha sa kababayen-an lagmit . . . sobra ka mapintason.” Kini tinuod ilabina sa Aprika, diin ang kababayen-an​—kay naalaot na tungod sa pagkadili-makabasa, kakabos, ug nanglalin nga mga bana​—sa hilom nagaantos.

Apan ang labing makapasubong timaan nga ibilin sa AIDS maoy diha sa mga bata. Ang UNICEF (United Nations Children’s Fund) nagbanabana nga kay 2.9 milyong mga babaye mamatay sa AIDS sa Aprika niining dekadaha, abot ug 5.5 milyong mga bata mailo. Usa ka opisyal gikan sa usa ka nasod nga labing menos adunay 40,000 ka nailo sa AIDS nagtaho nga “aduna nay mga balangay . . . nga pulos lamang mga bata.”

Timailhan sa suliran mao ang natakdang mga inahan uban sa ilang natakdang mga anak. Ang South African Medical Journal nagpatin-aw nga “usa ka pangutana nga sagad ipatungha sa usa ka inahan nga may seropositibo nga masuso mao ‘kinsay unang mamatay?’”

Dili katingalahang daghang babaye mobati nga daling hitakdag AIDS. Ang Zambianong doktor nga si M. Phiri nag-ingon: “Manganhi ang mga babaye nga mangutana kon sila may matomar ba sa pagsanta nga hitakdan sila sa maong sakit . . . Anaa ang kahadlok nga samtang sila tingali mag-amping sa ilang kaugalingon, ang ilang kapikas, ang ilang bana, basin dili sama ka maunongon. Kini ang ilang gikabalak-an.”

Busa, unsay mahimo sa usa ka minyo kon hidiskobrehan nga ang iyang kapikas mahilayon? Kon sundon ang dalan sa pagpasaylo ug panag-uli sa magtiayon, ang sad-ang kapikas angay mouyon nga masusi sa medikal nga paagi alang sa posibilidad nga siya nagpahubong ug HIV. (Itandi ang Mateo 19:​9; 1 Corinto 7:​1-5.) Hangtod masayran ang mga resulta, ang mga kapikas sa kaminyoon nga nagaatubang nianang kahimtanga tingalig mohukom sa paglikay sa pakigsekso o labing menos mohimog mapanalipdanong mga lakang batok sa impeksiyon.

Sanglit adunay taas nga yugto sa paglublob sa AIDS, ang mga batan-on nga nagaplanong magminyo angay usab mag-amping sa dili pa mosugot nga makigminyo sa usa nga adunay kaduhaduhaang kagahapon bahin sa moral, bisan pa kon siya nagasunod ba sa pagkakaron sa Kristohanong mga sukdanan diha sa kinabuhi. Mahitungod sa maong peligrosong grupo, usa ka eksperto sa AIDS sa Tanzania, si Dr. S. M. Tibangayuka, misugyot nga himoon sa mga batan-on ang panagana nga “magpasusi alang sa HIV sa dili pa sila magminyo.”

Sa pagkatinuod, basta adunay AIDS sa Aprika ug, oo, sa nahibiling bahin sa kalibotan, ang inosenteng mga biktima, apil ang mga kapikas ug mga bata, magaantos.

[Hulagway sa panid 7]

Daghang rason nganong ang AIDS nakapatay ug makalilisang gidaghanon sa Aprika

[Credit Line]

WHO/​E. Hooper