Sa Dihang ang Pagkabata Maoy Daotang Kasinatian
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA ESPANYA
Karong adlawa—usa ka tipikal nga adlaw sa katuigang 1990—200 ka libong bata ang makigbugno sa mga gerilyang pakiggubat, 100 ka milyong batang anaa sa panuigon sa pag-eskuyla dili moeskuyla, 150 ka milyong bata matulog nga gigutom, 30 ka milyong bata matulog sa mga kalye, ug 40 ka libong bata ang mamatay.
KON ang mga numero sa ibabaw daw makalilisang, ang mga nawong luyo sa mga numero makapagun-ob sa kasingkasing. Sa ubos mao ang lakbit-asoy sa lima ka bata kansang makaluluoyng mga kahimtang motabang kanato sa pagkasabot sa kahulogan niining makapasubong mga estadistika.
Usa ka batang sundalo. Si Mohammad 13 anyos pa lang, apan siya usa na ka hanas nga sundalo sa habatagan-kasadpang Asia, usa ka beterano sa pito ka bugno. Sa wala pa siya makiggubat nag-atiman siyag mga kanding—sa diyes anyos nga edad. Karon, si Mohammad nagdaladalag gaan nga AK-47 nga riple, nga dili siya magpanuko sa paggamit. Sa usa ka sambunot iyang napatay ang duha ka kontrang sundalo nga gitiro niya sa duol. Sa gisukna kon unsay pagbati niya bahin sa pagpatay, siya mitubag: “Nalipay ako kay napatay ko sila.” Ang mga bata maoy maayong mga sundalo, miingon ang iyang labaw, “kay wala silay kahadlok.”
Usa ka batang obrero. Ang kuwatro-anyos nga Woodcaby nagpuyo sa usa ka luag nga sementong balay sa usa ka isla sa Caribbeano. Mobangon siya sa alas 6:00 s.b. aron atimanon ang inadlaw niyang mga buluhaton sa panimalay: pagluto, pagkalos ug tubig, ug paglimpiyo sa balay sa iyang agalon. Siya dili makadawat ug suweldo ug lagmit dili gayod makaeskuyla. Miingon si Woodcaby nga gimingaw siya sa iyang mga ginikanan, apan wala siya masayod kon asa sila. Ang iyang adlaw matapos sa alas 9:30 s.g., ug kon magmaayo ang kahimtang alang kaniya, siya dili matulog nga gigutom.
Usa ka batang gigutom. Sa Aprikanhong balangay sa Comosawha, usa ka 11-anyos nga batang babaye mogugol sa matag hagong adlaw nga mangibot ug sagbot. Ang mga unod sa sagbot nga sibuyas—nga mao ra ang makatubo diha sa uga nga yuta—mao ang nagbuhi kaniya ug sa iyang pamilya. Ang mga unod lung-agon o dugmokon ug unya pritohon. Ang makapatayng kombinasyon sa hulaw ug gubat sibil nagdala sa mga tagabalangay ngadto sa ngilit sa kakuraw.
Usa ka bata nga nagpuyo sa kalye. Si Edison usa lang sa libolibong bata sa kalye sa usa ka dakong siyudad sa Amerika del Sur. Siya makasapig diyutay sa paglimpiya-bota, ug siya matulog sa asiras duol sa estasyon sa bus, uban sa ubang mga bata nga manghigda dip-ig sa usag usa panahon sa tugnawng mga gabii. Usahay siya mangawat aron idugang sa iyang kinitaan ingong limpiya-bota. Kaduha siya gikulata sa mga polis, ug nakagugol siyag tulo ka bulan sa prisohan. Si Edison miinsistir nga siya karon “hapit” nang mohunong sa paggamit ug mga droga ug pagsimhot sa glue. Siya nangandoy nga mahimong mekaniko, nga makatuon ug usa ka pakamot nga trabaho.
Ang pagkamatay sa usa ka bata. Kadto usa ka tugnaw, ulanong buntag sa Dugen nga bukid sa Tungang Sidlakan. Usa ka masuso, nga giputos ug panapton sa paglubong, gibutang sa mabaw nga lubnganan. Ang masuso namatay sa diyariya—kasagarang hinungdan sa pagkamatay sa bata. Ang inahan maoy usa ka kagiw ug ang iyang suso namad-an ug gatas panahon sa ilang hagong panaw paingon sa luwas nga dapit. Sa kawalay-paglaom gipainom niya ang iyang anak sa asukar ug tubig, apan ang tubig hugaw, ug ang bata namatay. Sama sa 25,000 ka ubang bata nga gilubong nianang samang adlaw, siya wala gayod makaabot sa iyang unang kasumaran.
Pilopiloon sa libolibong beses, kining makapasubong mga asoy naghulagway kon sama sa unsa ang kinabuhi alang sa daghang kabataan sa kalibotan. Ang pagkabata, nga usa ka panahon sa pagkat-on ug paghamtong sa panalipod sa usa ka mahigugmaong pamilya, alang niining mga bataa nahimong urum nga gikan niana daghan ang dili na mahigmata.
Si Peter Adamson, editor sa tahong The State of the World’s Children, mipahayag niadtong 1990: “Ang kamatayon ug pag-antos sa maong gidak-on yanong dili na kinahanglanon; busa sila dili na madawat. Ang katawhan adunay katakos sa pagtul-id sa kahimtang ug busa obligado sa pagbuhat niana.”
[Picture Credit Line sa panid 3]
Letrato: Godo-Foto