“Ang Panahon sa mga Kaplag”—Unsa ang Bili?
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Espanya
“TAN-AWA kon unsay akong nakit-an!” misinggit ang gamayng batang babaye, nga nagkapot ug matahom nga kabakaba. Ang mga edaran gusto usab nga magpasigarbo sa ilang bag-ong mga kaplag.
Ug asa man ang labing maayong dapit nga himoon kini kondili diha sa exposisyon, o pasundayag sa kalibotan? Gikan sa Abril 20 ngadto sa Oktubre 12, 1992, ang Seville, sa habagatang Espanya mao ang lugar nga gihimoan sa kataposan ug sa labing dako nga pasundayag sa kalibotan niining sigloha, nga gitawag Expo ’92.
Ang tema sa Expo ’92 mao “Ang Panahon sa mga Kaplag,” busa ang mga sumasalmot maningkamot sa pagpasundayag sa ilang papel sa mga kaplag sa katawhan sa miagi ug sa karon. Ang mga bisita nadulotan ug talagsaong higayon sa pagkaplag sa linutoan, sa kasugiran, sa arkitektura, ug sa teknolohiya sa 111 ka nasod sa tibuok kalibotan.
Sa mga katuigang dili pa dugay, hinunoa, usa ka mangiob nga bahin sa pagdiskobre ang mitungha. Ang dili-maayong bunga sa daghang mga kaplag mao ang pagkadaot sa mahuyang nga palibot sa yuta. Sama nga madaot sa batang babaye ang pako sa kabakaba, sa ingon usab ang iresponsableng paggamit sa teknolohiya makahimo usab ug dili na maayo nga kadaot sa atong planeta.
Busa, sama sa gipatin-aw sa Expo’92 Official Guide, ang tumong dili lamang ang pagtanyag ug “pasidungog sa Katawhan sa katakos sa pagdiskobre” kondili sa pagpasiugda usab sa internasyonal nga panaghiusa nga gikinahanglan aron mapanalipdan ang atong mahuyang nga planeta.
“Ang Kalibotan Diha sa Usa ka Isla”
Ang Seville, nga mao ang siyudad nga tig-abiabi, nadato sa bulawanong katuigan sa pagkaplag. Milawig si Christopher Columbus gikan sa Seville sa iyang ikaduhang dakong panaw sa pagkaplag. Sa ika-16 nga siglo, ang kadaghanang bulawan ug plata nga gikan sa mga nasod sa Amerika gilulan sa mga galyong Katsila paingon sa Seville. Ang binaritang bulawan—ang dakong padasig sa unang mga eksplorador—gidiskarga diha sa Torre del Oro (Torre nga Bulawan), usa sa iladong mga tinukod sa siyudad.
Karong bag-o, hinunoa, daghang salapi ang nagagawas imbes nagasulod. Sa kataposang lima ka tuig, diyes bilyones dolyares ang nagasto sa pagpangandam sa siyudad sa Andalusia alang sa Expo ’92. Unsay nahimo sa maong salapi?
Ang La Cartuja, usa ka balasong pulo nga namugna sa Guadalquivir River sa gawas sa Seville, mao ang gitindogan niadto sa karaang monasteryo ug sa guba nga pabrika sa porselana. Kini gihimong usa ka dako kaayong parke nga may tema, nga kompleto sa mga dalan nga gilumbayag mga punoan sa kahoy, tanaman, kanal, landong nga mga agianan, ug matahom nga mga pabilyon, diin ang tanan nasumpay sa siyudad pinaagi sa daghang maanindot nga mga taytayan. Gibatbat sa hari sa Espanya, si Juan Carlos I, ang bag-ong La Cartuja nga mao “ang kalibotan diha sa usa ka isla, ug usa ka isla alang sa kalibotan.” Unsang matanga sa kalibotan ang nakita sa mga bisita sa Expo ’92?
Mopatim-aw nga gipasiugda sa Expo ’92 ang kultura, linutoan, ug kalingawan ug ang mga abilidad sa teknolohiya. Ang magsusulat nga si César Alonso miingon: “Sa Expo’92, kita miuswag na gikan sa pagdayeg sa Kauswagan ngadto sa mapanagan-ong pagsalig lamang sa mahimo sa siyensiya o teknolohiya.” Dugang pa, ang pagsalmot sa daghang gagmayng mga nasod naghatag usab sa eksibisyon ug tawhanon inay teknolohikal nga bahin.
Gidulotan sa nagkalainlaing mga pabilyon ang mga bisita nga tingali walay kalagmitang makaduaw sa halayong mga nasod sa pagtan-aw sa katahom, katawhan, ug kasaysayan niining mga nasora. Ang madulaong mga sayaw sa tribo nga gikan sa New Zealand ug Papua New Guinea nakig-indig sa malagsik lumad nga mga sayaw sa Russia, sa sevillanas sa Espanya, ug sa matahom nga kumpas sa Indonesia sa pagdani sa mga bisita. Ang musikal nga mga drama sa entablado, mga pasundayag sa kuwitis, ug mga maglilingaw sa dalan nakadugang ug mabulokong atmospera.
Mga Kaplag Kaniadto ug Karon
Makita sa mga bisita ang dakong kausaban sa kalibotan sa miaging lima ka siglo. Usa ka eksibisyon diha sa giayong monasteryo sa La Cartuja nagpasudayag kon sama sa unsa ang kinabuhi sa 1492—dili lamang sa Uropa kondili sa mga nasod usab sa Amerika, sa Oryente, ug sa kalibotan sa Islam. Niadtong panahona kadtong upat ka rehiyon nahisamag dakong mga isla nga nabulag gikan sa usag usa tungod sa mga dagat, disyerto, o pagkawalay-pagsalig.
Apan labaw sa tanan, ang tumong sa Expo ’92 mao ang pagmahal sa kalikopan. Sa unang higayon diha sa usa ka internasyonal nga eksposisyon, ang konserbasyon mao ang gihatagan ug dakong pagtagad. Gipakita diha sa three-dimension nga dokumentaryong pelikula kon sa unsang paagi gipasiugda sa bag-ong mga diskoberiya—sama sa lungag diha sa ozone layer—ang hinimog-tawo nga mga hulga sa atong planeta. Gianalisar sa Pabilyon sa Kalikopan ang suliran sa pagtimbang sa kauswagan sa ekonomiya uban sa konserbasyon, ug gipasiugda sa Pabilyon sa Kinaiyahan, nga adunay gamayng-modelo nga tropikal nga lasang sa Amazon, ang pagkatalandogon niining hamili nga kabilin.
Diha sa dagkong mga proyekto sa pananom sa Uropa, 30,000 ka kahoy ug 300,000 ka tanom ang gitanom diha sa La Cartuja Island. Ang tumong mao ang pagpatahom sa dapit sa eksibisyon ug sa paghatod sa mensahe nga ang diskoberiya dili angay moresultag kalaglagan sa atong kalikopan. Ang pula ug dalag nga mga lirio nakig-indig tapad sa komplikadong mga satelayt sa komunikasyon, samtang ang mga kahoyng jacaranda namulak ilalom sa dili-kalikayang tren nga nagdagan sa itaas, ug nasalipdan sa haluag lunhawng mga tugkaran ang komplikadong fiber-optic nga sistema sa telekomunikasyon.
Napukaw sa daghang pabilyon ang tradisyonal nga arkitektura ug kini matahom, sa porma ug sa materyal sa pagtukod. Ang pabilyon sa Hapon gipangangkon nga mao ang labing dakong tinukod sa kalibotan nga hinimo sa kahoy, samtang nagtukod ang Swiso ug matahom nga torre nga hinimo sa papel. Nagtukod ang Morocco ug palasyong Arabo, ug ang United Arab Emirates usa ka gamayng kastilyo. Ang atubangan sa pabilyon sa New Zealand maoy batoong pangpang nga may busay ug buhi tan-awong pundok sa nag-iyagak nga mga langgam sa dagat, samtang ang kahoyng pabilyon sa India gipurongpurongan sa dako kaayong ikog sa paboreyal.
Ang pagpabiling hayahay suliran gayod sa alimuot nga ting-init sa Sevilla. Gipaningkamotan sa mga organisador sa Expo nga masulbad ang suliran sa natural nga paagi, sama sa paagi sa mga Moor sa dugay nang panahon nga nagpuyo sa Seville sa mga siglo na ang miagi. Gihimoan kini ug daghang tubod ug artipisyal nga mga panganod sa yamog nga may mga kahoy, tanom, ug landong nga mga agianan aron maagwanta ang kainit.
“Ang Labing Dakong Kaplag sa Atong Panahon”
Sa wala pa sugdi ni Columbus ang iyang unang paglawig, siya mipuyo sa karaang monasteryo diha sa La Cartuja. Ang iyang panaw nakapasugod sa panahon sa kaplag nga maoy gisaulog sa eksposisyon. Apan bisan pa sa lima ka siglo sa kauswagan diha sa daghang natad, ang katawhan nagpanglantaw sa umaabot nga may nagatubong kabalaka. Si Haring Juan Carlos I miingon nga ang “hiusang mga tingusbawan ug pagkamasaligon sa umaabot nagadepende sa pagsultihay sa mga nasod, sa pagsinabtanay sa usag usa.”
Alang niana nga katarongan naningkamot ang Expo ’92 nga “mahatod ang mensahe sa kalinaw, pagmahal sa isigkatawo ug panaghiusa sa tanang mga molupyo sa atong . . . planetang Yuta”—dili masayon nga tumong tungod sa nagkabahinbahin nga kalibotan. Sama sa gidawat sa Official Guide, “usa ka bag-ong kahikayan sa kalibotan nga gipasukad niining mga prinsipyoha, sa pagkamatuod, mahimong mao ang labing dakong kaplag sa atong panahon.”
[Hulagway sa panid 17]
Ang iladong ika-13ng siglo nga Torre del Oro sa Seville (Torre nga Bulawan)
[Hulagway sa panid 18]
Ang mga lirio nakig-indig tapad sa eksibit sa mga komunikasyong satelayt
[Hulagway sa panid 18]
Ang Pabilyon sa Morocco managsamag estilo sa palasyo sa mga Moor