Kon Nganong ang Kabataan Mahimong Epektibong mga Manggugubat
MIPATAY KA BA? “Wala.”
MAY PUSIL KA BA? “Oo.”
GIPUNTING BA NIMO ANG PUSIL? “Oo.”
GITIRO BA NIMO KANA? “Oo.”
UNSAY NAHITABO? “Nangatumba lamang sila.”—World Press Review, Enero 1996.
KINING makahahadlok nga kabildohay tali sa usa ka tig-alagad sa katilingban ug usa ka bata nga sundalo sa Aprika nagpadayag sa kalibog sa hunahuna sa usa ka bata nga naningkamot nga ipahiuyon ang iyang nangagi sa iyang kinabuhi karon.
Sa di pa dugayng katuigan, sa 25 ka nasod, ang mga bata nga ubos sa panuigon nga 16 miapil sa pagpakig-away. Sa 1988 lamang, mga 200,000 ka bata ang aktibong nakigbahin sa mga gubat. Tungod kay sila ginapahimuslan sa mga hamtong, ang mga bata nga manggugubat maoy mga biktima usab.
Ilang Bili Ingong mga Sundalo
Sa nangagi, sa dihang ang mga kasundalohan nakig-away pinaagig mga bangkaw ug mga espada, ang usa ka bata diyutay rag purohan nga makalahutay sa pagpakiggubat sa usa ka hamtong nga mibakyaw sa samang hinagiban. Apan kini maoy panahon sa gaan nga mga hinagiban. Karong adlawa, ang usa ka bata nga nasangkapan sa usa ka riple—usa ka hinimo sa Sobyet nga AK-47 o usa ka hinimo sa Amerika nga M16—ikaparang sa usa ka hamtong.
Kining maong mga hinagiban dili lamang gaan kondili sayon usab nga gamiton ug mentinahon. Mahimong tangtangon sa usa ka diyes-anyos ang mga bahin sa usa ka AK-47 ug asembolon pag-usab. Daghan usab kining maong mga riple. Mga 55 ka milyong AK-47 ang nabaligya. Sa usa ka Aprikanong nasod, kini gibaligya nga ingon ka barato sa $6 (T.B.). Daghan ug barato usab ang M16 nga mga riple.
Gawas pa nga mahimong makadala ug mga riple, ang mga bata maoy gipabilhang mga sundalo tungod sa ubang mga katarongan. Dili sila mangayog mga suweldo, ug panagsa ra silang mobiya. Dugang pa, ang kabataan adunay dulot nga pangandoy nga pahimut-an ang mas tigulang kanila. Mas bug-at ang ilang tinguha nga dawaton sa bisan unsang grupo sa liberasyon o sa mga gerilya nga nahimong ilang “pamilya” kay sa ilang pagbati sa kon unsay husto ug sayop.
Daghan kanila ang may kiling usab nga magmaisogon. Misaysay ang usa ka tigpaniid sa militar sa Kasadpang Aprika: “Sanglit daw lahi ang pagsabot [sa mga bata] sa kamatayon nianang sa gulanggulang nga mga sundalo, lagmit kaayong dili sila moangka sa walay-paglaom nga mga kahimtang.” Nanghambog ang usa ka batang lalaki nga taga-Liberia, kinsa gianggaan ug Captain Killing Machine: “Sa dihang ang mga hamtong nga mga tawo moliso ug managan, kaming mga bata magpabilin aron makig-away.”
Sa kasukwahi, bisan tuod ang mga batang lalaki maayong himoon nga mga sundalo, sila kasagarang giisip nga labing daling ilisan. Panahon sa usa ka gubat sa Tungang Sidlakan, ang mga pundok sa mga batang sundalo gimandoan nga mouna paglakaw latas sa mga natad nga adunay mina.
Pagrekluta ug Pag-andam Alang sa Gubat
Ang pipila ka mga bata moabin sa kasundalohan o sa mga kalihokan sa mga rebelde tungod kay nangita sila ug mahinamong kasinatian. Dugang pa, sa dihang gihulga sa kapeligrohan ug ang mga pamilya nangabungkag, ang usa ka yunit sa militar mohatag ug pagbati sa kasegurohan ug mahimong kapuling pamilya. Matod pa sa United Nations Children’s Fund: “Ang mga bata nga nagdako nga napalibotan sa kapintasan nag-isip niini ingong permanenteng paagi sa kinabuhi. Nag-inusara, nailo, nahadlok, gilaayan ug napakyas, sila kasagarang mopili nga makig-away.”
Ang ubang kabataan moabin sa kasundalohan tungod kay morag wala nay laing mas maayong kapilian. Usahay, sa dihang nihit ang pagkaon ug gihulga sa kapeligrohan, ang pag-abin sa kasundalohan lagmit mao lamang ang paagi aron mabuhi.
Ang kabataan mahimong mag-isip sa ilang kaugalingon nga makig-away usahay dapig sa hustisya alang sa katilingban, relihiyosong mga pagtulon-an, o kalainan sa kultura. Pananglitan, sa Peru, ang kabataan nga gipugos sa pag-abin sa mga pundok sa gerilya nahiagom sa tagdugayng mga pagdoktrina bahin sa politika. Apan, kasagaran, wala kana kinahanglana. Matod pa ni Brian Milne, usa ka sosyal nga antropologo nga nagtuon bahin sa kabataang mga sundalo sa Habagatan-sidlakang Asia: “Ang mga bata walay prinsipyo o ideolohiya. Sila gihaylo lamang sa usa ka kiliran o sa lain ug gipatrabaho.”
Ang uban pang kabataan gipugos sa pag-abin. Sa pipila ka gubat sa Aprika, ang mga partido misulong sa mga balangay aron sa pagdakop sa kabataan, unya patan-awon o paambiton sa pagpaantos ug pagpatay sa ilang kaugalingong mga pamilya. Usahay pugson sila sa pagpusil sa ilang mga ginikanan o sa paggulgol sa ilang mga tutonlan. Sa dihang nalisang na, ang kabataan giaghat sa pagpanghulga sa uban. Kining gidaogdaog nga mga batan-on sagad mohimog mga kabangisan nga bisan ang lubasan nang hamtong nga mga sundalo modumili sa paghimo.
Ang Pagbalik Ngadto sa Naandang Kinabuhi
Dili sayon alang sa maong kabataan nga mosagop sa kinabuhi nga walay kapintasan. Matod pa sa tagdumala sa usa ka sentro alang sa kabataan sa usa ka nasod sa Kasadpang Aprika: “Ang kabataan nga among gitambalan nahiagom sa mental, emosyonal o pisikal nga kadaot sa lainlaing sukod. Sila nanglugos, mipatay ug nagpaantos. Kadaghanan kanila gihatagan ug alkoholikong mga ilimnon o mga droga, kasagaran marijuana, apan usahay heroina. . . . Mahanduraw nimo ang ngilngig nga epekto sa maong mga butang diha sa mga hunahuna sa kabataan, nga ang uban kanila ingon ka bata sa walo o siyam ka tuig.”
Ang kahimtang susama sa kasikbit nga Liberia, diin tinagpulo ka libong bata ang naggugol sa ilang pagkabata nga nanagpanghulga sa taga-banika. Dili sayon alang sa tin-edyer nga mga medyor ug mga heneral nga mobuhi sa kahimtang ug gahom nga gihatag kanila sa usa ka AK-47. Usa ka molupyo sa Somalia miingon: “Kon may pusil ka, ikaw may kinabuhi. Kon walay pusil, walay kinabuhi.”
Kasagaran, ang bata nga mga manggugubat dili makapauli tungod sa mga panimalos o pagsalikway sa ilang pamilya. Matod sa usa ka tigtambag sa mga bata sa Liberia: “Ang mga inahan moingon kanamo, ‘Diha na lang na siya nimo. Dili namo gusto kining mangtas sa among balay.’”
Bisan tuod daghang bata ang nakapasibo sa pagkinabuhi nga makigdaiton, ang pagbuhat niana nagkinahanglan ug dakong gugma, pagpaluyo, ug pagsabot gikan niadtong anaa sa ilang palibot. Dili kini sayon alang sa kabataan o sa ilang mga pamilya. Usa ka tig-alagad sa katilingban sa Mozambique misaysay: “Itandi ang kinabuhi nga makahimo ka sa pagkuha kon unsay imong gusto, sa pagsulti sa uban kon unsay buhaton, nianang sa imong kinabuhi sa dihang mobalik ka sa balangay. Ilabina kon ikaw 17 anyos ug dili makabasa ug walay mga katakos. Ang imong kinabuhi mahimong malaay. Lisod kaayo nga mobalik sa kahimtang nga ang mga tawo maoy mosulti kanimo kon unsay imong buhaton ug magsugod na usab sa primero grado.”
[Kahon/Hulagway sa panid 5]
Ang trese-anyos nga si Anwar nagpuyo sa Afghanistan. Usa ka beterano sa unom ka gubat, siya mipatay sa unang higayon panahon sa ikapito. Gipusil niya ang duha ka sundalo nga anaa ra sa duol ug unya gidumbol ang mga lawas pinaagi sa pul-an sa iyang riple aron sa pagseguro nga sila patay na. Sa dihang gipangutana kon unsay iyang gibati sa hitabo, si Anwar daw naglibog sa pangutana. “Ako nalipay tungod kay gipatay nako sila,” siya miingon.
Panahon sa mao gihapong gubat, ang kaubang mga sundalo ni Anwar nakadakop ug upat ka kaaway nga sundalo. Ang mga dinakpan gigapos, gitaptapan, ug gipusil. Unsay pagbati ni Anwar niadto? Ang batan-ong manggugubat mipataas sa kilay ug mitubag nga hinay ug tinuyo, nga daw nagsulti sa usa ka walay sentido komon. “Ako nalipay.”
[Kahon/Hulagway sa panid 6]
Ang hapit-nang-pagawason nga binilanggo sa Kasadpang Aprika giposasan, apan nawala sa komandante sa militar ang mga yawi. Ang komandante nagsulbad sa suliran pinaagi sa pagsugo sa usa ka batang lalaki nga sundalo nga putlon ang mga kamot sa binilanggo. “Sa akong mga damgo madungog gihapon nako ang singgit sa maong tawo,” matod sa batang lalaki. “Matag panahon nga mahunahunaan nako siya, ako magbasol niana.”