Sa Dihang Maapektahan sa Kapintasan ang Balay
“Ang tawhanong kapintasan—mahimong laparo o tuklid, pagdunggab o pagpusil—sa mas masabog mahitabo sa sulod sa panimalay kay sa ubang dapit sa atong katilingban.”—Behind Closed Doors.
LAKAW sa bisan asang kalye sa Amerika. Sa usa sa matag duha ka balay, may mahitabong usa ka matang sa panimalaynong kapintasan sa labing menos makausa karong tuiga. Ug sa 1 sa kada 4 ka balay, kana mahitabo nga sublisubli. Dili katuohan, ang daghan nga hadlok molakaw sa mga kalye sa gabii mas nameligro pa sa balay.
Apan ang panimalaynong kapintasan dili lamang sa Amerika. Kana nagakahitabo sa tibuok kalibotan. Pananglitan, sa Denmark 2 sa matag 3 ka pagbuno nahitabo sa sulod sa pamilya. Ang panukiduki sa Aprika nagpakita nga sa tanang pagbuno kadtong nahitabo sa sulod sa pamilya modagan gikan sa 22 ngadto 63 porsiento, depende sa nasod. Ug sa Latin Amerika daghang tawo, ilabina mga babaye, maoy gipakaulawan, gidagmalan, o gibuno sa hari-hariong mga lalaki.
Sa Canada mga usa ka gatos ka babaye ang mamatay kada tuig diha sa mga kamot sa ilang mga bana o puyo-puyo. Sa Tinipong Bansa, nga may populasyon nga hapit napulo ka pilo kay sa Canada, kada tuig mga 4,000 ka babaye ang ginapatay sa abusadong mga bana o mga hinigugma. Dugang pa, kada tuig mga 2,000 ka bata ang ginapatay sa ilang mga ginikanan, ug ang samang gidaghanon sa mga ginikanan ang ginapatay sa ilang mga anak.
Mao nga, sa tibuok kalibotan, ang mga bana modagmal sa mga asawa, ang mga asawa mopuspos sa mga bana, ang mga ginikanan mokulata sa mga anak, ug ang mga anak moatake sa mga ginikanan, ug ang mga anak mapintason sa usag usa. “Ang hilabihang kasuko ug kapintasan nga nasinatian sa mga hamtong sa ilang kinabuhi maoy gikan o ngadto sa kadugo,” pahayag sa librong When Families Fight, “ug kanang kasukoa labaw pang mainiton kay sa nianang nasinatian sa bisan unsang ubang relasyon.”
Ang Pamilya Naggubat
Pag-abuso sa kapikas: Sa masabog, ang mga bana naglantaw sa lisensiya sa kasal ingong lisensiya sa pagdagmal sa ilang mga asawa. Bisan pag ang mga babaye sa tinuod nagpuspos sa mga lalaki, ang kadaot sa kasagaran dili grabe kay sa nianang gipahinabo sa mga lalaki sa dihang ilang dagmalan ang ilang mga kapikas. Ang magasing Parents nagtaho: “Kapin sa 95 porsiento sa mga kasong gitaho mahitungod sa [grabeng] pag-abuso sa kapikas naglangkit sa usa ka lalaki nga nagdagmal sa babaye.”
Usa ka abogado sa distrito sa New York nagpahayag: “Ang kapintasan batok sa mga babaye naglungtad sa makaylapong sukod diha sa Amerikanhong katilingban. Ang FBI nagbanabana nga . . . ingon ka daghan sa 6 ka milyong babaye ang ginadagmalan kada tuig.” Samtang ang gidaghanon sa mga panghitabo nagkadaiya gikan sa nasod ngadto sa nasod, ang mga taho nagpakita nga ang pagdagmal sa mga babaye pinaagi sa mga lalaki maoy makaylapon sa daghan, kon dili sa kadaghanan, nga mga yuta.
Sa Tinipong Bansa, gikalkulo nga “usa sa matag 10 ka babaye pagaatakehon ug grabe (sukmagon, patiran, paakon o sobra pa) sa iyang bana sa usa ka panahon sulod sa iyang kaminyoon.” Kon apilon ang dili kaayo seryosong mga kaso, ang magasing Family Relations nagpahayag, “usa sa matag duha ka babaye sa Tinipong Bansa makasinati ug panimalaynong kapintasan.”
Sa pagkatinuod, usa ka abogado sa distrito sa New York nag-ingon nga natino na nga ang “pagkulata-sa-asawa nakasamad ug labaw sa mga babaye nga kinahanglang maospital kay sa tanang mga paglugos, pangatake ug mga aksidente sa kotse nga iponon.”
Si Dr. Lois G. Livezey nag-ingon: “Dayag nga ang kapintasan batok sa mga babaye ug ang kapintasan sa sulod sa pamilya maoy kasagaran, ug ang mga nagbuhat sa salaod . . . maoy ordinaryong mga tawo. . . . Kana maoy usa ka seryosong suliran taliwala sa tanang matang ug rasa sa populasyon.”
Usahay ang mga biktima mobasol sa ilang kaugalingon alang sa pag-abuso, nga mosangpot sa mubong pagtamod-sa-kaugalingon. Ang magasing Parents nagpatin-aw: “Ang babaye nga walay pagsalig sa kaugalingon ug may mubong pagpabili sa kaugalingon naghimo sa iyang kaugalingon nga puntariya sa pang-abuso. . . . Ang naandang giabusahan nga babaye nahadlok nga moplano ug molihok sa iyang kaugalingong kaayohan.”
Ang kapintasan sa kaminyoon may makadaot usab nga epekto diha sa mga bata. Sila makakat-on nga ang kapintasan mahimong gamiton sa pagmaneobra sa uban. Ang pila ka inahan nagtaho pa gani nga ang ilang mga anak mobahad kanila, sama sa, “Ipakulata ti ka kang Papa,” aron nga tugotan sila sa ilang gusto.
Pag-abuso sa bata: Kada tuig minilyong bata ang nag-atubang sa hilabihang pisikal nga silot nga makasamad ug seryoso, makabalda, o makapatay kanila. Gibanabana nga sa matag kaso sa pag-abuso nga gitaho, 200 ka kaso ang wala mataho. “Alang sa mga bata, ang balay sa subsob mao ang labing peligrosong dapit,” pangangkon sa librong Sociology of Marriage and the Family.
Ang propesor sa unibersidad nga si John E. Bates nag-ingon nga ang pag-abuso maoy labing gamhanang impluwensiya sa balay nga may epekto sa pamatasan sa ulahi sa kinabuhi sa bata. Si Dr. Susan Forward nag-ingon: “Akong nadiskobrehan nga walay laing hitabo sa kinabuhi ang makasamad ug lalom sa pagtamod-sa-kaugalingon sa mga tawo o sagad nga hinungdan sa ilang dakong emosyonal nga suliran sa pagkahingkod.” Mga senyales sa pagkapugoso diha sa lisod nga mga kahimtang mamatikdan bisan sa mga bata nga nag-edad ug upat ngadto lima ka tuig. Samtang sila nagtubo, ang maong mga bata may mas taas nga proporsiyon sa pag-abuso sa droga, pag-abuso sa alkohol, salaodnong kiling, sikolohikal nga kasamok, ug nalangan nga pagtubo.
Masabot, daghang gimaltrato nga mga bata mohambin ug kasuko ngadto sa ginikanan nga nag-abuso kanila, apan sa subsob sila usab masuko sa ginikanan nga wala mag-abuso kay mitugot sa kapintasan nga magpadayon. Sa hunahuna sa usa ka bata, ang ginikanan nga nagtan-aw lamang ug wala mopugong sa pag-abuso mahimong kakomplot.
Pag-abuso sa tigulang: Ang gibanabanang 15 porsiento sa mga tigulang sa Canada nag-antos sa pisikal ug sikolohikal nga pag-abuso diha sa mga kamot sa ilang hamtong nga mga anak. Ang usa ka doktor nagtagna nga “ang kahimtang mosamot lamang samtang daghan sa populasyon ang nagkatigulang na, ug nagadako ang pinansiyal ug emosyonal nga kabug-at sa ilang mga anak.” Ang susamang mga kahadlok gibati sa tibuok kalibotan.
Sa subsob, ang tigulang magpanuko sa pagreport sa pang-abuso. Tingali sila nagdepende sa tig-abuso ug mao nga mopili sa padayong pagpuyo ubos sa makalilisang nga mga sirkumstansiya. “Sa sunod na lang” mao kanunay tubag sa usa ka tigulang nga babaye sa dihang suknaon kon anus-a niya isumbong ang iyang anak ug umagad-nga-babaye sa mga awtoridad. Sila grabeng nagkulata kaniya nga naospital siyag usa ka bulan.
Pag-abuso sa igsoon: Kini maoy naandang matang sa panimalaynong kapintasan. Ang pila nagbale-wala niana, nga nag-ingon, “Mga lalaki man god.” Ugaling, kapin sa katunga sa mga magsoon sa usa ka surbi nakahimog seryosong sala nga angayan sa kriminal nga paghusay kon ang gibuhatan pa usa nga dili membro sa pamilya.
Daghan ang mibati nga ang pag-abuso sa igsoon nagtudlo ug hularan nga madala hangtod sa pagkadako. Sa pipila tingali kana pa ang dakong hinungdan sa ulahing pang-abuso sa kaminyoon kay sa ilang pagkakita sa kapintasan tali sa ilang mga ginikanan.
Peligrosong Natad-Awayan
Usa ka legal nga tigdukiduki kas-a nagbanabana nga mas daghan ang tawag sa polis aron husayon ang mga away sa pamilya kay sa tanang ubang salaodnong mga insidente. Siya usab nangangkon nga mas daghang polis ang namatay sa pagresponde sa kasamok sa pamilya kay sa pagresponde sa bisan unsang laing kaso. “Sa labing menos sa kaso sa pangawat nakaandam ka,” matud sa usa ka polis. “Apan sulod ngadto sa balay sa usa . . . Wala ka masayod kon unsay mahitabo.”
Tapos sa usa ka mabug-osong pagtuon mahitungod sa panimalaynong kapintasan, usa ka tem sa tigdukiduki sa Amerika mihinapos nga, gawas sa militar sa panahon sa gubat, ang pamilya mao ang labing mapintasong sosyal nga yunit nga naglungtad.
Unsay hinungdan sa kapintasan sa pamilya? Matapos ba gayod kana? Kana ba gayod makataronganon? Ang mosunod nga artikulo motugkad niining mga pangutanaha.
[Blurb sa panid 4]
“Ang kapintasan batok sa mga babaye kaylap sa Amerikanhong katilingban.”—Usa ka abogado sa distrito
[Blurb sa panid 5]
“Alang sa mga bata, ang balay sa subsob mao ang labing peligrosong dapit.”—Sociology of Marriage and the Family