Unsay Hinungdan sa Kapintasan sa Panimalay?
“Inay kay usa ka tagoanan gikan sa mga kabug-at, mga kadaot, ug kadili-makataronganon sa sosyedad sa gawas, ang pamilya sa subsob morag modala o ngani mopadako niining mga kadaot.”—The Intimate Environment—Exploring Marriage and the Family.
ANG panukiduki bahin sa ulohan nga kapintasan sa pamilya usa ka bag-o pang kalihokan. Ang mabug-osong mga surbi gihimo lamang niining ulahing mga dekada. Ang mga resulta sa maong mga imbestigasyon lagmit dili kanunay pareho, apan ang pila ka paninugdang mga hinungdan nga misugnod sa kapintasan sa panimalay nadiskobrehan. Atong tagdon ang pila niini.
Unsang Papel ang Gidula sa Kasaysayan sa Pamilya?
Ubay-ubayng mga tigdukiduki ang nakasulti mahitungod sa ilang mga diskobre: “Kon ang magtiayon nga among giinterbiyu mas mapintas, mas mapintas ang ilang mga anak ngadto sa usag usa, ug ngadto sa ilang mga ginikanan.”
Ang pagkakita lamang sa kapintasan sa pamilya may dakong epekto nganha sa usa ka bata. “Ang usa ka bata nga nakasaksi nga gidagmalan ang iyang inahan mao rag siya ang gidagmalan,” maoy ingon sa terapistang si John Bradshaw. Usa ka batan-on nga ginganlag Ed dili gustong makakita sa iyang amahan nga nagkulata sa iyang inahan. Hinuon, bisan tingali ug wala niya maamgohi, siya giandam sa pagtuo nga ang mga lalaki angayng mokontrol sa mga babaye ug aron mahimo kana, ang mga lalaki kinahanglang mohulga, mosakit, ug magpakaulaw kanila. Sa dihang siya nahamtong na, si Ed migamit nianang abusado, mapintasong mga taktika diha sa iyang asawa.
Ang pila ka ginikanan maampingong nagdumili sa ilang mga anak sa pagtan-aw ug kapintasan sa telebisyon, ug kana usa ka maayong butang. Apan ang mga ginikanan kinahanglang mas magmaampingon sa pagbantay sa ilang kaugalingong batasan ingong mga hularan alang sa ilang nagatuon nga mga anak.
Unsang Papel ang Gidula sa Kabug-at?
Ang pagmabdos, kawalay-trabaho, kamatayon sa usa ka ginikanan, ang pagbalhin, sakit, ug mga suliran sa panalapi, sama sa ubang mga butang magapahinabo ug kabug-at. Ang kadaghanang tawo nagdumala sa kabug-at nga dili mogamit ug kapintasan. Hinuon, alang sa pila ang kabug-at mahimong sinugdan sa kapintasan, ilabina sa dihang pun-an sa ubang mga hinungdan. Pananglitan, ang pag-atiman sa tigulang nga ginikanan—ilabina sa dihang ang ginikanan magkasakit—sa subsob mosangpot ngadto sa pag-abuso sa dihang ang nagaatiman nabug-atan sa ubang mga kaakohan sa pamilya.
Ang pagmatuto sa mga anak makapatunghag kabug-at. Ingong resulta, ang purohan nga abusohan ang bata mahimong modako duyog sa gidak-on sa pamilya. Ang mga anak tingali makapadugang usab sa pag-abuso sa kapikas, kay “ang panaglalis mahitungod sa mga anak may labing dakong purohan nga magpahinabog away sa magtiayon,” taho sa Behind Closed Doors.
Ang Dili Hustong Panglantaw sa mga Sekso
Si Dan Bajorek, nga nagdumala sa usa ka grupo sa magtatambag sa Canada, nag-ingon nga ang abusadong mga lalaki may sayop nga panglantaw sa mga babaye: “Bisan diin gikan nga kultura, sila gimatuto sa pagtuo nga ang mga lalaki maoy Numero 1.” Si Hamish Sinclair, nga nangulo sa usa ka programa sa pagtambal sa abusadong mga lalaki, nag-ingon nga ang mga lalaki gibansay sa pagtuo nga sila labaw kay sa mga babaye ug nga sila may katungod “sa pagsilot, pagpanton o paghadlok kanila.”
Sa daghang yuta ang lalaki giisip nga may katungod sa pagtratar sa iyang asawa nga samag butang lamang, nga usa lamang ka bahin sa iyang kabtangan. Ang iyang pagkontrol ug pagdominar sa iyang asawa giisip nga sukod sa iyang pagkalalaki ug dungog. Sa subsob ang mga babaye kulatahon ug husto ug sa laing paagi abusohan, ug ang legal nga mga sistema wala kaayo magpakabana niana tungod kay mao kana ang lagda sa maong mga yuta. Ang lalaki labaw, ug ang babaye ubos; kinahanglang mosugot siya sa bug-os kaniya walay sapayan kon unsa ka pagkadili-talahuron, pagkapintas, pagkahiwi, o pagkahakog niya.
Ang reporter sa CBS telebisyon nga si Morley Safer nagtaho mahitungod sa usa ka nasod sa Habagatang Amerika: “Walay laing dapit sa Latin Amerika nga mas dayag ang kulto sa pagkamatso . . . Kana mikanap sa tibuok sosyedad, lakip sa korte diin tungod sa paglaban sa iyang dungog ang lalaki dili masilotan sa pagpatay, ilabina kon ang biktima maoy iyang hinigugma.” Siya nangatarongan nga “walay dapit sa yuta nga nagpakaubos sa mga babaye” nga sama diha sa maong nasod. Apan ang pagharihari sa lalaki ibabaw sa babaye maoy makaylapon. Kana nahitabo dili lamang sa usa ka yuta, bisag unsa pa tingali ka hilabihan kana didto.
Si Minna Schulman, direktor sa usa ka ahensiya sa kapintasan sa panimalay ug pagpatuman sa balaod sa New York, nagpahayag nga ang kapintasan usa ka hinagiban nga gamiton sa mga lalaki aron mahuptan ang pagkontrol ug sa pagpasundayag sa gahom ug awtoridad ibabaw sa usa ka babaye. Siya midugang: “Among nasabtan nga ang kapintasan sa panimalay maoy usa ka dili hustong paggamit sa gahom ug kontrol.”
Ang pila ka tigdagmal ug asawa nagaantos gikan sa mubong pagtamod-sa-kaugalingon, nga ang samang kinaiya ilang idasig diha sa ilang mga biktima. Kon ila kanang mahimo, nan mahupayan ang ilang pagtamod-sa-kaugalingon, ug sila makabatig sukod sa pagkalabaw ug pagkontrol ibabaw sa laing tawo. Sila mobati nga ilang napamatud-an ang ilang pagkalalaki niining paagiha. Apan, tinuod ba? Sanglit kay ang gibuhatan nila sa ilang kapintas maoy mga babaye nga mas huyang sa pisikal, kana ba nagpamatuod nga sila gayod mga lalaki nga kusgan, o kana ba nagpamatuod, hinuon, nga sila dili makataronganon? Pagkalalaki ba gayod alang sa mas kusgan nga lalaki ang pagkulata sa usa ka huyang, walay depensang mga babaye? Ang usa ka lalaki nga may lig-ong moralidad magpakita ug konsiderasyon ug kalulot alang kanilang mas huyang ug walay depensa, nga dili magpahimulos kanila.
Ang laing pasundayag sa dili-makataronganong panghunahuna sa abusador mao ang kamatuoran nga siya sagad mopasangil sa iyang asawa nga maoy hinungdan sa mga pagkulata. Lagmit siya magpasabot, o ngani moingon kaniya, sama sa: ‘Wala nimo kana tarongag buhat. Mao na nga gikulata ti ka.’ O: ‘Ulahi ang panihapon, mao na nga nakatilaw ka sa angay kanimo.’ Sa hunahuna sa abusador, kana maoy sayop sa asawa. Hinuon, ang kakulangan sa kapikas dili magpakamatarong sa pagdagmal.
Ang Alkohol ba May Kalabotan?
Sanglit ang alkohol makapakunhod sa pagkontrol ug mopataas sa riyesgo sa paglihok nga madalidalion, dili katingalahan nga ang pila mobati nga kana mahimong makapahinabog pag-abuso. Sa subsob ang usa ka tawo makakontrol sa mapintasong mga pagbati sa dihang wala makainom, apan tapos sa pipila ka pag-inom, mahimo siyang abusado. Ang alkohol nakapahabol sa iyang panghunahuna ug nagpakunhod sa iyang katakos sa pagkontrol sa iyang kasuko.
Hinuon, ang uban nangangkon nga ang suliran labaw nga nakagamot sa kabug-at kay sa alkohol mismo. Sila moingon nga ang usa ka tawo nga mogamit ug alkohol aron sagubangon ang kabug-at mao rang matanga sa tawo nga mogamit ug kapintasan alang nianang katuyoana. Kana nagkahulogan nga ang manginginom mahimong sama rang abusado sa dihang dili hubog o hubog. Hinuon, bisan unsa pa ang katarongan niining bahina, ang alkohol sa tino dili makaayo sa pagkontrol sa mga pagbati sa usa apan sa kasagaran ang kasukwahi maoy mahitabo.
Kon sa Unsang Paagi ang Media Nakaimpluwensiya sa mga Tawo
Ang telebisyon, ingon man sa sine, pangangkon sa uban, nagdasig sa matso nga larawan alang sa mga lalaki ug nagtudlo nga ang kapintasan maoy lehitimong paagi sa pagdumala sa panagbingkil ug kasuko. “Ako nahingangha sa akong mainitong sanong sa salida nga Rambo,” angkon sa usa ka magtatambag sa pamilya. “Samtang ang akong hinamtong [sulodnon] nga pagbati nga matinumanon sa balaod nalisang sa pakyaw nga mga pagpatay ni Rambo, ang akong binata [sulodnon] nga pagbati nag-abiba kaniya sa pagpatay nga walay hunong.”
Sanglit kay daghang bata ang naladlad sa linibo ka oras sa telebisyon uban sa dili maihap nga mga buhat sa kapintasan, panglugos, ug pagpakaulaw sa ubang mga tawo, ilabina sa mga babaye, dili katingalahan nga daghan ang modako nga himoon kanang batok-sosyedad nga mga kinaiya ngadto sa uban. Ug dili lamang mga bata ang apektado kondili ang mga hamtong usab.
Usab, ilabina niining ulahing mga tuig, ang sukod sa tin-awng kapintasan, imoralidad, ug pagpakaulaw sa mga babaye ingon sa gipakita diha sa telebisyon ug sa mga pelikula mitubo ug dako. Kini segurado nga magpasamot sa esena sa kapintasan sa panimalay. Ingon sa nadiskobrehan sa nagtuki nga grupo, may “tin-aw . . . nga kalabotan tali sa pagtan-aw sa kapintasan ug agresibong batasan.”
Ang Epekto sa Pag-inusara
Ang kinabuhi walay pagbati ug masulob-on alang sa daghan karong adlawa. Ang mga dagkong tindahan ug mga discount store nag-ilis sa mahigalaong groseriya sa kasilinganan. Ang dakbayanong pagkausab, mga suliran sa ekonomiya, ug kawalay-trabaho nagpugos sa mga pamilya sa pagsigeg balhin. Ang hataas nga sukod sa kapintasan sa panimalay nadiskobrehan taliwala niadtong walay lig-ong sosyal nga mga pakiglabot.
Si James C. Coleman, sa iyang librong Intimate Relationships, Marriage, and the Family, misaysay nganong naghunahuna siya nga mao kini ang kaso. Siya mibati nga ang pag-inusara nagputol sa makahuloganong mga kabildohay ug nagpalisod alang sa abusador nga makit-an ang iyang kahimtang nga walay pagdapig ug makapangita ug tabang gikan sa usa ka kasaligang higala. Kon walay mga higala ug suod nga mga paryente nga magsilbing kusog nga makapugong ang usa ka tawo makahimo dayon sa mahakogong mga buhat, kay wala siya ing suod nga kada adlaw mosuki sa iyang sayop nga panghunahuna. Sama sa giingon sa Proverbio 18:1: “Ang usa nga nagapalain sa iyang kaugalingon magapangita sa iyang hakog nga tinguha; batok sa tanang praktikal nga kaalam siya magapalayo.”
Tabang Alang sa Mapintasong Pamilya
Ang nahisgotan nato bahin lamang sa mga pagpatin-aw nga gihatag alang sa kapintasan sa panimalay. May uban pa. Kay nailhan na ang pila ka hinungdan, karon atong susihon ang mga sulbad. Kon ang usa membro sa pintas nga pamilya, sa unsang paagi masanta ang dagan sa pag-abuso? Unsay panglantaw sa Bibliya? Ang kapintasan sa panimalay ba matapos gayod? Ang artikulo sa panid 10 motubag niining mga pangutanaha.
[Kahon/Hulagway sa panid 9]
Emosyonal nga Kapintasan—Pagpasakit Pinaagig mga Pulong
SA PISIKAL nga pag-abuso ang pag-atake maoy pinaagig kumo; sa emosyonal nga pag-abuso ang pag-atake maoy pinaagig mga pulong. Ang kalainan lamang mao ang hinagiban nga gigamit. Nahisama kana sa ginaingon sa Proverbio 12:18: “May naglungtad nga nagasulti nga wala hunahunaa ingon sa mga samad sa usa ka espada, apan ang dila sa mga maalamon makaayo.”
Unsa ka peligroso ang emosyonal nga kapintasan, apil niining “mga samad sa espada”? Si Dr. Susan Forward misulat: “Ang resulta susama ra [sama sa pisikal nga pag-abuso]. Ikaw sama rang makuyawan, mobati kag samang kawalay paglaom, ug mobati ka sa mao rang kasakit,” sa emosyonal nga pagkasulti.
Emosyonal nga kapintasan ngadto sa kapikas: “Ang kapintasan sa kaminyoon dili lamang pisikal. Ang dakong bahin, tingali ang kinadak-an, maoy binaba ug emosyonal,” matud sa usa ka dugay nang biktima. Ang pag-abuso mahimong molakip sa paghatag ug ngil-ad nga mga angga, pagsinggit, walay-puas nga panaway, makauulaw nga panginsulto, ug bahad sa pisikal nga kapintasan.
Ang malisyosong mga komento nga makamenos, makapaulaw, o makahulga makahimo ug dakong kadaot. Sama sa tubig nga nagtulo sa bato, ang mayubitong mga padungogdungog morag dili makadaot sa sinugdan. Apan ang pagtamod-sa-kaugalingon sa dili madugay maut-ot. “Kon ako ang papilion tali sa pisikal ug binaba nga pag-abuso, dawaton pa nako ang kulata bisag unsang orasa,” matud sa usa ka babaye. “Imong makita ang mga labod,” saysay niya, “sa labing menos ang mga tawo maluoy kanimo. Pinaagi sa binaba nga pag-abuso, kana makapalagot gayod kanimo. Ang mga samad dili makita. Walay mahangawa.”
Emosyonal nga kapintasan ngadto sa bata: Kini tingali molakip sa walay-puas nga panaway ug pagpakaubos sa dagway sa bata, sa intelihensiya, sa katakos, o sa bili ingong usa ka indibiduwal. Ang kantalita maoy ilabinang makadaot. Ang mga bata sa subsob motuo sa makantalitahong mga komento, nga dili pilion ang tinuoray nga ipasabot ug ang “komedya.” Ang terapista sa pamilya nga si Sean Hogan-Downey nag-ingon: “Ang bata masakitan, apan ang tanan mangatawa, busa siya makakat-on sa dili pagsalig sa iyang mga pagbati.”
Mao nga, sa kadaghanang mga kaso, may kamatuoran ang gisulti kas-a sa Scottish nga historyador ug magsusulat nga si Thomas Carlyle: “Ang kantalita sa karon akong giisip nga, sa linangkob, maoy pinulongan sa Yawa; nga tungod niana, kana dugay na nakong gisalikway.”
Si Joy Byers, usa ka eksperto sa abuso-sa-bata, nag-ingon: “Ang pisikal nga pag-abuso mahimong makapatay sa usa ka bata, apan mahimo usab nimong patyon ang espiritu, ug mao kana ang mahimo sa walay-puas nga negatibong komento sa ginikanan.” Ang magasing FLEducator mikomento: “Dili sama sa pangos nga mailhan ug mapala, ang emosyonal nga pag-abuso makapahinabog dili makitang kausaban sa panghunahuna ug personalidad sa bata nga permanenteng moapekto sa iyang pagkamao ug sa iyang pagpakiglabot sa uban.”
[Hulagway sa panid 7]
Ang pagkaladlad sa kapintasan may kusganong impluwensiya sa batasan sa bata sa ulahi