Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Wala Akoy Mahimong Maayo?

“Lisod kaayong pahimut-an ang akong amahan dihang ako mosugod sa pagtrabaho alang kaniya. Ako 15 anyos pa niadtong panahona, ug ang trabaho lisod kaayo; kon masayop ako, iya akong sawayon.”​—Randy.

“Ang akong inahan morag sekreta​—kanunay nangitag mga dapit nga ako nasayop. Sa dili ko pa matapos ang akong gibuhat, iyang susihon ang akong trabaho, nagpangitag sayop.”​—Craig.

“Kanunay gayod nga may ikapangasaba ang akong mga ginikanan kanako. Sila miingon nga ako dili makaorganisar sa akong kinabuhi. Sa eskuylahan, sa balay, sa kongregasyon​—dili gayod nila ako lung-an sa pagpangasaba.”​—James.

MAY mga panahon ba nga daw ikaw walay nahimong maayo nga makapahimuot sa imong mga ginikanan? Gibati ba nimo nga ang imong matag lihok gisusi kanunay, nga ikaw gibantayan kanunay, sigehan ug saway, apan wala gayoy napasaran sa pagsusi? Kon mao, hayan gibati mo nga ikaw nagkinabuhi ubos sa dag-om sa kawalay pag-uyon sa ginikanan.

Ang imong kahimtang dili talagsaon. Si Dr. Joyce L. Vedral miingon: “Sumala sa kadaghanang mga tin-edyer, ang mga ginikanan moyawyaw. . . . Sila magbalikbalik ug bagolbol sa tanang butang gikan sa paghinlo sa imong kuwarto ngadto sa paglabay sa basura, gikan sa paggamit sa kaligoanan ngadto sa paagi sa imong pamiste, gikan sa imong pagpilig mga higala ngadto sa imong mga grado ug homwork.” Samtang masabtan nga may mga panahong makapalagot kini kanimo, kini dili gayod daotan. Natural lamang sa mga ginikanan ang paghatag sa ilang mga anak ug disiplina ug pagtul-id; kini maoy usa ka paagi sa pagpakita sa ilang gugma alang kanila. Sama sa giingon sa Bibliya, ang usa ka amahan mobadlong sa “usa ka anak nga iyang gikahimut-an.”​—Proverbio 3:12.

Karon kon ikaw wala pa gayod makadawat ug usa ka pulong sa pagtul-id gikan sa imong mga ginikanan, dili ba mahibulong ka kon ikaw ba ilang gimahal? (Proverbio 13:24; itandi ang Hebreohanon 12:8.) Nan, magmapasalamaton ka nga ikaw dunay mga ginikanan nga may igong pagmahal kanimo sa pagpitol kanimo! Kon buot sabton, ikaw bata pa ug walay kasinatian; tingali ang pagpitol usahay nahiangay. Kon walay paggiya, ikaw daling madaog “sa mga pangibog nga iya sa pagkabatan-on.”​—2 Timoteo 2:22.

Palandonga ang pipila ka mga problema niadtong mga pangiboga nga iya sa pagkabatan-on. Matud pa sa magsusulat nga si Clayton Barbeau: “Kini maoy usa ka peligrosong kalibotan alang sa mga tin-edyer: matag oras, usa ka batan-on ang mamatay sa aksidente sa awto nga nalangkit sa pag-inom; gibanabana nga napulog duha ka libong mga tin-edyer ang naghikog tuig-tuig; usa ka milyong babaye tuig-tuig ang namabdos; tulo ka milyong batan-on karon ang alkoholiko; ang mga sakit nga gipasa sa sekso kaylap.” (How to Raise Parents) Dili ikahibulong nga ang imong mga ginikanan determinado sa paghatag kanimo ug padayong mga pagtul-id! Sama sa giingon sa Bibliya, ang “tawong maalamon mamati ug modawat sa dugang pahimangno . . . Ang mga buangbuang nagatamay sa kaalam ug disiplina.”​—Proverbio 1:5, 7; itandi ang Proverbio 10:17.

Kon Nganong Kini Masakit

Tinuod, “sa pagkakaron walay pagpanton ang daw makalipay, apan makasakit hinoon.” (Hebreohanon 12:11) Tinuod kini ilabina kon ikaw batan-on. Kon buot sabton, ang imong personalidad wala pa gayod maugmad; ikaw nagtubo pa ug nagatuki kon kinsa ka. Busa ang pagsaway​—bisan kon maampingong gihunahuna ug gihatag sa maluluton nga paagi—​mopukaw ug kasuko. Ang librong How to Survive Your Adolescent’s Adoslescence mihinapos nga ang mga tin-edyer “sensitibo kaayo sa pagsaway.” Sama sa giingon sa usa ka batan-on, “masakitan ako sa pagsaway.”

Apan kon kini nagagikan sa imong mga ginikanan, ang kasakit hayan dulot kaayo. Diha sa iyang librong Helping Your Teenager Deal With Stress, si Dr. Bettie Youngs nagpahinumdom kanato nga pinaagi “sa pag-uyon o di-pag-uyon sa uban” nga ang batan-on “makabaton ug ideya bahin sa iyang pagtamod sa kaugalingon ug sa iyang bili ingon nga tawo.” Ang mga ginikanan, hinunoa, mao ang labing dakong impluwensiya sa pagtabang sa batan-on nga maugmad kini nga ideya bahin sa iyang kaugalingon. Busa kon badlongon ka sa imong ginikanan o magreklamo sa paagi sa imong pagtrabaho sa usa ka butang, kini makapaluya gayod sa buut, masakit.

Bisan pa, angay ka bang mohinapos nga wala kay nabuhat nga maayo? O nga ikaw maoy usa ka pakyas tungod lamang kay gipakita sa imong mga ginikanan ang imong pipila ka sayop? Sa pagkatinuod, ang tanang mga tawo sa kaalaot wala makaabot sa pagkahimong hingpit. (Roma 3:23) Ug ang paghimog mga sayop maoy bahin sa atong paagi sa pagkat-on. (Itandi ang Job 6:24.) Ang problema mao, ang imong mga ginikanan tingali wala kaayoy ikasulti kon may nahimo kang husto​—ug malagmit sabaan kon ikaw masayop! Kini masakit, apan kini wala magpasabot nga ikaw sa bug-os pakyas. Pagtuon sa pagdawat sa pagsaway nga malinawon nga dili sobrang mabalaka, dili pakamenoson kana o magpadaog niana.​—Itandi ang Hebreohanon 12:5.

Dili Makataronganong Pagsaway

Komosta kon ang pagsaway dili makataronganon? Ang ubang mga ginikanan mohatag ug taas ra kaayong mga sukdanan alang sa ilang mga anak. Mapasuko pa nila ang ilang mga anak pinaagi sa kanunayng pagyawyaw kanila bahin sa gagmayng mga butang. Ug ang mga ginikanan nga dunay makataronganong mga hinungdan sa pagreklamo tingali mohatag ug mga pagsaway sa mabangis, makapaubos nga paagi. Si Dr. Bettie Youngs miingon usab nga ang “pagsura, pagsaway, pagyubit, pagpakaulaw, pagpasangil, ug paghulga” sa ginikanan maoy “madaotong mga sumbanan sa komunikasyon, . . . nga makadaot sa pagsalig sa bata ug sa pagpabili sa kaugalingon.”

Sa dihang ang tawong matarong nga si Job giatake sa dili makataronganong pagsaway, siya mituaw: “Hangtod kanus-a kamo magpadayon sa pagpalagot sa akong kalag ug sa pagpadayon sa pagdugmok kanako pinaagi sa mga pulong?” (Job 19:2) Sa samang paagi, ang kanunay nga pagtamay sa ginikanan o paghatag ug dili makataronganong mga sukdanan nga dili maabot makapalagot sa usa ka batan-on, mopahimo kaniya nga “mahiubos.” (Colosas 3:21) Ang librong Coping With Teenage Depression, ni Kathleen McCoy, nag-angkon pa gani nga “ang pagkadili makaabot sa hataas nga mga ginadahom sa ginikanan mopahinabog dakong pagkawala sa pagtamod sa kaugalingon ug mopukaw ug depresyon sa mga batan-on tungod sa emosyonal nga kabug-at.”

Sa pagkatinuod, kining dili maayong pagpanaway kasagarang mopukaw ug bag-ong mga sulirang dili matapos: Pangitaan kag sayop sa imong mga ginikanan. Ikaw moreaksiyon pinaagi sa pagbatig malain sa imong kaugalingon. Sanglit lain ang imong pagbati sa kaugalingon, magkadaotdaot ang imong trabaho dihang sugoon ka sa imong ginikanan sa pagbuhat ug usa ka butang. Ang resulta? Dugang pagsaway!

Ang Luyo sa Pagsaway

Sa unsang paagi imong mapukgo kining makadaot nga siklo? Una, sulayi pagsabot kon nganong ingon niana ang ilang gibati. Ang ila bang pagyawyaw o kanunay nga pagsaway tinuod gayod nga madaoton? Walay kalagmitan. Si Dr. Joyce L. Vedral nangutana: “Nganong magyawyaw man sila? Sila magyawyaw tungod kay walay usa ang mamati, o labing menos walay usa ang modawat nga sila wala mamati. Kon dugang nilang bation nga sila wala balibaliha, mosamot sila sa pagyawyaw.” Nan, ikaw ba nagpakitag pamatuod sa imong ginikanan nga ikaw nagapamati sa ilang mga reklamo? O ang ila bang mga pulong molapos lang sa pikas dalunggan? Kon mao, ayaw kahibulong kon ang pagpangitag sayop dugang ug dugang magkasubsob​—ug magkagrabe! Apan, mohunong kaha kini kon ipadapat lang nimo ang mga pulong sa Proverbio 19:20? Kana nga bersikulo mabasa: “Patalinghog sa tambag ug dawata ang pahamatngon, aron ikaw mahimong maalamon sa imong umaabot.”

May mga panahon nga ang ginikanan sobra kaayo ka hinawayon, dili tungod sa imong kapakyasan, kondili tungod kay dili lamang maayo ang iyang buut. Ang imo bang mama gikapoy sa trabaho? Nan siya tingali mokiling kay sa naandan sa pagbadlong kanimo tungod kay nagkalamukat ang imong kuwarto. Nasuko ba ang imong papa ug naluya tungod sa kakulang sa panalapi sa pamilya? Nan, siya tingali mopalabtik ug sulti nga wala ra sa buut nga “sama sa mga paglagbas sa usa ka espada.” (Proverbio 12:18) Tugotan ta, dili kini makataronganon. Apan “kitang tanan mangapandol sa makadaghan. Kon adunay dili mapandol sa pulong, kini siya maoy hingpit na nga tawo.” (Santiago 3:2) Busa kon si Mama o Papa maorag nabalaka o nasuko, ang maalamong himoon mao ang paggawi nga maampingon ug likayi nga mapukaw ang bisan unsang pagsaway.

Kay dili man hingpit nga mga tawo, ang mga ginikanan usab makaagom ug mga pagbati nga nagkulang. Ang imong kapakyasan mopabati kanila ingon nga daw sila napakyas! Miingon si Dr. Vedral: “Tingali magdala ka sa balay ug kard nga ubos ang grado, ug ang imong amahan tingali moingon, ‘Unsa, buangbuang ka ba? Nakaanak ako ug kulangkulang.’ Siyempre, ang imong amahan wala gayod maghunahuna nga kulangkulang ka. Ang buot niyang ipasabot mao, ‘Nagduda ako nga wala nako himoa ang akong katungdanan sa pagdasig kanimo sa pagtuon.’”

Ang ingon niini nga mga kahadlok motukmod sa mga ginikanan sa pagbutang ug sobra ka taas nga mga sukdanan nga dili maabot. Mahay pa sa usa ka batan-ong ginganlag Jason: “Walay butang nga akong gihimo nga maayo. Kon nangahig akog mga dahon sa lagwerta, si Papa gustong masayod kon nganong wala nako hinloi ang garahe samtang nangahig pa ako sa dahon sa lagwerta. Kon makakuha akog ‘gamay nga grado’ sa eskuylahan, gustong masayod ang akong mga ginikanan kon nganong wala ako makakuhag taas nga grado ug moingon nako nga ako walay silbi.” Apan nakigsulti ang magtatambag sa eskuylahan sa mga ginikanan ni Jason ug kini ang nadiskobrehan: “Ang ilang sobrang mga pagdahom sa ilang anak nga lalaki nagpabanaag sa ilang kaugalingong mga pagbati sa kawalay ikaarang ug ang ilang kapakyasan sa ilang pagpilig mga karera ug pinansiyal nga pagkabutang.”​—Coping With Teenage Depression.

Bisan unsa pay imong kahimtang sa balay, tingali mas masabtan nimo kon nganong ang imong kaugalingong mga ginikanan manaway usahay. Apan unsa ang pila ka paagi nga masagubang ang pagpangitag sayop sa mga ginikanan? May mga paagi ba nga makakuhag kaayohan gikan sa ilang pagpanaway? Kining mga pangutanaha maoy hisgotan sa umaabot nga artikulo.

[Hulagway sa panid 26]

Kon ang mga ginikanan moreklamo sa imong paagi sa pagtrabaho, kini makapaluya gayod sa buut