Pagpaniid sa Kalibotan
Mihukom ang Korte Suprema Dapig sa Usa sa mga Saksi ni Jehova
Upat ka tuig kanhi usa sa mga Saksi ni Jehova sa Florida, T.B.A., naagasan ug daghang dugo samtang nagpahimugso sa usa ka bata pinaagi sa sesaryan nga operasyon. Gibati sa iyang mga doktor nga kinahanglang moabono silag dugo aron sa pagluwas sa iyang kinabuhi. Ang pasyente wala motugot sa paggamit ug dugo tungod sa iyang mga prinsipyo ug relihiyosong mga pagtuo. Sa usa ka dinaliang bista, ang usa ka lokal nga korte nagmando nga ang pasyente mahimong maabonohan supak sa iyang kabubut-on ingon nga giisip nga kinahanglanon sa iyang mga doktor. Ang pangunang argumento mao nga kon mamatay ang pasyente, ang iyang mga anak mahikawan sa iyang pag-atiman ug panalipod. Kining hukoma gipaluyohan sa usa ka Distritong Korte sa Apelasyon sa Florida. Sa kataposan, ang kaso nakaabot sa Korte Suprema sa Florida. Kanang korteha mihukom dapig sa Saksi, nga nagsalikway sa mga desisyon sa unang duha ka korte, bisan tuod ulahi na kaayo sa pagsanta sa wala-kagustohing mga pag-abono. Ang korte suprema sa Florida nag-ingon nga ang pagkaginikanan “diha ug sa kaugalingon niini, wala maghikaw sa usa nga nagkinabuhi sumala sa iyang kaugalingong mga pagtuo.” Busa, ang korte lig-ong nagpaluyo sa katungod sa pasyente sa libreng pagpili kon unsay mahitabo sa iyang kaugalingong lawas ug sa relihiyosong kagawasan.
Usa ka Nagatubong Pinulongan
Kapin sa 330 ka milyong tawo ang nagsultig Espanyol karon. Pagka-tuig 2000, ang gidaghanon sa mga Hispanic sa Tinipong Bansa lamang makaabot sa 35 milyong marka. Nianang tuiga ang Espanyol molabaw sa Ingles ug mahimong maoy labing ginasulting pinulongan sa Kasadpang kalibotan. Mao kana ang gisulti sa Espanyol nga magasing Cambio16 América. Ang Instituto Cervantes, usa ka organisasyon nga nagpakaylap sa pinulongang Espanyol, mitaho ug usa ka 70-porsientong pag-uswag sa gidaghanon sa mga tawo nga nagtuon ug Espanyol sa Tinipong Bansa tali sa 1986 ug 1990, ug 80 porsientong pag-uswag sa Hapon. Nganong adunay dakong kaikag niining pinulongana? Ang direktor sa Instituto Cervantes nag-ingon nga ang mga tawo nakaamgo nga ang Espanyol nahimong dugang ug dugang hinungdanon sa Kasadpang kalibotan. Ang Espanyol adunay dugang bentaha: Kini ginasulti sa daghang nagkalainlaing nasod.
Mga Mahiligon sa Siling-Halang
Dugang ug dugang pang mga tawo ang nagakaon ug siling halang. Daghang dili moangay niini nila nagtuo nga ang siling halang makatabon lamang sa kinaiyanhong lami sa pagkaon. Apan ang mga mahiligon sa siling halang nag-angkon nga dili kana tinuod. Sumala sa magasing Reader’s Digest, usa ka bag-ong basahon bahin sa mga sili nagsaysay nga ang siling halang adunay walay-bahong kemikal nga substansiya nga mosagol sa mga selula sa panglami sa baba ug magpabati niini nila sa lami sa pagkaon. Nag-angkon ang pipila nga ang mga siling halang maayo usab alang sa imong panglawas. Ang siling hilaw adunay labawng bitamina C kay sa kahel. Ang nailhan nga kinahalangang sili mao ang habanero gikan sa Yucatán, Mexico. Gikaingon nga ang pagkaon ug habanero makapabati nimong ang imong ulo nabulag gikan sa ubang bahin sa imong lawas. Apan ang uban gusto gihapon niana.
Aktibo sa Sekso nga mga Bata
Usa ka bag-ong surbi nga gihimo taliwala sa mga estudyante sa elementarya sa Connecticut, T.B.A., nagpadayag nga 28 porsiento sa mga siksto grado maoy aktibo sa sekso. Ang proporsiyon miusbaw ngadto sa 49 porsiento taliwala sa mga otso grado, ug kapin sa 60 porsiento taliwala sa mga diyes grado. Ang pipila ka eksperto nagtuo nga ang makahuloganong gidaghanon sa mas bata pa gani nga mga bata ang nakigsekso. Aron sa pagpugong sa mga pagmabdos taliwala sa tin-edyer nga mga babaye ug sa pagkaylap sa AIDS, ang Siruhano Heneral sa T.B. nagrekomendar nga ang “mga tunghaan kinahanglang manghatag ug libreng mga kondom” sa mga estudyante, sumala sa magasing USA Weekend. Duolan sa 50 ka distrito sa tunghaan sa Tinipong Bansa ang misunod niining maong rekomendasyon. Ang usa ka distrito sa tunghaan sa New Haven, Connecticut, nagatanyag sa mga kondom ngadto sa mga bata nga ingon ka bata sa diyes anyos. Ang mga kontra niining programaha nangusog nga ang pag-apod-apod ug mga kondom sa mga bata nagdasig kanila sa pagpakigsekso.
Batan-ong Suliran nga mga Palainom
Sa usa ka surbi sa mga 14,000 ka estudyante sa hayskul sa Hapon, 17.3 porsiento ang giisip nga mga suliran nga mga palainom, mitaho ang Asahi Evening News. Taliwala sa mga lalaki ang proporsiyon mas taas, nga may 24.8 porsiento ang adunay mga batasan sa pag-inom nga nakapahinabog sikolohikal, pisikal, ug sosyal nga mga suliran. Kapin sa katunga niining batan-ong mga sulirang palainom ang nag-ingon nga sila moinom tungod kay gusto nila ang lami. Usa sa 4 ang nag-ingon nga siya moinom tungod kay siya magul-anon o mamingawon. “Miabot na ang panahon alang niadtong nalangkit sa mga estudyante nga magsugod sa seryosong pagtagad sa suliran,” matud ni Dr. Kenji Suzuki, kinsa maoy nagdumala sa surbi. “Ang mga estudyante kinahanglang tudloan sa husto diha sa tunghaan ug sa balay,” siya midugang. Sa Hapon ang balaod nagdili sa pag-inom niadtong ubos sa pangedarong 20.
Dapit Bansayanan sa mga Kriminal
Kadtong naghunahuna nga kadaghanang mga binilanggo nagsugod ingong “hilabihan ka peligrosong mga bandido” naglimbong sa ilang kaugalingon, matud sa Brazilianong abogado nga si Noely Manfredini D’Almeida. Hinunoa, siya mipahayag, nga sa Brazil ang “kasagarang binilanggo mao ang kabos kaayo ug batan-on kaayo kinsa mihimo ug krimen nga walay kahigayonan nga magsugod ug kinabuhi sa iyang kaugalingon.” Kining batan-ong mga makasasala gibilanggo aron magpuyo kauban sa lunod-patayng mga kriminal. Sumala sa magasing Veja, kining mga bilanggoana sa pagkatinuod maoy mga “makina nga nagpatunghag mga magsusupak sa balaod. Ang mga binilanggo nga may gagmayng mga sala gihimong propesyonal nga mga kriminal.”
Mga Biktima sa Kadaogan
Di pa dugay ang Colombia nagsaulog sa kadaogan sa tem niini sa saker sa dihang mikuwalipikar kini alang sa 1994 nga World Cup nga indigay sa saker. Human gayod sa madaogong dula diin ang nasodnong tem sa Colombia nagparot sa tem sa Argentina sa ‘tali nga 5 kontra sa 0,’ ang mga Colombiano nagparti sa kadalanan diha sa masamok nga kapistahan. Sa wala madugay ang kangaya nahimong trahedya. Kapin sa 70 ka tawo ang namatay panahon sa mga parti sa kadalanan, sumala sa usa ka taho. Dugang pa, mga 900 ka tawo ang nasamdan tungod sa mga aksidente sa sakyanan, mga pagkahubog, o mga away. Hinunoa, ang usa ka opisyal nag-ingon nga bisan tuod ang gidaghanon sa mga biktima ubay-ubay, kini sa gihapon “ordinaryo sa mga kahimtang nga ingon niini.”
Diyutayng Kabalaka sa Panglawas
“Kapin sa un-tersiya sa tanang trabahante sa opisina sa Alemanya ang walay kaikag sa ilang kaugalingong panglawas,” mitaho ang Süddeutsche Zeitung. Kini mao ang konklusyon nga nakab-ot ni Claudia Pohle sa Ruhr University sa Bochum human pangutan-a ang 343 ka trabahante sa opisina kon unsay ilang gibuhat alang sa ilang pisikal, emosyonal, ug sosyal nga kaayohan. Labaw sa 36 porsiento sa mga sumasalmot nagpakitag diyutayng kabalaka sa ilang panglawas; ubos sa 20 porsiento ang nagpakitag kadasig, apan dili-dugayng kaikag sa kinabag-ohang uso sa ehersisyo. Bayente porsiento lamang ang nasayod kon unsay ilang kinahanglang buhaton aron magpabiling himsog, ug sila mibuhat gayod kon unsay ilang kinahanglang buhaton.
Ang Suliran sa Pagkatambok
“Ang Amerika mao ang kinatambokang nasod sa kalibotan,” miangkon si Dr. Robert Kushner, direktor sa Nutrition and Weight Control Clinic sa University of Chicago. “Ang gidaghanon sa tambok nga mga Amerikano nga kapin sa 17 anyos miusbaw ngadto sa 28 porsiento sa populasyon niadtong 1990 gikan sa 24 porsiento niadtong 1985,” mitaho ang The Toronto Star. Unsay hinungdan? Ang bag-ong panukiduki nagsugyot nga ang sobrang-pagkaon, kakulang sa ehersisyo, ug genetiko mao ang pangunang mga katarongan. “Ang katawhan nagakabug-at, ug kana maoy butang nga igong kabalak-an,” matud ni Charlotte Schoenborn sa National Centre for Health Statistics. Ang katambok makapahinabog taas nga presyon sa dugo, diyabetes, ug ubang grabeng mga suliran sa panglawas. Ang pagkaplag sa mga sulbad dili sayon. Ang mga doktor nagsugyot ug kausaban sa estilo sa kinabuhi. “Kaon ug menos ug pag-ehersisyo ug dugang. Sa dihang makuhaan ang timbang, ang bugtong butang nga tinuod nga makapakunhod niana mao ang pisikal nga kalihokan,” midugang ang Star.
Giabusohang mga Bata
“Ang kapintasan batok sa mga bata nakaabot sa hilabihan ka dakong sukod,” nagtaho ang mantalaang Brazilianhon nga O Estado de S. Paulo. Maylabot sa dili-seksuwal nga pag-atake, ang porsientahe sa nabiktimang mga batang lalaki halos susama sa mga batang babayeng mga biktima. Apan dili kini mao ang kaso sa seksuwal nga pag-abuso. Taliwala sa batan-ong mga biktima sa seksuwal nga kapintasan, mga 23 porsiento maoy mga lalaki samtang 77 porsiento ang babaye. Bisan gani ang gagmayng mga bata wala makaikyas sa kapintasan sa balay. Sumala ni Miriam Mesquita, propesor sa University of São Paulo, “kapin sa 30 porsiento sa mga biktima sa pagpatay nga ubos sa 10 anyos ang gipamatay sa mga membro sa pamilya.” Mga 29 porsiento sa mga bata ang gipatay sa usa ka amahan, usa ka uyoan, o usa ka igsoong lalaki, o usa ka amaama ang gilugos sa wala pa mamatay. Ang O Estado de S. Paulo nagtaho nga sa Brazil mga 90 porsiento sa tanang kaso sa kapintasan sa balay batok sa mga bata ang wala mataho.
Organisadong Krimen
“Ang organisadong krimen mipakaylap sa impluwensiya niini sa makapabalakang paagi nga ang usa ka kaylap nga kutay sa organisasyon sa mga kriminal anaa sa tibuok kalibotan,” miangkon si Gianni De Gennaro, direktor sa kontra-Mafia nga mga kalihokan alang sa Italyanhong gobyerno. Ang pagkaylap sa mga grupo sa mga kriminal sama sa Italyanhong Mafia, Insek nga mga triad, mga gang sa motorsiklo sa Amerika del Norte, ug ang hut-ong sa mga kriminal sa kanhing Komunistang mga nasod maoy butang nga gikabalak-an pag-ayo sa katilingban. Ang di-legal nga mga ganansiya nagtugot sa mga kriminal nga makaarang sa labing maayong teknolohiya ug kabatid, nga nagpalisod sa mga ahensiya sa pagpatuman sa balaod sa pagsagubang sa suliran.