Pagpaniid sa Kalibotan
AIDS sa Paris
“Sa Paris, 1 sa matag 3 ka lalaking mamatay tali sa edad 25 ug 44 gipahinabo sa virus sa AIDS,” matud sa mantalaang Pranses nga Le Monde. Kining kinaulahiang estadistika bag-o pang gipadayag sa INSERM (French National Institute of Health and Medical Research) sa publiko. Ang taho dugang nagpadayag nga tali sa 1983 ug 1990, ang impeksiyon sa virus sa AIDS nagpasaka sa gidaghanon sa nangamatay sa maong edad nga 50 porsiento. Si Dr. Jonathan Mann, direktor sa WHO (World Health Organization), nanagna: “Ang kinagrabehan umaabot pa; bisag asa ang epidemiya nagauswag.” Sumala sa WHO, lima ka libong tawo sa tibuok kalibotan ang maimpeksiyon adlaw-adlaw.
Mga Bata ug Pagpasuso sa Bibiron
Mga 25 porsiento sa mga bata sa Hapon nakasinatig mga suliran sa pagkaon. Basin pagpasuso sa bibiron ang hinungdan. Kapin 20 ka tuig, mitaho ang Asahi Evening News, ang mga magtutudlo sa nurseriya nakamatikod nga ang ubang mga bata naglisod sa gahi usapong pagkaon. Ang ubang mga bata naglisod sa pagtulon niana, iluwa kini sa uban, ug ugomon pa kini sa uban human sa ilang diyutayng pagkatulog sa palis. Ang mga doktor nakamatikod nga ang mga apapangig niining mga bataa walay puwersa ug ang ilang suwang gamay. Ang dentista nga si Naohiko Inoue ug ang espesyalista sa panglawas-sa-publiko nga si Reiko Sakashita nag-ingon nga ilang nasubay ang hinungdan sa masuso pa ug gipasanginlan ang pagpasuso diha sa bibiron. Mopatim-aw nga sa dihang ang mga bata magtutoy sa bibiron, ang himoon lamang nila mao ang pagsupsop nga walay paglihok sa ilang mga apapangig. Apan, kon ang mga masuso ginapasuso sa inahan, kusog nilang gamiton ang ilang mga apapangig ug molig-on ang kaunoran niana nga maoy ilang gamiton sa ulahi aron sa pag-usap ug pagkaon.
Suliran sa Pawikan
Bisan pag sa tubig nagpuyo ang mga pawikan, sila mangitlog sa mamalang yuta. Tapos maglangoylangoy sa halapad nga kadagatan sa kalibotan, ang mga pawikan mobalik sa mao gihapong mga baybayon aron mosanay. Human manghabal sa dagat, ang mga baye moaginod sa pagtakas sa baybayon—kon posible sa mismong dapit nga iyang gihimugsoan—ug malinawong mangitlog sa maayong pagkapiling lugar. Makadaghang higayon kini himoon sa pipila ka adlaw, hangtod ang tanang itlog—sa kasagaran mga usa ka libo—gipangitlog na ug mahagoong tabonan. Apan unya mobangon ang suliran. Gitawag kana sa basahong Prisma sa Habagatang Aprika nga “sistematikong pagpanguha sa tanang itlog” pinaagi sa tawo tungod sa iyang “walay-samang kahakog ug dayag kaayong kawalay-pagtagad sa palibot,” nga “nakababag ug dako sa pagsanay sa mga pawikan.” Ang pipila ka espisye karon hapit nang mapuo.
Gipahimuslan sa mga Tigpaanunsiyo sa Tabako ang Kababayen-an
“Miasenso ka man ug maayo, day.” Sa daghang katuigan sa Tinipong Bansa, ang tigpanabakong mga babaye gidasig pinaagi sa maong madanihong mga islogan sa panganunsiyo. Kining mga bayhana gipahimuslan, mulo ni Kathy Harty, hepe sa programa sa pagsanta-sa-panabako sa usa ka estado sa amihanan. Si Harty apil sa tagmugna sa kampanya sa panganunsiyo sa TV ug sa radyo nga nagpasiugda niana nga mensahe. Usa ka batok-panabako nga anunsiyo nagpasundayag ug usa ka maanyag nga babaye nga nagnusnos sa iyang sigarilyo sa upaw nga ulo sa ehekutibo sa panganunsiyo. Usa ka anunsiyo sa radyo nagsibya sa usa ka babaye nga nag-ingon sa mga tiggama ug sigarilyo: “Salamat kaninyo sa inyong paghimo sa among buhok nga nanimahong butanganag upos. Salamat sa inyong pagmantsa sa among ngipon ug sa pagdugang sa among bayranan sa pagpalaba sa among sinina. Salamat kaninyo alang sa 52,000 ka kaso sa kanser sa baga nga inyong gipahinabo sa mga babaye tuig-tuig. Nanghinaot lang kami nga makabalos sa inyong kaayo sa pila ka adlaw.” Si Harty nagpatin-aw: “Gusto namo nga hunahunaog maayo kini sa [mga babaye]: ‘Gusto ko ba gayod kining sigarilyoha? Gusto ko ba gayod nga madato ang uban ug ako magkasakit?’”
Paglaom sa mga Astronomo
Sa usa ka napulo-ka-tuig nga programa nga gidumala sa U.S. National Aeronautics and Space Administration, ang mga astronomo nagplano sa paggasto ug $100 milyones sa usa ka tinguha sa pagdiskobre sa mga sibya sa radyo gikan sa intelihenteng mga linalang sa ubang mga planeta. Sumala sa International Herald Tribune, ilang giplanong bantayan ug dungan ang minilyong microwave nga mga channel sa mga radyo teleskopyo sa Argentina, Australia, India, Rusya, Puerto Rico, ug Tinipong Bansa. Samtang ang pila ka siyentipiko malaomong nanagna ug sayong kalamposan, ang uban nag-ingon nga ang 50 ka pagpangita nga gihimo sukad sa 1960 dili mabungahon.
Yinawihan Nang Telebisyon?
“Alang sa mga bata, ang menos nga pagtan-aw ug TV maayo, ilabina kon pintas ang salida sa TV,” matud sa American Academy of Pediatrics sa usa ka pagtuon nga gipublikar sa The Journal of the American Medical Association. Ang artikulo nagtaho nga “ang mga masuso nga ingon ka linghod sa 14 ka bulang edad mapasundayagong naniid ug nagsundog sa mga paggawi nga makita sa telebisyon.” Ang kadaghanan sa ilang nakita maoy maatakehon ug mapintas nga matang. Sa paningkamot nga mapasig-uli ang awtoridad sa ginikanan, ang taho nagsugyot sa paggamit ug modernong teknolohiya sa usa ka elektronikong yawi sa oras-channel sa telebisyon aron nga ang mga programa, mga channel, ug mga oras yinawihan nang daan. Niining paagiha, bisan pag ang mga ginikanan wala sa balay, ilang makontrol kon unsay tan-awon sa ilang mga anak sa telebisyon ug kanus-a sila motan-aw niana.
Dugos—Usa ka Tambal
Sukad pa sa karaang panahon, ang dugos sa pukyutan gigamit na alang sa iyang makaayong mga hiyas. Ang La Presse Médicale, usa ka Pranses nga magasin, nagtaho nga ang modernong medikal nga siyensiya karon nagsugod na sa pagdiskobre pag-usab sa makaayong mga gahom sa dugos. Sa usa ka bag-o pang pagtuon, ang mga doktor nag-eksperimento pinaagi sa paggamit sa puro natural nga dugos sa pagtambal sa mga paso ug sa nagkalainlaing matang sa samad. Ang dugos direktang gipahid diha sa mga samad ug gitabonan ug limpiyong mga bendahe. Kining tabon ilisdan kada 24 oras. Ang mga resulta nagpakita nga ang dugos epektibo kaayong substansiya sa paghinlo ug pag-ayo sa samad. Kana makapatay sa daghang kagaw inigtandog ug makapadasig sa pagtubo sa bag-ong tisyu. Ang La Presse Médicale naghinapos: “Kay kana yano ug barato, ang dugos kinahanglang ipaila pa ug idugang sa listahan sa kasagarang gamiton nga batok-kagawng mga produkto.”
Hawod Kaayong mga Magdudula nga Dili Maayog Panglawas
“Ang sobrang pagbansay ug emosyonal nga kalisod nga una pa sa dakong bangga may tagsaon negatibong epekto sa katakos sa lawas sa mga magdudula sa pagsukol sa sakit,” mitaho ang O Estado de S. Paulo. “Ang resulta mahimong kakulang sa depensa batok sa mga impeksiyon sama gayod sa simtoma sa AIDS.” Ang panukiduki ni Dr. Gerd Uhlenbruck ug ni Dr. Heinz Liesen nagpadayag nga ang propesyonal nga mga magdudula o kadtong nabansay pag-ayo may dakong proporsiyon sa makamatay nga mga tumor ug mga impeksiyon. Sila misugyot nga kana tingali maoy tungod sa kalisod nga nahatag sa “grabeng pagbansay ug pamanton sa bangga.” Ang taho midugang: “Sa laing bahin, ang kasarangang pagpraktis sa mga dula makalig-on sa organismo ug makatabang dili lang sa pagsanta sa kanser kondili makapataas usab sa kinabuhi sa indibiduwal.”
Telesurgery sa Umaabot?
“Ang pasyente atua sa Roma, ang siruhano nangopera sa Milan,” matud pa sa mantalaang Il Messaggero sa Italya sa paghubit sa “unang eksperimento nga nahimo sukad nga telesurgery nga robot ang gigamit.” Ginatos ka kilometro ang kalay-on, pinaagi sa koneksiyon sa telepono ug usa ka video monitor, gipaila sa siruhano ang “tukmang dapit nga hiwaan, momandar, ug ang robot mosugod sa pagtrabaho. Ang mekanikal nga kamot niini nga naghawid ug kortang pangdisdis ipaduol sa lawas sa pasyente ug manghiwa.” Niining pasundayag nga operasyon gihimo diha sa Rome Surgery ’92 nga katigoman, ang pasyente maoy usa ka manikin, sanglit ang balaod sa Italya nagdili sa mga makina nga maoy moopera sa mga tawo, apan sulod sa unom o pito ka tuig, ang telesurgery, sa ato pa, “remote control nga operasyon,” matinuod na unya. Sumala pa ni Licinio Angelini, propesor sa general surgery sa La Sapienza University, Roma, sa umaabot “kadtong tanang mga lihok nga karon naglisod sa paghimo ang mga siruhano isalig na sa mga makina.”
Kawalay-trabaho ug Panglawas
Ang kawalay-trabaho taliwala sa mga batan-on maoy usa sa labing seryosong mga suliran sa Kasadpan nga kalibotan, pangangkon pa ni Dr. Anne Hammarström sa Karolinska Institute sa Stockholm, Sweden. Ang iyang mga diskobre, sumala sa taho diha sa British Medical Journal, nagpakita nga ang walay trabahong mga batan-ong lalaki kiling sa pagbalik sa makadaot sa panglawas nga paggawi, sama sa pag-inom ug daghan ug sa pagkalangkit sa krimen. Ang walay trabahong mga batan-ong babaye, hinunoa, naapektohan sa laing paagi, matugkan ug daghang pisikal nga balatian, uban sa mga pagbating sad-an, nabalaka nga sila pabug-at sa ilang mga pamilya. Ang mga lalaki mas nakakuhag pagtagad sa publiko, kay ang ilang reaksiyon sa kawalay-trabaho mas dayag, matud pa ni Hammarström. Siya misugyot nga “ang mga organisasyon sa pag-atiman sa panglawas angay magmaalisto pa sa mga epekto sa kawalay-trabaho diha sa kababayen-an.” Ang Journal mihinapos nga “ang bugtong epektibong sulbad mao lamang ang makahuloganong trabaho.”
‘Alemanya Usa ka Paganong Nasod’
“Ang Pederal nga Republika [sa Alemanya] nahimong paganong nasod nga may salin nga Kristiyano. Unom ka milyon ang nawad-an sa ilang pagtuo sa Diyos. Ang mga tawo nga walay relihiyon mas daghan kay sa niadtong mga nagasimba. Mga 10 porsiento lang ang nagasimba kada Dominggo.” Mao kadto ang nakaplagan sa usa ka surbi nga gihimo sa mantalaang Aleman nga Der Spiegel. Ang mga tubag gitandi sa tubag nga gihimo sa susamang surbi niadtong 1967. Ang “bag-ong mga pagano,” ingon pa sa magasin niadtong mibiya sa simbahan, “nanamilit sa mga simbahan nga walay kasakit ni kasuko. Dili kadto kasuko kondili kawalay-kaikag ang nakawala sa ilang pagkamaunongon sa mga simbahan.”