Kon Unsaon Paglikay sa Panglugos

Si Eric maoy taas ug guwapo, ug gikan sa usa ka datong pamilya. Si Lori maoy 19 anyos ug gidapit sa usa ka dobleng panagdeyt uban kang Eric ug sa iyang kauban sa kuwarto. Miabot siya sa panagtapok didto sa balay ni Eric, apan nga wala siya mahibalo, ang laing parisan mihukom nga dili modayon. Sa taudtaod, ang ubang mga bisita misugod sa pagbiya sa parti.

“Misugod ako sa paghunahuna, ‘May butang dili na maayo, may butang kaduhaduhaan nga nagakahitabo,’ apan wala ako magpakabana niadto,” matud niya.

Sa dihang si Lori nag-inusara kauban niya, si Eric naglugos kang Lori. Si Lori wala gayod magtaho sa panglugos ngadto sa polisiya, ug sa ulahi siya mibalhin ug 240 kilometros ang kalayo sa paglikay nga makakita pag-usab kang Eric. Usa ka tuig sa ulahi, siya mahadlok gihapon nga makigdeyt.

ANG panglugos maoy nagausbawng hulga, ug ang labing maayong depensa sa usa ka babaye mao ang pagbantay ug pagpangandam. Dili matag situwasyon sa panglugos ang madahom, apan ang pagkahibalo kon unsay hunahuna ug kon sa unsang paagi ginaplano sa mga manlulugos ang ilang pag-atake basin makatabang nimo sa pag-ila sa mga pasidaan.a Nagaingon ang usa ka karaang proverbio: “Ang maalamong mga tawo makakita sa umaabot nga suliran ug molikay niana, apan ang usa ka tawong dili maghunahuna molakaw lahos niana ug magbasol sa ulahi.”​—Proverbio 27:12, Today’s English Version.

Ang labing maayong paagi sa paglikay sa usa ka situwasyon sa panglugos mao ang paglikay sa mga manlulugos. Angay kang mahibalo sa paagi sa linihokan sa usa ka lalaki​—bisan pag nakaila ka kaayo niya—​nga magtimaan tingali kaniya ingong lagmit nga manlulugos. (Tan-awa ang kahon, panid 7.) Ang pila ka lalaki mogamit sa estilo sa sinina sa babaye o iyang kaandam nga mag-inusara sa pag-uban kaniya ingong pasangil sa paglugos kaniya. Bisan pag ang usa ka babaye dili maoy responsable kon ang lalaki nagbaton nianang natuis nga panghunahuna, magmaalamon siya aron mailhan ang maong mga tinamdan.

Ayaw itugot nga malain ka nga kauban sa usa ka lalaki nga dili kaayo nimo kaila. (Bisan kauban sa usa ka lalaki nga kaila nimo kaayo, gamita ang pagkamasinabtanon.) Ang usa ka estrangherong manlulugos tingalig moanha sa inyong balay nga magpakaaron-ingnong usa ka tig-ayo. Sutaa ang iyang mga kredensiyal o pamatuod. Ang usa ka kailang manlulugos makahimo sa pag-inusara kauban sa mga biktima pinaagi sa pagmugnag mga gagmayng buluhaton nga nagkinahanglan sa paghapit sa iyang balay o pagbakak nga adunay usa ka grupo sa mga tawo sa usa ka dapit nga tapokanan. Ayaw palimbong.

Sa paglikay sa mga suliran diha sa mga kahimtang sa panagdeyt, pakigdeyt nga ginurupo o may tsaperon. Ilha pag-ayo ang imong kadeyt, ug ibutang ang lig-ong mga limitasyon bahin sa gidak-on sa lawasnong panagsandurot, kon duna man, nga imong itugot. Magbantay sa pag-inom sa alkoholikong ilimnon! Dili ka makabantay sa kapeligrohan kon dili maayo ang imong panghunahuna. (Itandi ang Proverbio 23:29-35.) Salig sa imong kinaiyanhong mga pagbati. Kon salingawa ang imong pagbati kauban sa usa ka lalaki, ayaw tuohi nga siya walay daotang mga tuyo. Palayo dayon.

Ang mga ginikanan sa mga tin-edyer kinahanglang maghisgot ilabina sa paglikay sa panglugos uban sa ilang mga anak, nga mag-ispisipiko mahitungod sa peligrosong mga situwasyon tungod kay ang kinabag-an sa mga manlulugos ug mga biktima sa panglugos maoy batan-on.

Lihok Dayon

Dili tanang situwasyon sa panglugos madahom. Nga dili tinuyo, basin imong makaplagan nga ikaw nag-inusara ug nag-atubang sa usa ka lalaki nga mas kusgan kay kanimo ug may tuyo sa pagpugos kanimo sa pagpakigsekso. Unya unsa man?

Lihok dayon, ug hinumdomi ang imong tumong: ikyas. Ang usa ka manlulugos magasulay sa iyang biktima sa dili pa mohukom sa pag-atake, mao nga hinungdanon ang pagpakyas sa iyang mga plano sa labing madali sa dili pa siya makabaton ug igong pagsalig sa pag-atake. Ang mga eksperto sa panglugos nagatanyag ug duha ka dalan sa kalihokan: pasibong pagsukol o aktibong pagsukol. Makasulay ka sa sinugdan sa pasibong pagsukol ug, kon kana mapakyas, balhin ngadto sa aktibong pagsukol.

Ang pasibong pagsukol tingali maglangkit sa bisan unsa gikan sa paglangan pinaagi sa pag-estorya sa manlulugos o mahimong maglangkit kana sa pagpakaaron-ingnong ikaw may sakit nga ikapasa sa seksuwal nga paagi o pagsuka nganha sa imong mangangatake. (Itandi ang 1 Samuel 21:12, 13.) “Ang mga taktika limitado lamang sa panghanduraw sa usa,” misulat si Gerard Whittemore diha sa iyang librong Street Wisdom for Women: A Handbook for Urban Survival.

Ang pasibong mga taktika​—nga nagalakip sa tanang butang gawas sa lawasnong pagbugno sa manlulugos—​nagkinahanglan sa tin-awng panghunahuna ug angay gilaraw sa pagpalinga o pagpakalma sa mangangatake. Kon ang imong pagsukol nagahimo sa imong mangangatake nga labi pang nasuko ug mapintason, sulayi ang lain. Bisan pa, ayaw itugot nga ikaw pugson ngadto sa mas hilit nga dapit samtang ikaw naghunahuna. Ug hinumdomi ang usa sa labing epektibong mga matang sa pasibong pagsukol​—ang pagsinggit.​—Itandi ang Deuteronomio 22:23-27.

Ang pagsanong sa negatibo ug puwersadong paagi maoy laing kapaingnan. Sultihi sa prangka ang imong mangangatake nga dili ka mosugot sa iyang tinguha. Sa usa ka situwasyon sa panglugos samtang nakigdeyt, basin makasulay ka sa taktika sa pagpakurat pinaagi sa pagngalan sa atake kon unsa gayod kana. Ang pagsinggit, “Panglugos ni! Motawag akog polis!” basin magpahunahunag maayo sa imong manlulugos-unta bahin sa pagdayon niana.

Pakigbugno

Kon dili molampos ang pakig-estorya, ayaw kahadlok sa pagbalhin ngadto sa aktibong pagsukol. Kana wala magkahulogan nga ikaw mas lagmit masamdan o kaha patyon, ni ang pagpauyon magpasalig sa imong kaluwasan. Busa, ang kadaghanang eksperto bahin sa panglugos nagatambag sa pagpakigbugno.

Ang pakigbugno mahimong lisod alang sa mga babaye tungod kay sila naumol sukad sa pagkatawo nga mahimong matinahoron, pasibo, ug mapahiuyonon bisan pag hulgaon sa pisikal nga kusog. Busa, kinahanglang mohukom ka daan nga ikaw mosukol aron dili nimo usikan ang bililhong panahon pinaagi sa pag-ukon-ukon panahon sa usa ka pag-atake.

Kinahanglang mobati ka sa kapungot kon may manghulga o mamugos kanimo. Kinahanglang makaamgo ka nga ang maong pag-atake gipamalandong daan, ug ang manlulugos nagsalig nga mopauyon ka. Masuko, ayawg kahadlok. “Ang imong kahadlok maoy labing puwersadong armas sa usa ka mangangatake,” matud sa tigdukiduking si Linda Ledray. Ayaw kabalaka nga naghinobra ka sa pagsanong o tan-awon kang buangbuang. “Labi pang maayo nga mahimong bastos inay sa nalugos,” matud pa sa usa ka eksperto. Ang mga babayeng milampos sa pagsukol sa mga manlulugos sagad nagbuhat niana sa aktibong paagi ug nagsulay dili lang sa usa ka taktika, apil ang pagkagat, pagtindak, ug pagsinggit.

Kon dili ka makasagang sa imong kaugalingon batok sa panglugos, ihatag ang bug-os nga pagtagad sa pagkaarang sa pag-ila sa imong mangangatake sa ulahi. Kon mahimo, ang pagkawras o paggisi sa iyang sinina magbilin diha kanimo sa dugo ug panapton isip ebidensiya. Apan niining puntoha, basin dili ka na makaarang sa pagsukol. Sa maong kaso, “ayaw pagtamaya ang imong kaugalingon nga ‘natugotan’ mo siya sa paglugos kanimo,” matud ni Robin Warshaw diha sa I Never Called It Rape. “Dili kinahanglang makaagom ka sa samad o kamatayon aron ‘pamatud-an’ nga ikaw gilugos.”

[Footnote]

[Kahon sa panid 7]

Kahubitan sa Usa ka Lagmit nga Manlulugos

□ Sa emosyonal nagadagmal kanimo pinaagi sa pag-insulto nimo, dili pagtagad sa imong mga hunahuna, o masuko o maglagot sa dihang mohimo kag usa ka sugyot.

□ Mosulay sa paggahom sa mga bahin sa imong kinabuhi, sama sa imong binistehan ug kon kinsay imong mga higala. Gustong mohimo sa tanang desisyon bahin sa usa ka panagdeyt, sama sa kon asa mokaon o unsang pelikulaha ang tan-awon.

□ Mangabugho sa walay hinungdan.

□ Nagatamay sa kababayen-an sa katibuk-an.

□ Mahubog o mobatig “kalalim” ug mosulay sa pagpabuhat nimo sa sama.

□ Mamugos nga mag-inusara ka kauban niya o makigsekso.

□ Dili motugot nga makigbahin ka sa gasto sa usa ka panagdeyt ug masuko kon motanyag ka sa pagbayad.

□ Mapintason sa lawasnong paagi bisan sa dili-mamatikdang mga paagi, sama sa pagbunlot o sa pagtuklod.

□ Manghadlok kanimo pinaagi sa paglingkod nga dip-ig kaayo, pagbabag sa imong dalan, paghikap sa dihang giingnan mong dili, o pagsulti nga morag mas nailhan ka niya kay sa tinuod nga kahimtang.

□ Dili makasagubang sa kapakyasan nga walay pagkasuko.

□ Dili mag-isip nimo nga kapareho.

□ Gustog mga armas ug gustong magmapintason ngadto sa mga hayop, mga anak, o mga tawong iyang madaogdaog.

Gikan sa I Never Called It Rape, ni Robin Warshaw.

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga babayeng milampos sa pagsukol sa mga manlulugos sagad nagbuhat niana sa aktibong paagi ug nagsulay dili lang sa usa ka taktika