Ang Atong Kahibulongang mga Kamot
UBAN sa madulotong siyagit, nabuhian sa batan-ong lalaki ang iyang martilyo ug hugot nga gigunitan ang iyang kumagko nga morag gipiga sa pagpagawas sa sakit. Inay pukpokon ang lansang, naigo niya ang iyang kumagko—pag-usab.
Nianang yugtoa ang umaabot nga karpentero malagmit mibati nga mas maayo pa nga wala unta kanang kumagkoa. Apan ang subsob “bakikaw” nga kumagko maoy bahin sa usa ka labing bililhong piyesa sa galamiton nga gipanag-iyahan sa matag-usa kanato—ang tawhanong kamot.
Tungod kay naanad na kita pag-ayo sa atong mga kamot—ang abtik nga mga tudlo, ang manunutong mga lutahan, ang sensitibong mga nerbiyos, ug daghan pa—dali ra silang iwalay sapayan. Apan wala kaayo kitay mahimo nga bisan unsang buluhaton gawas lamang kon gamiton nato ang atong mga kamot. “Bisan unsa ang hikaplagan nga buhat sa imong kamot, buhata kana uban sa imong kusog,” awhag sa maalamong Haring Solomon. (Ecclesiastes 9:10) Kon nganong gipili niya ang kamot ingong simbolo sa tawhanong mga kalihokan, tungod kay sa pagkamatuod kana usa ka haom kaayong galamiton nga walay kasama.
Katingad-ang Pagkahimo
Ang atong mga tudlo tulin nga makalatas-latas sa tiklado sa usa ka makinilya sa malagmit kapin sa usa ka gatos ka pulong sa matag minuto. Sila makasayaw-sayaw ibabaw sa 88 nga mga tiklado sa usa ka dakong piano ug mohubad sa usa ka panid sa mga nota ngadto sa mahimayaong honi. Apan komosta naman ang kumagko? Aw, sulayi kini: Ibukhad ang imong palad, ug hupti ang imong mga tudlo nga nagatuy-od. Pikoa ang matag tudlo, sugod sa kumingking. Matikdi kon unsa ka lisod sa pagpugong sa ubang mga tudlo nga dili molihok? Karon pikoa ang imong kumagko, palihoka kini pataas ug paubos, paliyoka kini. Imo kanang mahimo nga wala gayoy paglihok sa ubang mga tudlo. Kining linain nga pagkaindependente sa kumagko—nahimong posible tungod sa manunuton monturang lutahan sa iyang punoan ug tungod sa iyang kaugalingong grupo sa mga muskulo—naghatag kaniya sa daghan linaing mga katakos.
Usa niini mao nga ang atong puwedeng-iatbang nga kumagko mahidapat sa matag nawong sa ubang mga tudlo, o makagunit kauban sa bisan hain kanila. Dili importante nga detalye? Sulayi pagpunit ug usa ka sensilyo nga dili mogamit sa imong kumagko, o sa pagbukas sa usa ka garapon, o pagliso sa lisoan sa pultahan. Bisan ang atong higala nga karpentero nanginahanglan niadtong “bakikaw” nga mga kumagko aron siya makapasigo sa usa ka lansang o makapukpok sa iyang martilyo. Sa pagkatinuod, aron mabaldado ang nabihag nga mga sundalo sa kaaway, ang pila ka karaang mga nasod naghimo sa mapintas nga batasan sa pagputol sa ilang mga kumagko.—Mga Maghuhukom 1:6, 7.
Alang sa tanang buluhaton nga mahimo sa mga tudlo, sila may katingad-an diyutayng muskulo. Sa panggawas, kini morag disbentaha, sanglit ang mas muskulado nagkahulogan nga mas kusgan. Ugaling, ang mga muskulo makiling sa pagtubo sa dihang kanunay gamiton. Unsay mahitabo kong ang atong mga tudlo gigasahan ug kusgang mga muskulo? Tungod sa gidaghanon sa mga buluhaton nga ginahimo sa atong mga tudlo, ang atong mga kamot sa dili madugay mahisama nag baga nga mga palupalo, nga magpalisod o magpaimposible sa paghimo sa delikadong mga buluhaton. Pagkamapasalamaton nato nga ang atong Maglalalang sa kamaalamon nagbutang sa kadaghanan sa mga muskulo diha sa pangunahang mga bukton, nga nagsumpay kanila ngadto sa mga tudlo pinaagi sa lig-on nga mga ugat!
Usa ka Hingpit-Pagkasigo nga Guwantis
Ang panit sa ibabaw sa imong kamot maoy labaw pa kay sa putos lamang. Kusia ang panit sa likod sa imong kamot. Imong makita nga kana luag ug malihoklihok. Iyang itugot ang pagpangumo. Karon, unsa na man ang mahitungod sa palad? Ang panit didto dili gayod buot nga mobiya gikan sa palad. Hunahunaa ra kon unsa ka lisod ang pagkupot nga hugot sa bisan unsang butang kon ang panit mosibogsibog. Sa pagtabang sa pagkupot, ang palad sinapinan ug mga pahumok. Kining tambokon nga mga deposito maoy ilabinang baga sa ilalom lamang sa mga tudlo ug diha sa kiting sa kamot—ang sagad nga mga dat-oganan sa bug-at sa dihang kita mohawid o mapaod sa usa ka butang.
Kon imong tan-awon pag-ayo ang palad sa imong kamot, imong mamatikdan nga ang panit dili hingpit ang pagkahamis. Gawas sa mga dagkong badlis diha sa palad, ang kamot naputos sa gagming nag-ubay nga mga badlis ug mga laang gitawag ug papillary ridges. Kokaamgid sa mga gilis sa lapalapa sa imong sapatos, kining mga gilis mohatag ug maayong pasapnot ug makapaayo sa pagkupot.
Sa tumoy sa mga gilis maoy mga lutsanan sa gagming nga mga glandula sa singot nga magpaumog sa palad. Sa walay duhaduha nakakita ka ug pahinante nga abtik nga magbaidbaid sa iyang mga kamot una pa mohimo sa usa ka bug-at nga buluhaton. Kini dili lamang usa ka naandang panglihok. Ang pagbaidbaid makapatungha ug kainit, nga makapasingot. Ang kaumog nagahatag kasapnot alang sa maayong pagkupot. Unsa may imong ginabuhat sa dihang malisdan ka pagpakli sa mga panid sa usa ka libro nga may nipis kaayong papel? Malagmit ang samang butang—imong ibaidbaid ang imong mga tumoy sa tudlo batok sa kumagko sa pagpasayon sa pagpakli sa mga panid.
Ang mga laang ug mga tuyok sa mga gilis sa tumoy sa imong mga tudlo may laing gamit—sila nahimong imong linain nga pinggir print. Morag dili katuohan, sulod sa gamay nga mga luna sa tumoy sa tudlo nahimutang ang usa ka hularanan sa mga badlis nga dili makopya diha sa kapin sa 50 ka bilyon nga ubang mga tudlo ug mga kumagko nga naglungtad. Bisan tuod ang mga kaluha mahimong susamag panagway, ang ilang mga pinggir print magpalahi kanila. Makaiikag, ingon ka dugay balik sa ikatulong siglo W.K.P., ang mga negosyanteng Insik nakaila sa ilang mga kustomer pinaagi sa mga pinggir print, nga namatud-ang kasaligan sama sa sinulat nga pirma. Sa pagkamatuod, bisan mga samad sa tudlo dili makapausab sa imong pinggir print. Motubo kana ug balik nga wala mausab kon ang kadaot dili kaayo lalom.
Linibo ka mga Nerbiyos
Bisan tuod ang mga kamot dili makakita, makadungog, o makasimhot, sila, bisan pa, usa sa atong pangunang galamiton sa pagbati sa kalibotan alirong kanato. Unsay imong himoon, pananglitan, sa dihang makaplagan nimo ang imong kaugalingon sulod sa usa ka ngitngit kaayo nga lawak? Imong ituy-od ang imong mga kamot, nga gikangkang ang mga tudlo, ug mangapkap libot sa lawak. Oo, ang atong mga kamot dili lamang mga galamiton nga haom apan usab mga tigbati nga sensitibo. Sila nagahatag kanato ug nagapadayon nga agos sa impormasyon—ang kalan mainit, ang tuwalya basa, ang bestida sidahon, ang balhibo sa iring humok, ug dugang ug dugang pa. Ang atong ikalimang sentido, ang sentido sa paghikap, nagsugod sa mga kamot.
Ang mga tumoy sa atong tudlo sensitibo kaayo tungod kay sila may dasok kaayong mga tigdawat sa pagbati—1,400 kanila sa usa ka sentimetro kuwadrado. Kon ikaw mogunit ug duha ka pukpuk nga may gilay-ong 6 milimetro sa kada usa ug ituslok kana sa imong nawong, sila mabati nga morag usa lamang ka pukpuk ang gituslok. Apan idapat ang samang mga pukpuk sa tumoy sa tudlo, ug ang baga pagkahut-ong nga mga nerbiyos didto dihadiha motug-an kanimo nga sila duha ka pukpuk. Kini maoy nakapaposible alang sa buta nga tawo sa pagbasag Braille. Kinsay nag-ingon nga ang mga kamot dili makakita?
Ang bahin lamang sa kamot nga walay nerbiyos mao ang mga kuko. Apan kana wala magpasabot nga sila walay gamit. Sa kasukwahi, ang mga kuko nagahatag sandiganan ug panalipod sa sensitibo apan huyang nga mga tumoy sa tudlo. Sila usab andam sa dihang kinahanglan nga imong panitan ang kahel, mokagis ang diyutay nga mansa, o puniton ang gamitoy nga lugas. Nakahunahuna ka na ba kon sa unsa katulin motubo ang kuko? Kana nagadepende sa ubay-ubayng mga hinungdan. Ang atong mga kuko motubo ug tulin sa ting-init kay sa tingtugnaw. Sila kinatulinang motubo sa kumagko ug kinadugayan sa kumingking. Sila dali rang motubo sa kanunay gamiton nga kamot. Ug ang katulinon sa katibuk-an maoy gibanabana nga mga 0.1 milimitro kada adlaw.
Sila Mosulti Bahin Kanato
Ang atong mga kamot makasulti ug daghan mahitungod sa usa ka tawo. Ang usa ka init nga pangumosta, usa ka hinayong dagpi, usa ka hugot nga kumo, ang nagapangurog nga tudlo—silang tanan nagasulti ug usa ka butang bahin kanato. Sa pagkatinuod, kadaghanan kanato malisdan sa pagsulti nga dili paubanan ang atong mga pulong sa pila ka matang sa mapasiugdahon o mahubitong kompas. Alang sa bungol, kining mapahayagong katakos mahimong bililhon kaayo. Diin pakyas ang pulong gilitok, ang kamot makahulip pinaagi sa pagkompas. Ang mga Indian sa Amerika, mga Hawaiiano, ug mga Tawo-sa-kalasangan sa Aprika tanan tanan may ilang kaugalingong nindot nga matang sa kompas nga linguwahe.
Labaw pa kay sa pagsulti lamang bahin kanato, ang atong mga kamot usab nagasulti kanato ug usa ka butang. “Sa gilapdon nga sila ginagamit sa pagkomunikar, dili lamang mga pulong kondili mga pagbati ug mga panghunahuna, ang mga kamot sa tawo maoy tagsaon,” sulat ni John Napier diha sa iyang librong Hands. Bisan tuod daghan sa “mga kamot” sa hayop sa dakong sukod kokaamgid sa atoa, ang tagsaong gambalay ug katakos sa tawhanong kamot dili gayod mapamenos pinaagi sa pagdangop sa buta nga ebolusyon. Inay, ang iyang maayong pagkadesinyo nagpasundayag sa tin-aw sa kaalam sa iyang Tigdesinyo, ang Tigdesinyo ug Maglalalang sa tanang mga butang, si Jehova nga Diyos.—Pinadayag 4:11.
Busa samtang ang atong batan-ong karpentero, nga nagunit ug martilyo, sa makausa pa nagunit ug lansang tali sa iyang kumagko ug igtutudlo, siya lagmit nakakaplag ug bag-ong pagtahod alang sa iyang bililhong pares sa mga kamot. Sa pagkatinuod, kita nasangkapan pag-ayo sa pagbuhat sa tanan nga mahimo sa atong mga kamot.
[Hulagway sa panid 20]
Walay duha ka mga tudlo o mga kumagko taliwala sa kapin sa 50 ka bilyon nga naglungtad ang may samang marka