Pagpaniid sa Kalibotan
Iskandalo sa Dugo sa Pransiya
“Usa ka katalagman nga wala pa mahitabo sukad sa Kasadpang Uropa.” Mao kanay paghubit ning bag-o pa sa peryodiko sa Pransiya nga Le Monde mahitungod sa iskandalo bahin sa batasan sa pagpangolektag dugo gikan sa mga binilanggo nga gamiton sa mga pag-abuno sa dugo. Sa mga tuig sa 1980 duolan sa 5,000 ka pasyenteng Pranses ang natakdan ug AIDS gikan sa hugawng dugo—nga gikataho nga mao ang labing daghang naimpeksiyon sa kalibotan. Sa 1985 ang dugo nga nakolekta gikan sa mga bilanggoan maoy nakaingon sa kapin sa 25 porsiento sa hugawng mga dugo. Sumala sa taho nga giandam sa Social Affairs Board of Inspectors ug sa Legal Services Board of Inspectors, ang batasan sa pagkolekta ug dugo sa mga bilanggoan nagsugod sa 1954, dayag nga naimpluwensiyahan nianang gitawag sa taho nga “tungod sa mga hinungdang panalapi.” Ingon ka sayo sa 1983, girekomendar sa Lawas sa mga Inspektor sa Panglawas sa Pransiya nga dili magkuha ug dugo gikan sa hataas-ug-risgo nga mga tigdonar; bisan pa, gipakusgan sa mga opisyales sa bilanggoan ang gidaghanon sa pagkolekta sa misunod nga tuig.
Nagakawala ang Pagkamatinud-anon
“Adunay lungag sa moral nga tabon nga ozone ug kini nagakadako.” Mihinapos si Michael Josephson, ang tagtukod ug presidente sa Institute of Ethics sa California, T.B.A. Gisurbi sa iyang eskuylahan ang mga 7,000 ka estudyante sa hayskol ug kolehiyo ug nakahipos ug makapatugawng mga kaplag. Usa sa tulo ka estudyante sa hayskol ug usa sa pito ka estudyante sa kolehiyo ang miadmiter nga nakapangawat ug baligya sulod sa miaging tuig. Usa sa walo ka estudyante sa kolehiyo ang nakahimo sa tanan nga mosunod: namakak sa kompaniya sa seguro, namakak diha sa porma alang sa pinansiyal nga tabang, namakak sa mga galastohan, ug nanghulam ug kuwarta nga walay intensiyong mobayad. Sumala kang Josephson, kining tanang pagkadili-matinud-anon sa mga batan-on “sa yano maoy kusog nga lanog sa labing daotang batasan sa kalibotan sa mga hamtong.” Gisuma sa The Washington Post ang iyang hunahuna: “Ang pagkadili-matinud-anon ug kawalay maayong pamatasan kaylap taliwala sa batan-ong mga Amerikano tungod kay kini kusog nga nagakaylap taliwala sa mga hamtong.”
Pagpasanay sa Emu?
Ang emu sa Australia—usa ka dako, dili makalupad nga langgam sama sa ostrich—sa dili madugay mahimong usa ka maayong tinubdan sa kita. Sa 1991 ang karne sa emu legal nga giklasipikar ingong usa ka matang sa karne nga gikan sa poltri. Ang pagpasanay sa emu sa ingon mahimong popular sa haduol nga umaabot. Ang The Sydney Morning Herald mikutlo sa usa ka tigpamaba gikan sa National Parks and Wildlife Services sa Australia nga miingon: “Halos ang tibuok nga hayop magamit. Gani adunay mopalit sa mga kuyamoy; ilang pasinawon ug himoon kining mga alahas.” Ang karne sa emu gikaingon nga menos sa tambok ug kolesterol, ug daghang protena. Ang dagkong mga langgam makapatungha usab ug duha ka matang sa panit: matang sa panapton nga makuha gikan sa ilang lawas ug sama sa panit sa mananap nga nagakamang nga makuha gikan sa ilang mga batiis. Ang mga emu makapatungha ganig lana nga magamit sa paghimog mga kosmetik. Ang mga produkto gikan sa usa ka hamtong nga emu mobalor ug mga A$300 ug A$350.
Nameligro ang Katakotan sa Indonesia
“Ang kadagatan sa Indonesia nakabaton sa kinadaghanan sa nagkalainlaing matang sa mga takot sa kalibotan,” miingon ning bag-o pa ang The Jakarta Post. Gawas pa sa pagkahimong dakong atraksiyon sa mga turista ug mga tuboran sa daghang produkto sa parmasiyotika ug medisina, kining komplikado ug matahom nga mga sistema sa ekolohiya nanalipod sa baybayon gikan sa pagkakankan ug nagpagaan sa epekto sa mga unos diha sa mga komunidad sa baybayon. Ang Post nagtaho nga ang paglungtad mismo niining bililhong katakotan ginapameligro karon sa polusyon sa tawo, pinaagi sa iyang pagkalot niini aron magamit sa pagtukod, sa iyang pagpanguha niini, ug sa makadaot nga paagi sa pagpangisda sama sa pagdinamita, pukot-panudsod, ug ang paggamit sa mga hilo. Ang Post nagtaho: “Sa dihang madaot ang katakotan mokabat pa ug mga 20 ka tuig aron motungha pag-usab ang unang mga espisye ug 50 ngadto sa 100 ka tuig aron mapasig-uli ang pagkadaghag matang niini.”
Ehersisyo ug Pagkatulog
“Alang sa mga lalaking edaran, ang ehersisyo tingali ang sulbad alang sa mas maayong pagkatulog,” nagtaho ang magasing Arthritis Today. Sa dili pa dugay nga pagtuon sa North Carolina, T.B.A., usa ka grupo sa 24 ka lalaki gikan sa 60 ngadto sa 72 ang edad gibahin ngadto sa duha ka grupo. Labing menos sa usa ka tuig, usa ka grupo nag-ehersisyo ug maayo tulo ka beses sa usa ka semana o kapin pa; ang laing grupo nag-ehersisyo nga panalagsa ug dili-regular. Nakaplagan, nga ang mga lalaki nga nag-ehersisyo ug maayo ug regular, nakatulog sa aberids nga duha ka pilo nga mas kusog kay sa ilang mga kauban nga menos ang pag-ehersisyo. Kini tinuod nasusi man sila sa adlaw nga sila nag-ehersisyo o kaha sa ubang adlaw. Ang magasin midugang: “Diyutay ra usab silag panahon nga mahigmata sa gabii.”
Batan-ong mga Palainom
“Halos 90,000 ka kabataan sa Britanya giisip nga sobrang makainom,” mitaho ang The Sunday Times sa London. Gipatin-aw sa gobyerno sa Britanya ang usa ka semanang gidaghanon nga 21 ka yunit sa alkohol alang sa mga lalaki ug 14 ka yunit alang sa mga babaye. Ang usa ka yunit maoy usa ka basong bino o usa ka sukod sa isog nga ilimnon o katunga sa usa ka pinta sa serbisa. Ang dili pa dugay nga pagtuon sa 18,000 ka batang nagtungha sa Britanya nakakaplag nga 11.5 porsiento sa 15-anyos nga batang mga lalaki nagainom ug labaw sa girekomendar sa senemanang limitasyon alang sa hamtong nga mga lalaki. Taliwala sa mga batan-ong babaye, 1 sa 20 sa 14- ug 15-anyos miadmiter nga miinom ug sobra pa sa gilimite alang sa hamtong nga mga babaye. Nagtuo ang mga tigdukiduki nga gipakamenos niining makapatugaw nga gidaghanon ang tinuod nga sukod sa problema.
Kapakyasan sa Simbahan Nagpalambo sa Paganismo
Gatosan ang mitambong sa piyesta sa Midsummer’s Night ning bag-o nga gihimo sa kakahoyan sa balangay sa sentro sa Rusya. Kini nagtimaan sa pagkabuhi pag-usab sa paganismo, matud ni Alexei Dobrovolsky, ang lider sa gamayng grupo sa mga magsisimba sa kinaiyahan. Ang iyang mga rituwal naglakip sa paglakaw diha sa kalayo ug sa “pagnulo sa bunyag” sa mga tawo, naghinlo kanila gikan sa giwisik nga “agwa bendita” sa simbahan. Kini nga “mga pagano” nagsaulog usab sa paghimugso sa adlaw tuig-tuig sa Disyembre 25. Human sa 13 ka tuig diha sa mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho, misugod si Dobrovolsky sa pagsangyaw niining pagkabuhi pag-usab sa paganismo. Nganong sila midangop sa paganismo? Siya gikataho nga nagtuo nga ang Ortodoksong Simbahan sa Rusya mikompromiso pinaagi sa pakigkooperar sa karon nawala na nga Komunistang gobyerno. Siya miangkon: “Ang simbahan magbubudhi kanunay. Ang Iglesia nagaalagad kanunay sa labing gamhanan.”
Pagluwas sa Elepante sa Disyerto
Gipameligro sa sakit nga anthrax sa dili pa dugay ang 29 ka elepante sa dakong Namib nga Disyerto sa Aprika. Ang mga konserbasyonista nabalaka, sanglit ang elepante nga gitakboyan sa anthrax mamatay sulod sa 24 oras. Busa uban sa tabang sa internasyonal nga panalapi, gihimo nila ang makuyaw nga trabaho sa pagbakuna sa mga hayop gikan sa helikopter. Duha ka lalaki, nga nagbitay sa matag usa ka kilid, mipunting sa naukay nga panganod sa abog sa matag usa sa nagkaguliyang, nalisang nga elepante. Gitiro sa usa ka tawo ang mga pana nga may bakona, samtang nagpasidlit ang lain ug tina sa pagmarka sa matag usa ka elepante nga nabakonahan na. Ang tanan, 21 ka elepante malamposong “nabakonahan” sa kalipay sa mga konserbasyonista. Ang tibuok mahal ug makuyaw nga trabaho giisip nga mapuslanon aron maluwas ang bugtong tinuod nga mga elepante sa disyerto sa kalibotan.
Peligrosong Pagmaneho
Nagbasa sa mga mapa sa dalan, nagsulti diha sa mga teyp rekorder, naggamit sa madaladalang mga telepono, mga babayeng nag-ilis sa ilang mga medyas. Kini, sumala sa The Star, usa ka peryodiko sa Habagatang Aprika, maoy pipila sa mga butang nga ginabuhat sa mga tawo samtang nagamaneho, usahay sa gikusgon nga kapin sa 100 kilometros por ora. Usa ka opisyal sa kahilwasan miingon nga kanunay siyang makakitag mga tawo nga nanglimpiyo sa iyang ngipon pinaagig floss sa duha ka kamot samtang nagamaneho! Ang mga drayber nakit-an usab nga nanipilyo ug nanglimugmog sa ilang ngipon. Gitupihan sa usa ka babayeng nagmaneho ang iyang anak nga lalaki samtang gihatod siya sa eskuylahan. Nakit-an ang usa ka inahan nga nag-ilis ug lampin sa iyang bata samtang nagamaneho sa 90 kilometros por ora. Nganong mangahas man sa pagbuhat niana ang mga drayber? Usa ka opisyal miingon nga ang lagyong mga distansiya ug paghuot sa trapiko makatental sa mga drayber sa “pagpahimulos” sa panahong nagugol diha sa sakyanan. Ug, siya miingon nga kini nga kabaldahan moresultag grabeng mga aksidente.
Mas Luwas ba ang Pagpanganak Pinaagig Sesaryan?
Daghang babaye ang mopili sa pagpanganak pinaagig sesaryan sa pagtuo nga ang pag-opera mas luwas ug dili kaayo masakit. Sumala sa Jornal do Brazil, daghang doktor usab ang gustog sesaryan, sanglit ang normal nga “pagpanganak sa katibuk-an mokabat man ug 8 hangtod sa 12 oras ug walay pihong petsa, ang operasyon mahimong maplano ug mokabat sa kinadugayang usa ka oras.” Bisan pa, ang obstetrisyan nga si Fernando Estellita Lins gikutlo nga miingon: “Ang gidaghanon sa nangamatay, tungod sa impeksiyon ug pagdugo tungod sa operasyon, mas taas diha sa mga babaye nga gisesaryan.” Ang panukiduki sa Brazil nagpakita nga ang kamatayon sa inahan “pinaagi sa normal nga pagpanganak maoy 43 sa matag 100 ka libo, samtang sa gisesaryan kini maoy 95 sa matag 100 ka libo.”
Ang Labing Grabeng Hampak sa Kasaysayan
Ang komunidad sa siyentipiko nagpamatuod pag-usab sa kagrabe sa trangkaso Espanyola. Sumala sa The New York Times Magazine, 196,000 ka tawo ang namatay sa Tinipong Bansa lamang sulod sa bulang Oktubre sa 1918. “Sa kataposan sa tingtugnaw sa 1918-19, duha ka bilyong tawo sa tibuok yuta ang gitakboyan sa trangkaso, ug tali sa 20 ug 40 ka milyon ang namatay,” nag-ingon ang magasin. Si John R. La Montagne, opisyal sa National Institute of Allergy and Infectious Diseases sa Bethesda, Maryland, miingon nga ang trangkaso Espanyola sa 1918 mao ang “labing malaglagong epidemya nga atong naagian sa kasaysayan.” Tinuod, balik sa tuig 1347, ang hampak nga bubonic, o Black Death, mihatag sa katawhan ug malaglagong hampak nga mikabat ug upat ka tuig. Apan sumala sa magasin, ang 1918 nga “pandemya ang mipatay ug daghang tawo sa usa ka tuig kay sa namatay sa upat-ka-tuig nga Black Death.”