Mga Internasyonal nga Eksposisyon—Nakigbisog Aron Makalahutay

ANG mga internasyonal nga eksposisyon ug perya sa kalibotan kasagarang nagpatunghag dakong publikong interes. Kana nakapasiugda usab sa komersiyo sa kalibotan. Apan karon anaa kadtong nahibulong kon sila makalahutay ba. Ngano man kini?

Ang kasaysayan sa mga perya ug mga eksposisyon ug ilang katuyoan, uban ang mga paniid sa usa ka bag-ong eksposisyon, motabang sa pagtubag sa pangutana.

Sinugdanan ug Katuyoan

Ang kasaysayan sa mga perya masubay balik sa una-Kristohanong panahon, ngadto sa relihiyosong mga piyesta ug mga katigoman sa Tungang Sidlakan. Kadto nagbukas sa dalan aron ang mga negosyante sama sa mga taga-Penisya makapanagtag sa mga baligya sa tibuok rehiyon sa Mediteranyo.

Ang susamang mga perya nga sama sa atong nailhan nagsugod sa Edad Media sa Uropa. Sila maoy mga sentro sa paninda alang sa mga negosyante ug sa uban. Ang ilang relihiyosong kagikan makita sa kamatuorang ang pulong “fair” o perya nagagikan sa Latin nga feriae (piyesta), nga maylabot sa relihiyosong mga perya ug mga piyesta sa edad media. Sa susama, “ang Alemang pulong alang sa perya, Messe, naggikan sa Latin nga missa, nga nagkahulogang ‘misa.’” (The Encyclopedia Americana, Internasyonal nga Edisyon) Hinuon, sa wala madugay ang relihiyosong kagikan nawagtang sa hulagway, ug ang pasiugda nabalhin ngadto sa komersiyal nga kinaiya.

Ang maong pasiugda natin-aw sa Crystal Palace Exposition sa London, Inglaterra, sa 1851, nga giisip ang unang tinuod internasyonal nga eksposisyon ug ang sulundan sa mga misunod. Ang katuyoan niadto mao “ang pagpailaila sa kalibotan sa Britanikong mga manggad ug mga paagi sa pagpabrika, nga niana mapukaw ang panginahanglan.” Milampos ba kadto?

Ang The Encyclopedia Americana nagatubag: “Dili lamang nasayran sa mga Britaniko ang labing maayong mga arte ug mga buhat sa ubang katawhan, kondili ang mga bisita . . . dulot nakaamgo sa pagkasuperyor sa Britanikong mga manggad, makinarya, ug mga teknik sa produksiyon. Dihadiha, ang mga pedido sa Britanikong mga manggad nagpakitag dakong pag-uswag.”

Sa pag-uswag sa gidaghanon sa internasyonal nga mga eksposisyon, gisabot nga maayong kini ipadumala sa usa ka tibuok-kalibotang organisasyon. (Ang kahon sa panid 25 nagahatag sa dili-bug-os nga listahan sa pila ka mas iladong mga perya ug mga eksposisyon sa kalibotan.) Busa, sa 1928 sa Paris, Pransiya, gipirmahan sa 35 ka nasod ang kasabotan nga ang usa ka diplomatikanhong kombensiyon “magdumala sa kasubsob ug paagi sa pag-organisar sa mga perya sa kalibotan.” Sa pagka 1931 kining kombensiyona nagtukod sa BIE (Bureau International des Expositions) sa pagdumala sa maong mga katigoman.

EXPO 86: Ang 1986 nga Eksposisyon sa Kalibotan

Ang labing bag-ong internasyonal nga eksposisyon mao ang EXPO 86 sa Vancouver, Canada, gikan sa Mayo 2 hangtod Oktubre 13, 1986. Kapin sa 90 ka pabilyon ang nakatag sa 70 ektaryang luna, ug 54 ka nasod ang mientra. Ang tema sa EXPO 86 maoy “transportasyon ug komunikasyon,” ug ang pahayag sa tema niini maoy “Kalibotang Nagalihok—Kalibotang May Kasayoran.” Ang pinakasentro niadto mao ang EXPO Centre, usa ka 17-andanang dili-tay-ong asirong geodesic lingig-atop nga gambalay. Apil sa ubang butang, kadto nasudlan sa 500-lingkorang Omnimax nga sinehan aron ipasundayag ang mga pelikula sa peripheral-vision eskren nga walo ka andana sa gihabogon!

Ang Unyon Sobyet ug ang Tinipong Bansa nagpasundayag sa ilang mga sakyanan sa wanang ug mga satelayt aron ipadayag kon unsay ilang nalampos sa biyahe ug sa komunikasyon. Ang pasigarbo sa perya, hinunoa, mao ang Canada Pavilion nga nahimutang sa Canada Place, usa ka talagsaong $144.8 milyong estruktura nga gituyong mahimong “permanenteng kabalayan sa pederal nga gobyerno.” Kadto, nga gitukod ibabaw sa usa ka pantalan sa dunggoanan sa Vancouver, samag dagway sa kombinasyon sa maluhong barko ug higanteng limag-palong sakayan nga hapit nang molayag.

Sa pagkatapos sa Expo, ang Canada Place nahimong World Trade Centre. Kadto nahiangay kaayo alang niana. Sa sulod, kini sama ka dako sa duha ka dulaanag potbol. Kini makapasulod sa panon sa kombensiyon nga 5,000, nagatanyag sa 23 ka laing lawak tigomanan, ug kini duna pay 500-lawak nga hotel ug sayawanan.

“Kadto Takos ba Gayod?”

Ang padayong paggamit sa mga tinukod ug ang pagkaugmad sa dapit nakapahinabo sa pipila sa pag-ingon nga bisan kon pila ang gasto, ang eksposisyon sa kalibotan takos gayod. Sila mopunting sa mga trabahong namugna niadto; pag-uswag sa turismo; mga abot sa buhis; ug bag-ong sistema sa transportasyon, mga taytayan, ug deretsong kadalanan, ingon man ang tanan ubang mapuslanong epekto.

Daghan nagadayeg sa gidaghanon sa hinlong kalingawan alang sa mga pamilya panahon sa eksposisyon. Sa Expo, gawas sa edukasyonal nga mga eksibit sa matag pabilyon, dihay lulinghayawang seksiyon, upat ka ampiteatro ug mga sine, ug kapin sa 43,000 ka libreng pasundayag, sama sa mga sayaw ug mga konsiyerto. Ang atmospera niadto nakapahinabo sa usa ka magsusulat sa pag-ingon: “Mobati kang gusto nimong mosuroy.” Usa sa mga pelikula niana “giduso para sa Academy Award sa labing maayong aksiyong pelikula sa mubong ulohan nga kategoriya.”

Apan “kadto takos ba gayod?” nangutana ang usa ka mantalaan. Sa kataposang adlaw sa EXPO 86, usa ka Canadianong mantalaan, sa pagpailaila sa ginatos ka milyong dolyar nga utang nga atubangon, miingon: “Ugma, ang kaluya magsugod.”

Gastos ug Utang

“Ang perya natapos uban sa alkansing $349 milyon,” mitaho ang The Toronto Star. Ang mga alkansi sa pagdumala sa nangaging mga eksposisyon gipahayag diha sa kahon nga gihisgotan na. Busa ang Expo 86 wala mahigawas. Matuod, kini may kapin sa 22 milyong bisita—labaw kay sa gidahom. Ug kini may ekselenteng libreng publisidad sa tibuok nga kalibotan—10,000 ka manunulat gikan sa 60 ka nasod gihatagag awtoridad sa pagsulat bahin niana. Walo ka tuig ang preparasyon niadto ug may “hanas tibuok-yutang kampanya sa pagbaligya” aron ipasiugda kana. Sa gihapon kana naalkansi.

Bisan pa niana, ang ekonomiya wala ba mouswag? “Ang naglisod nga ekonomiya sa probinsiya naalibyohag kadiyut sama sa gipangita sa tiggamit ug droga—kalit, madasigon. Apan ang gisaad internasyonal nga pangapital daw wala matuman,” matud sa usa ka taho. Ang kawalay-trabaho sa dapit mibalik sa pag-us-os ngadto sa lebel niini sa wala pa ang Expo.

Ang gastos sa tigbayad ug buhis wala pa matapos. Bisan tuod ang nindot nga pasilidad sama sa Canada Place magamit sa umaabot, kini kinahanglang ayohon gihapon. Ang pagbutang ug kanal lamang mogastog gibanabanang $10 milyon. Ang gastos sa pagremodel nakaabot nag mga $18 milyon. Apan may ubang hinungdan nga nagapaila sa pagkunhod sa mga eksposisyon.

Ubang Hinungdan sa Pagkunhod

Usa ka magsusulat miingon: “Among gikatahapan ang teknolohiya; labing menos, kita wala na mahingangha niini.” Kini dili na makapukaw sa walay-pagkabalhing pagdayeg.

Si David Suzuki, usa ka Canadianong siyentipiko, miingon bahin sa EXPO 86: “Taliwala sa masilakong panaad sa artipisyal nga intelihensiya, biyahe sa wanang ug nukleyar fusion, [kini] wala mohatag ug timaan sa naglabing militaryong mga sangpotanan niining buhata, sa dagko kaayong ganansiya nga maani sa pribadong industriya o sa sosyal, silingananhon ug personal nga mga sangpotanan sa umaabot nga mga kausaban.”

Lakip sa ubang hinungdan nga gihatag sa pagkunhod sa kaikag mao: “Ang mga perya sa kalibotan dili na mga timaan sa industriyal nga kalibotan.” “Menos ang kahingangha sa kalibotan karon. . . Ang katawhan . . . makakita sa tanang kahibulongan sa kalibotan diha sa ilang telebisyon.” “Ang pagdaghan sa mga Expo sa miaging bayente anyos dayag naghimo sa pila ka tawo nga napul-an kanila.”

Unsa ang Umaabot sa mga Eksposisyon?

‘Ang daghan kaayong de-kategoriyang mga perya ug, sa T.B. labing menos, daghan kaayong kapakyasan, misangpot sa pagtimbangtimbang na usab sa ideya sa perya sa kalibotan,’ sumala sa komisyonado-heneral sa EXPO 86. Dugang pa, kana maoy sa wala pa magsugod ang EXPO 86.

Ang nag-us-os nga mga tumatambong sa daghan sa bag-ong mga eksposisyon nakapatunghag kabalaka taliwala niadtong nagaorganisar ug nagapasiugda kanila. Karon ang mga Australiano nagaandam sa EXPO 88 sa Brisbane, nga magbukas sa Abril 30. Kini magbaton sa temang “Kalingawan sa Panahon sa Teknolohiya.” Sublion ba niini ang kalamposan sa EXPO 86? Panahon ray motug-an. Dayag nga kinahanglang may pagabuhaton aron madani ang daghang tumatan-aw ug masanta ang dagkong alkansing pinansiyal sa internasyonal nga mga eksposisyon aron sila makalahutay.

[Kahon/Letrato sa panid 25]

Pila ka Iladong mga Perya sa Kalibotan ug mga Internasyonal nga Eksposisyon

◼ Perya sa Kalibotan sa Chicago, 1893, may tumatambong nga 27.5 milyon; kadto nagpasundayag sa unang Ferris wheel sa kalibotan.

◼ Ang Perya sa Kalibotan sa New York sa 1939-40, uban sa palaabotong Trylon ug Perisphere nga nagapasiugda sa tema niining “Ang Kalibotan Ugma,” may tumatambong nga halos 45 milyon.

◼ Laing Perya sa Kalibotan sa New York (1964-65) nagpasiugda sa tema niini nga “Kalinaw Pinaagi sa Pagsinabtanay” uban sa Unisphere niini, nga 140-tiil-gihabogong dili-tay-ong asirong globo. Ang gastos sa perya milabawg kapin sa $20 milyon kay sa abot niini.

◼ Expo 67 (400 ektarya) sa Montreal, Canada, giisip nga malamposon kaayo, nga may kapin sa 50 milyong mitambong ug kapin sa 60 ka nasod nga mientra. Apan kadto “nagbilin ug $300-milyong alkansi.”

◼ Osaka, Hapon, mao ang lugar sa Expo 70 (330 ektarya), nga nakadani sa tumatambong nga 64,218,770. Kadto talagsaon tungod sa kinadaghanang mientrang kanasoran nga 77.

◼ Knoxville, Tennessee, T.B.A. (1982); 11.1 milyon mitambong.

◼ New Orleans, T.B.A. (1984); 7.3 milyon presente apan nanira uban sa gibanabanang $100-milyong alkansi.

◼ Tsukuba, Hapon (102 ektarya) (1985); 20.3 milyon mitambong.

[Tinubdan]

Letrato sa luyo: Librarya sa Kongreso

[Mga Letrato sa panid 23]

Ibabaw: Unisphere, Perya sa Kalibotan sa New York, 1964-65

Wala: Atomium, Perya sa Kalibotan sa Brussels, 1958

Ubos: Expo Centre, Vancouver Eksposisyon, 1986

[Mga Letrato sa panid 24]

Mga talan-awon gikan sa EXPO 86, Vancouver

[Tinubdan sa Letrato sa panid 22]

Letrato sa luyo: Librarya sa Kongreso