Kinsay Mahimong Giyanon, ug Ngano?

SAMTANG nagmaneho ka sa imong awto sa usa ka haywey, nadunggan nimo ang katingalahang kagilkil nga gikan sa makina. Unsay imong reaksiyon? Tan-awon mo ba ang makina aron masusi ang daot? O pakusgan ba lang nimo ang radyo aron dili madungog ang kinagilkil?

Ang tubag daw dayag, bisan pa ang mga giyanon padayong nagahimog sayop nga pagpili​—dili sa ilang mga awto, kondili sa ilang mga kinabuhi. Pinaagi sa pagkahimong giyanon sa mga substansiya sama sa droga, alkohol, ug bisan pagkaon, daghan ang misulay sa pagkalimot sa ilang personal nga problema, imbes malamposong sulbaron kini.

Sa unsang paagi mahibaloan sa usa ka tawo kon siya ba giyanon? Usa ka doktor mibatbat niining paagiha: “Sa kasagaran, ang paggamit ug usa ka droga o buhat maoy usa ka pagkagiyan kon kini nagapahinabog mga problema sa imong kinabuhi apan nagpadayon ka gihapon niini.”

Kon mao kini ang kahimtang, kasagaran adunay mas grabe pa nga problema sa kaugalingon nga kinahanglang susihon sa dili pa bag-ohon ang makagiyan nga gawi.

Mga Droga ug Alkohol

Unsay magpasugod sa usa ka tawo sa dalan sa pagkagiyan sa mga droga ug alkohol? Ang pagpit-os sa isigkaingon ug pagkagustong makatilaw kasagarang nagadulag dakong bahin, ilabina sa mga batan-on. Oo, ang hinungdan kon nganong daghang tawo nahimong giyanon mao ang ilang daotang pagpakig-uban niadtong nagaabuso sa alkohol ug mga droga. (1 Corinto 15:33) Mao kini ang hinungdan kon nganong ang usa ka surbi sa T.B. nagpadayag nga 41 porsiento sa mga estudyante sa kataposang ang-ang sa hayskul maghuboghubog matag duha ka semana.

Ugaling, adunay kalainan tali sa pag-abuso ug pagkagiyan. Daghan niadtong nagaabuso sa mga substansiya dili giyanon.a Makahimo sila sa paghunong sa pag-abuso ug unya dili hidlawon niana. Apan nakita sa mga giyanon nga sila dili makahunong. Dugang pa, ang bisan unsang kalalim nga ilang bation niadto malandongan sa kaguol. Ang librong Addictions nagpatin-aw: “Ang kasagarang mahitabo sa mga giyanon mao nga, sa panahon sa ilang pagkagiyan, sila magsugod sa pagdumot sa ilang kaugalingon, ug sila grabeng paantoson sa paggahom kanila sa ilang pagkagiyan.”

Daghan niadtong nagsalig sa alkohol o mga droga nagagamit niini ingong mga paagi sa pag-ikyas sa emosyonal nga mga problema. Ang maong mga problema ordinaryo na kaayo karong adlawa. Ug dili kita angay matingala niini, sanglit gipaila sa Bibliya kining mga adlawa ingong “ang kataposang mga adlaw” niining sistema sa mga butang, diin aduna unyay “makuyaw nga mga panahong lisod sagubangon.” Gitagna sa Bibliya nga ang mga tawo unya mahimong “mga mahigugmaon sa salapi,” “mapahitas-on,” “dili-maunongon,” “mabangis,” “mga mabudhion,” ug “managburot sa garbo.” (2 Timoteo 3:1-4) Kining mga kinaiyaha nakamugna ug usa ka palibot nga daw tabunok nga yuta alang sa pagkagiyan.

Ang emosyonal nga problema ni Susan maoy resulta sa pagdagmal kaniya sa miagi. Busa, siya midangop sa cocaine. “Naghatag kadto kanako ug mini nga pagbati sa paggahom ug pagpabili sa kaugalingon,” siya miingon. “Gihatagan ako niini ug gahom nga wala nako mabati sa akong adlaw-adlaw nga kinabuhi.”

Gipakita sa usa ka pagtuon sa mga tin-edyer nga lalaki nga giyanon nga kapin sa usa sa tulo ka bahin ang giabusohan sa pisikal. Nakaplagan sa laing pagtuon sa 178 ka hamtong nga alkoholikong mga babaye nga 88 porsiento ang grabeng gidagmalan sa usa ka paagi o sa lain. Ang Bibliya sa Ecclesiastes 7:7 nag-ingon: “Ang pagpanglupig makapabuang sa usa ka tawong maalamon.” Ang usa ka tawo nga gipaantos sa emosyon tungod sa pila ka makalilisang nga mga naagoman sa kinabuhi mahimong sa ulahi modangop sa mga droga o sa alkohol alang sa kahupayan.

Apan ang mga droga ug alkohol dili lamang mao ang mga pagkagiyan.

Mga Sakit Labot sa Pagkaon

Ang mga sakit labot sa pagkaon (diin gitawag sa ubang mga eksperto nga mga pagkagiyan) usahay nagsilbing usa ka pagpalinga gikan sa dili-maayong pagbati. Pananglitan, gihimong katarongan sa pipila ang katambok nga dakdakanan sa pagbasol tungod sa personal nga mga kapakyasan. “Usahay maghunahuna ako nga nagpabilin akong tambok tungod kay ang tanang butang nga sayop sa akong kinabuhi ikapasangil ko sa akong katambok,” miingon si Jennie. “Niining paagiha kon adunay dili makagusto kanako, makapasangil ako kanunay sa akong katambok.”

Alang sa uban, ang pagkaon naghatag ug usa ka mini nga pagbati sa paggahom.b Ang pagkaon tingali mao lamang ang dapit sa kinabuhi diin bation sa usa ka tawo ang awtoridad. Daghan nga adunay sakit labot sa pagkaon maghunahuna nga sila may depekto. Aron makabaton ug mga pagbati sa pagpabili sa kaugalingon, sila maningkamot sa pagpukgo sa pangandoy sa lawas ug pagkaon. Usa ka babaye miingon: “Himoon nimo ang imong lawas nga imong kaugalingong gingharian diin ikaw mao ang pangulong mabangis, ang bug-os nga diktador.”

Ang mga eksperyensiya nga gikutlo sa ibabaw dili gayod mao ang bug-os nga kahubitan sa pagkagiyan sa mga droga, alkohol, ug pagkaon. Nagkalainlaing butang tingali ang nalangkit. Ang ubang mga eksperto nagsugyot pa gani nga nalangkit ang gene nga nagpahimo sa pipila nga daling mahimong giyanon kay sa uban. “Kon unsay atong nakita maoy usa ka inter-aksiyon sa personalidad, palibot, biyolohiya ug pagkahimong dinawat sa katilingban,” miingon si Jack Henningfield sa National Institute on Drug Abuse. “Dili nato buot malimbongan pinaagi sa pagtan-aw lamang sa usa ka butang.”

Bisan unsa may kahimtang, walay giyanon​—bisan unsa may hinungdan sa iyang pagkagiyan​—nga walay paglaom sa pisikal o sa emosyonal. Adunay tabang nga mabatonan.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 5]

Usa ka Tibuok-Kalibotan nga Hampak sa Pagkagiyan

◼ Gipadayag sa usa ka surbi sa Mexico nga 1 sa matag 8 ka tawo tali sa edad 14 ug 65 maoy alkoholiko.

◼ Gitaho sa tig-alagad sa katilingban nga si Sarita Broden ang kusog nga pagdaghan sa mga sakit labot sa pagkaon sa Hapon. Siya miingon: “Tali sa 1940 ug 1965, ang pagtungha sa mga sakit labot sa pagkaon padayong nagdaghan nga gisundan sa kalit nga pagdaghan sa mga pasyente nga gipasulod sa ospital ug sa mga pasyente nga gitambalan sa gawas sa ospital tali sa 1965 ug 1981. Hinunoa sukad sa 1981, ang pagdaghan sa anorexia ug bulimia kalit nga mitaas.”

◼ Sa Tsina ang gidaghanon sa mga tiggamit ug heroina daw kalit nga nagdaghan. Si Dr. Li Jianhua, nga nagtrabaho sa Kunming Drug Abuse Research Center, miingon: “Ang paggamit sa heroina mikaylap gikan sa utlanan ngadto sa interyor, gikan sa kabaryohan ngadto sa mga siyudad, ug ngadto sa bata ug sa mas bata pa nga mga tawo.”

◼ Sa Zurich, Switzerland, usa ka eksperimental nga bukas nga baligyaanag mga droga natapos sa kapakyasan. “Abi namog masakpan namo ang mga namaligyag mga droga, apan napakyas kami,” matud pa ni Dr. Albert Weittstein, nga nagmahay nga nadani lamang hinuon nila ang mga namaligyag droga ug mga tiggamit ug droga gikan sa halayong dapit.