Pagpaniid sa Kalibotan

Diin Gikan ang Pagkakomplikado?

Daghang ebolusyonista nagtuo nga ang karaan buhing mga butang maoy yano apan ginaingong nahimong mas komplikado pinaagi sa natural selection sa paglabay sa katuigan. Ang bag-ong mga pagtuon napakyas sa pagkakaplag sa maong pag-uswag ngadto sa mas dugang pagkakomplikado. Si Dr. Dan McShea, usa ka paleobiologo, mituki sa fossil o nahimong batong mga dugokan sa nagkalainlaing mga hayop nga sus-an; ang laing pagtuon nagtuki sa mga fossil nga mollusk. Walay usa sa maong pagtuon ang nakakaplag ug bisan unsang ebidensiya sa pag-uswag sa ebolusyon ngadto sa dugang nga pagkakomplikado. Ni may nakaplagan usab sila nga ang pagkakomplikado nakahatag ug bisan unsang bentaha sa pagpabiling buhi. Sumala sa The New York Times, ang mga eksperto nag-ingon nga kining mga kaplaga “makapakurat sa daghang biologo nga naanad sa paghunahuna niining maong uso.” Miingon ang Times: “Sumala kang Dr. McShea, ang ideya nga nagaagak ngadto sa pagkakomplikado tingalig maoy panghunahuna lamang sa mga siyentipiko nga gustong makakitag kauswagan sa ebolusyon inay panghunahuna sa bisan unsang kamatuoran sa biolohiya.”

Ehersisyo ug Edad

Tigulang na ba kaayo nga magsugod sa pag-ehersisyo? Dili sumala sa usa ka pagtuon nga gihimo sa dili pa dugay diha sa sidlakang Tinipong Bansa. Ang surbi diha sa kapin sa 10,000 ka lalaki nakakaplag nga ilang napatas-an ang ilang aberids nga gitas-on sa kinabuhi bisan pila pay ilang edad sa dihang sila misugod sa “dili kaayo hago” nga ehersisyo. Kadtong misugod sa edad 45 ug 54 nakabenepisyog maayo, nga nakapalugway sa gitas-on sa ilang kinabuhi sa mga napulo ka bulan. Ang 65 ngadto sa 74 nga grupo nadugangan ug unom ka bulan, ug kadtong 75 ngadto sa 84 miuswag ug duha ka bulan. Si Dr. Ralph S. Paffenbarger, nga maoy nagdumala sa pagtuon, miingon nga kini maoy mga aberids lamang; sa ingon, ang ubang indibiduwal nga gitun-an nakabatog kaayohan nga labaw gikan sa pag-ehersisyo kay sa uban. Ang pangunang kaayohan daw mao ang pagsanta sa mga pag-ataki sa kasingkasing. Bisan pa, kadtong nag-ehersisyo dili lagmit nga mamatay tungod sa ubang mga hinungdan usab.

Mga Bukog sa Tigre

Ang panginahanglag mga bukog sa tigre aron gamiton sa kinaraang medisina sa Oryente nagapameligro sa nagakagamay nga populasyon sa tigre sa kalibotan, miingon ang medikal nga magasin sa Britanya nga The Lancet. Bisan pa sa internasyonal nga panlimbasog nga masumpo ang pagnegosyo sa mga produkto gikan sa tigre, ang bukog sa tigre kaylap nga gibaligya alang sa mga bino, mga medisina, ug mga dulse (pinulbos nga medisina nga sinagolag dugos o latik). Sa 1991 lamang, usa ka nasod sa Asia ang ginaingon nga nakabaligya sa gawas ug 15,079 ka kartong tabletas, 5,250 ka kilong dulse, ug 31,500 ka botelyang bino nga sinagolag bukog sa tigre. Gibanabana nga ang nahibiling gidaghanon sa mga tigre sa tibuok kalibotan maoy mga 6,000 na lamang.

Ang Kakulian sa Sekso

“Kasagaran sa Ikatulong Kalibotan, ang kinabuhi sa babaye halos dili takos pagakinabuhian,” misugod ang dili pa dugayng seryal sa mga taho sa The Washington Post. Ang mga reporter sa Post, human nga nakainterbiyu ug daghang babaye sa pobreng mga bahin sa Aprika, Asia, ug Amerika del Sur, nakakaplag nga ang “kultura, relihiyon ug ang balaod sagad naghikaw sa mga babaye sa ilang paninugdan tawhanong mga katungod ug usahay nagabutang kanila sa halos ubos-tawo nga kahimtang.” Pananglitan, diha sa usa ka baryo sa Himalaya, ang mga babaye ang nagabuhat sa 59 porsiento sa trabaho, nga nagatrabaho hangtod sa 14 ka oras sa usa ka adlaw ug kanunayng mopas-ag 1.5 ka pilo nga sobra kay sa ilang kaugalingong timbang. Ang pagtuon nakakaplag nga “human sa duha o tulo ka . . . pagmabdos, mohinay ang ilang kusog, sila magakaluya, ug sa ilang ulahing panuigong trayenta sila hugo na, tigulang ug gikapoy na, ug sa dili madugay mamatay.” Ang mga batang babaye kasagarang dili kaayo pakan-on, dili paeskuylahon ug patrabahoon nga bata pa, ug dili kaayo hatagag medikal nga pag-atiman kay sa mga batang lalaki. Patyon sa daghang babaye ang mga masusong babaye, nga lantawon silang mahal nga responsibilidad. Ang mga reporter nag-ingon nga diha sa ilaya sa habagatang India, ang komon nga paagi sa pagpatay sa masuso mao ang pagbubo sa nagbukal nga sabaw sa manok sa tutunlan sa bata. Usa ka opisyal sa polis, dihang gipangutana kon silotan ba ang maong mga krimen, mitubag: “Aduna pay mas dinaliang mga suliran. Diyutay ra kaayong mga kaso ang gipasaka sa korte. Diyutay ra kaayong mga tawo ang nagatagad.”

Ang Hinungdanong Bulan

Diha sa talagsaon nang listahan sa mga butang nga nagpahimo sa planetang Yuta nga haom gayod alang sa kinabuhi, ang mga astronomo makadugang ug laing butang: ang Bulan. Ang atong bulan labaw pa ang ginahimo kay sa pagtagana lamang ug maadornohong kahayag sa kagabhion sa kalangitan ug sa pagpataob ug pagpahunas. Sumala sa mga pagtuon nga gihimo pinaagi sa kompiyuter sa Pranses nga mga astronomo, motabang usab kini sa pagpaigo sa kahandag sa yuta, nga mao, ang grado sa kahandag diha sa tuyokanan niini. Ang Mars, nga walay ingon niana ka dako nga bulan, dayag nga nairog sa grado sa kahandag niini tali sa 10 ug 50 ka grado sa paglabay sa daghang katuigan. Kini nga kamabalhinon lagmit maoy nagpahinabo sa malaglagong mga kausaban sa klima, sa pagkahilis sa mga dagkong yelo sa polo ug sa pagbagtok pag-usab sa yelo. Ang mga pagtuon sa kompiyuter nagbutyag nga kon wala ang bulan, nga may nagapugong nga kusog, ang kahandag sa yuta moirog unta ug mga 85 ka grado. Busa, ang Pranses nga mga astronomo mihinapos: “Mahimong lantawon sa usa ang Bulan ingon nga usa ka posibleng tigpaigo sa klima alang sa Yuta.”

Giatiman sa Habagatang Aprika ang Krisis sa Seksuwal nga Pag-abuso

Sulod sa lima ka tuig lamang, ang gidaghanon sa kabataang gilugos sa Habagatang Aprika labaw pa nga midoble, sumala sa The Star, usa ka peryodiko sa Johannesburg. Ang peryodiko nagtaho nga dihay 1,707 ka paglugos sa mga bata ang gitaho sa 1988; sa 1992 ang gidaghanon misulbong ngadto sa 3,639. Ang Ministro sa Hustisya nga si Kobie Coetsee mipunting niini nga gidaghanon sa dihang gibuksan ang unang hukmanan sa nasod nga gilaraw nga maoy moatiman ilabina sa mga kaso sa panglugos, nga nahimutang sa Wynberg, Cape Town. Siya mipahayag ug paglaom nga atimanon sa korte ang maong mga kaso sa madali ug sa mas mabination nga paagi. Ang Deputado Abogado Heneral nga si Natalie Fleischack miingon nga ang bag-ong palakaw mowagtang sa pagpakaulaw ug kaulawan nga kasagarang bation sa mga biktima sa paglugos ug mopadali usab sa ilang “sikolohikal nga pagkaayo.”

Kaduhaduhaang mga Depekto sa Pagpanganak sa Hungaria

Diha sa gamayng lungsod sa habagatan-kasadpang Hungaria, taas nga porsentahi sa mga bata ang natawo nga may grabeng mga depekto sa pagpanganak sa 1989 ug 1990. Ngani, 11 sa 15 ka bata nga natawo nianang tuiga gitakboyan sa mga sakit sama sa Down’s syndrome ug mga abnormalidad sa baga, kasingkasing, ug tinai. Kini nga gikusgon maoy 223 ka pilo kay sa nahibilin sa nasod. Si Andrew Czeizel, uban sa pundok sa mga siyentipikong Hungariano ug Aleman, mipunting sa pagtagad sa usa ka posibleng tagsala: trichlorfon, usa ka pamatay-peste. Mopatim-aw nga niadtong 1988 ang buhianag isda sa baryo misunod sa usa ka bag-ong teknik sa paggamit ug trichlorfon: ang isda gihumol diha sa puro nga kemikal ug gibalik sa tubig nga may gidaghanon sa kemikal nga mihunob sa isda nga kaliboan ka pilo kay sa girekomendar nga gidaghanon. “Kini hilo,” miingon si Czeizel bahin sa trichlorfon. Sumala sa magasing New Scientist, kini inanayng mahimong laing kemikal nga gatosan ka pilo nga mas makamatay ug makalusot sa inunlan sa inahan ngadto sa bata nga gimabdos.

Gihubad sa Kompiyuter

Bahin nianang gihubit nga mao ang unang hitabo, ang sa usa ka kompiyuter dili pa dugay nagatagana ug hubad sa kokabildohay sa telepono tali sa mga tigdukiduki sa Hapon, Alemanya, ug sa Tinipong Bansa. Kon magsulti, kinahanglang limitihan sa mga siyentipiko sa Kyoto, Munich, ug Pittsburgh ang ilang bokabularyo sa 550 ka ordinaryong mga pulong ug dugang 150 ka linain nga termino gikan sa natad sa kombensiyon ug sa mga pagreserbar ug kuwarto sa hotel. Kini lamang ang mga pulong nga masabtan ug mahubad sa programa sa kompiyuter. Ang peryodiko nga Süddeutsche Zeitung sa Munich nagtaho nga ang mga siyentipiko “hiusang nanukiduki ug usa ka tighubad nga kompiyuter nga maoy moatiman sa mga pagpareserba alang sa kombensiyon gikan sa mga tumatambong nga gikan sa nagkalainlaing nasod ug sa pagtubag sa yanong mga pangutana.”

Bar sa Buddhista

Sa paningkamot nga makabalik sa Buddhismo ang ilang nahisalaag nga panon, ang mga paring Buddhista nag-ablig usa ka bar sa Osaka, Hapon. “Sa karaang panahon,” ang Asahi Evening News mikutlo sa usa sa mga pari nga nag-ingon, “ang tanang matang sa tawo magtigom sa mga templo ug mag-estoryahanay samtang mangaon ug manginom. Sa milabay ang gatosan ka tuig, ang Buddhismo nahimulag gikan sa katawhan.” Napulog-lima ka pari, kadaghanan kanila batan-on, nagpulihay ingong tigtagad sa bar ug nakig-inom uban sa mga kustomer. “Ang among bar maoy usa ka templo sa tinuod nga diwa sa pulong diin ikaw makahimo sa prangka nga pagpakig-estorya sa pari,” matud pa sa tigdumala. Ang mga insenso nga sinunog ug relihiyosong mga simbolo nagbitay diha sa bungbong. Ang musikang ginapatokar maoy rock.

Diyutayng Bino Alang sa Imong Kasingkasing

Ang kasarangang pag-inom sa pulang bino mopakunhod sa risgo sa ataki sa kasingkasing. Dugay nang naglibog ang mga siyentipiko bahin sa terminong “French Paradox.” Bisan pag ang kasarangang pagkaon sa Pranses daghag tambok nga makaamot sa mga sakit sa kasingkasing, ang mga Pranses maoy usa ka labing ubos nga gidaghanon sa nangamatay tungod sa coronary nga sakit sa kasingkasing diha sa industriyalisadong Kasadpan. Sumala sa peryodikong Le Figaro sa Paris, nga naghisgot bahin sa mga taho nga gipatik diha sa basahon sa medisina sa Britanya nga The Lancet, ang mga siyentipiko nagtuo nga kini maylabot sa pulang bino nga ginainom sa kadaghanang Pranses uban sa ilang mga pagkaon. Ang asidiko nga mga sambog nga anaa sa pulang bino, nga gitawag ug phenols, nakita nga makasanta sa pagdaghan sa gitawag nga dili maayong kolesterol (LDL) sa pag-ungot diha sa kaugatan tungod sa napundong mga tambok nga maoy hinungdan sa pag-ataki sa kasingkasing. Midugang ang Le Figaro nga kining mga phenol maoy dili-alkoholikong mga sambog sa bino ug kon sobra sa 0.25 ka litro sa usa ka adlaw, ang alkohol mohatag ug mas dakong kadaot kay sa ikaayo.