Butete—Usa ka Gamayng Isda nga Nabantog Tungod sa Dili Maayong Dungog

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Hapon

“GILAMOY ang akong taga sa abtik nga gamayng isda. Sa gibira ko kini, gipasaligan ako sa mahigalaong tagabalangay nga lamian kaayo ang akong napasol. Bisan pa, ang isda gamay kaayo, busa gilabay ko kinig balik sa dagat. Nahibaloan ko na lang sa ulahi nga kon giluto ug gikaon ko pa kadtong tunokon gamay nga isda, kadto maoy kataposan na unta nakong pagkaon.”

Kining bag-ong abot sa Hapon nakakuhag butete, usa ka kinaham nga isda sa maong lugar. Ang mga eksperto sa pagkaon mobayad bisag pila gikan sa [U.S.] $50 ngadto sa $160 matag tawo alang sa kompleto nga pagkaon nga butete. Ugaling, ang butete dunay hilo nga gitawag ug tetrodotoxin, nga daghan diha sa atay, bihod, amimislon, ug usahay sa panit sa isda. Napulo ka libo ka yunit sa ilaga, tingalig sama ka dako sa ulo sa usa ka dinagom, makapatay ug usa ka kasarangang gidak-on sa tawo.a

Samtang adunay duolan sa 100 ka matang sa mga butete sa tibuok kalibotan, silang tanan nagagamit ug taktika sa pagpaburot. Moinom ug tubig ngadto sa iyang linaing sudlanan nga nahimutang sa tutunlan, kining ordinaryong tan-awon nga isda moburot morag bola, nga natabonan sa hait nga mga tunok nga makapaluya sa bisan unsang manunukob sa paghunahuna sa paglamoy niana. Hayan makurat ang kaaway sa bag-o niyang panagway, o kaha iyang ibuga ang tubig aron mapugos ang maidlas nga “pagkaon” sa paggawas sa pagtago gikan sa balasong salog sa dagat. Busa, tukma kaayo ang mga ngalan sa Binisaya niini: burot, butete, ug buriring.

Sa modernong panahon, ang butete nakapatay ug pipila ka kinabuhi tuig-tuig. Apan, ang mga tigpreparar sa butete miingon nga sa kadaghanang kaso nalangkit ang mga bag-ohan kinsa misulay sa pagpreparar sa isda sa ilang kaugalingon.

Ang butete nakakuhag internasyonal nga pagtagad sa dihang misulay ang mga Hapones sa pagpailaila niining pagkaona ngadto sa Tinipong Bansa. Ang permiso sa pag-importe wala ihatag, ug gitawag kini sa palumagian sa balita nga “mamamatayng isda,” nga nag-ingon nga ang pagkaon ug butete maoy “pagpangahas sa kamatayon.” Tinuod ba ang gipangangkon?

Makaon Bisan pa sa Dili Maayong Dungog

“Walay peligro ang pagkaon ug butete,” miingon si Shinichiro Nagashima, ikatulong kaliwatang tigluto ug butete. “Kami nahibalo kon unsang bahina sa isda ang makahilo, ug kini kuhaon sa suheto niana. Sa kapin sa 30 ka tuig sa paghikay ug butete sa dapit sa Tokyo, wala gayoy usa ang namatay sa pagkahilo sa butete gikan sa isdang gipreparar sa lisensiyadong tindahan.”

“Istrikto ang mga balaod,” nagpadayon si Shinichiro. “Pananglitan, kon dili kuhaon ang mga bahin sa lawas sa hustong paagi, ang tindahan silotan pinaagi sa pagsira niini sa usa ka bulan. O kon idulot sa usa ka tindahan, bisan kon giorder, ang gidili nga bahin nga mopahinabo ug kamatayon, kini mapugos sa pagsira na niini sa dayon.

“Ang mga balaod bahin sa pagluto ug butete ug pagsulay ug paghatag ug lisensiya sa mga tigluto niining dapita unang gitukod sa akong lolo. Siya ang nanguna sa paglutog butete sa Tibuok Tokyo sa katuigang 1950 dihang kini popular sa kasadpang Hapon.”

Ang amahan ni Shinichiro, si Yutaka, nagsilbing huwes sa naninguha nga mahimong mga tigluto ug butete. Siya komportable sa iyang mga palibot samtang siya nakigsulti diha sa iyang tindahan, sa tunga sa mga nagbitay nga mga binulad nga butete diha sa mga sablayan.

“Ang pagbansay sa pagkahimong tigluto ug butete nagkahulogan sa pagkuhag bug-os nga kahibalo sa katukoran sa lawas sa butete ug sa pagkapasar sa eksamin sa pagpakuyos nga naglakip sa paghinlo sa butete ug sa pag-ila sa tanang mga bahin niini sulod sa 20 minutos lamang.”

Sa gikuha ni Shinichiro ang iyang kutsilyo aron ipasundayag kon unsaon sa paghinlo sa butete, kalit nga miugdang ang iyang panagway ug gialingag maayo ang iyang gitrabaho. Mitan-aw ang iyang amahan ug gisaysay ang mga bahin sa isda. Duha ka dili-tayaon nga mga sudlanan gitapad sa tadtaran. Diha sa usa ka sudlanan gibutang ang atay, mga amimislon, ug ubang makahilong mga bahin. Sa laing sudlanan gibutang ang makaon nga mga bahin sa isda. Sa pipila ka minuto lamang, ang nipis puting mga hiwa gihiwa nga mas nipis pa ug gihan-ay nga samag sihag nga mga gihay sa bulak. Ang kinagod nga rabanos ug sili nga pula ang nakahatag ug bulok. Ang lamian nga sud-an makapahimuot sa mata ug sa panilaw.

Ang tigulang nga Gn. Nagashima mipahiyom samtang nahinumdom siya sa panahong abunda pa ang butete. “Sa bata pa ako, ang butete dili gayod ingon ka mahal sama karon. Sanglit ekspertong tigluto ang akong amahan ug butete, magbalon ako niini sa eskuylahan diha sa akong timbrera. Malipayon kaayong makigbaylo ang ubang mga bata sa akong lamian nga paniudto.”

Usa ba ka Dili Maayong Dungog?

Sa 1988 gidawat sa U. S. Food and Drug Administration nga ang ginapreparar nga butete sa lisensiyadong mga tigluto luwas nga kan-on ug gitugot ang pag-importar niini ngadto sa Tinipong Bansa.

Ang pagpreparar sa butete, hinunoa, tinong dili gayod alang sa mga dili eksperto nga nagbakasyon nga nangisda niini. Kon maapil ang butete ingong imong sud-an, kini kinahanglang andamon gayod sa usa ka lisensiyado ekspertong tigluto. Kana mao lamang ang bugtong luwas nga paagi nga kalipayan ang kalami niining gamayng isda nga nabantog tungod sa dili maayong dungog.

[Footnote]