Pagpaniid sa Kalibotan

Polusyon ug Kanser Diha sa mga Bata

Human analisaha ang 27-tuig nga pagtuon sa 22,400 ka Britanikong kabataan, usa ka tem sa mga epidemiologo nakakaplag nga ang mga batan-on nga nangatawo sulod sa lima ka kilometros sa usa ka tinubdan sa polusyon maoy 20 porsiyentong mas nameligro nga mamatay sa leukemia ug ubang kanser diha sa mga bata kay sa uban. Ang pagkaladlad sa mga hugaw nga dala sa hangin maoy “kalagmitan kaayong paagi” nga gipahinabo ang pag-usbaw sa mga kaso sa kanser diha sa mga bata, nagtaho ang The Times sa London. Ang mga hugaw nga nakaingon daw mao ang mga inalisngaw sa gasolina o ubang daling moalisngaw nga organikong mga kemikal nga gibuga sa mga planta sa industriya sama sa mga lunsayanan sa aseite, mga pabrika sa awto, dili-nukleyar nga mga planta sa elektrisidad, pabrika sa asero, ug pabrika sa semento. Ang pagtuon nagtaho usab nga taliwala sa mga bata nga nangatawo sulod sa upat ka kilometros sa dagkong mga haywey ug mga riles, midaghan ang nangamatay gumikan sa kanser. Ang mga sugnod sama sa gasolina ug krudo lagmit maoy hinungdan, nangangkon ang mga awtor sa taho.

Relihiyon sa Brazil

Usa ka bag-ong surbi nagpakita nga “99 porsiyento sa mga Braziliano ang nagtuo sa Diyos,” nagtaho ang ENI Bulletin. Sumala sa surbi sa duolan sa 2,000 ka tawo, 72 porsiyento ang nag-angkong Katoliko, 11 porsiyento ang nag-angkong sila mga Protestante, ug 9 porsiyento ang walay giangkong relihiyon. Ang nahibilin nagsunod sa Brazilianhon ug Afro-Brazilianhong mga relihiyon. “Sa dihang gipangutana kon sila miadto ba sa simbahan o relihiyosong tinukod sulod sa miaging hinapos-semana, 57 porsiyento ang nag-ingon nga wala sila moadto,” matod sa ENI. Kuwarentay kuwatro porsiyento lamang ang nagtuo sa walay-kataposang silot. Bisan tuod 69 porsiyento sa mga Braziliano ang nagtuo sa langit, 32 porsiyento lamang ang naglaom nga moadto didto.

Kinsa ang Adunay Awtoridad sa “Remote Control”?

Ang mga tigdukiduki sa EURISPES (Institute for Political, Economic and Social Studies), sa Italya, di pa dugayng nagpatik sa mga resulta sa usa ka pagtuon bahin sa mga batasan sa pagtan-aw ug TV. Duolan sa 2,000 ka Italyanong mga pamilya ang giinterbiyo. Sila gipangutana, lakip sa ubang mga pangutana, kon kinsa diha sa pamilya ang lagmit kaayong adunay awtoridad ug mogamit sa remote control sa TV, nga ginganlan sa artikulo sa mantalaan nga modernong-adlaw nga setro diha sa pamilya. Sa kadaghanang kaso ang amahan gihisgotan nga maoy dunay awtoridad. Ang mga bata ang ikaduha ingong tigdesisyon maylabot sa pagbalhinbalhin ug mga estasyonan. Ang inahan mao ang kataposan sa panagtigi sa gahom sa pagbaton ug awtoridad sa remote control diha sa pamilya.

Pakigsekso sa mga Tin-edyer

Sumala sa mantalaan sa Nigeria nga Weekend Concord, usa ka bag-ohayng pagtuon nakakaplag nga “ang mga batan-on sa Nigeria nalakip sa labing aktibo sa pakigsekso sa kalibotan.” Mga 68 porsiyento sa mga bayongbayong ug 43 porsiyento sa mga dalagita tali sa panuigong 14 ug 19 ang miadmitir nga nakigsekso “wala madugay human magsugod ang pagkabatan-on.” Mitultol kini sa daghang wala-kinahanglanang pagmabdos. Ang laing pagtuon nagpakita nga “71 porsiyento sa tanang nangamatay nga mga dalagita ubos sa 19 anyos [nga panuigon] sa Nigeria nalangkit sa mga komplikasyon sa aborsiyon,” matod sa Concord.

Suliran sa Pagpanghunaw

Usa ka bag-ong artikulo sa medikal nga mantalaang Le Quotidien du Médecin sa Pransiya nagpasiugda sa makapabalakang uso nga morag nagauswag​—dili pagpanghunaw una mokaon o human mogamit sa kasilyas. Sumala kang Dr. Frédéric Saldmann, kining yanong kakulang sa personal nga kahinlo maoy dakong kapeligrohan sa pangdiyeta ug morag usa ka kaylap nga suliran. Ang artikulo naghisgot bahin sa usa ka pagtuon diin ang mga panaksan sa mani sa Ingles nga mga tindahan ug ilimnon nakaplagan nga dunay mga timailhan sa ihi gikan sa 12 ka lainlaing mga tawo. Ang laing pagtuon sa usa ka Amerikanhong tunghaan nagpadayag nga ang regular nga pagpanghunaw nga gibantayan sa usa ka magtutudlo nagpamenos sa gidaghanon sa kabataan nga mopalta sa tunghaan gumikan sa mga suliran sa paghilis sa pagkaon ngadto sa 51 porsiyento ug niadtong mopalta gumikan sa mga sakit sa respiratoryo ngadto sa 23 porsiyento. Ang artikulo mihinapos pinaagi sa pagpasiugda sa kahinungdanon sa pagtudlo sa mga bata sa pasikaranang mga lagda sa pagpanghinlo sukad sa pagkamasuso.

Nagauswag nga Ekonomiya ug Kakabos

Bisan tuod ang ekonomiya sa tibuok yuta miuswag ug 40 porsiyento gikan sa 1975 ngadto sa 1985, “ang gidaghanon sa mga kabos sa tibuok kalibotan miuswag ug 17%,” matod sa HCHR News, usa ka mantalaan sa Buhatan sa Hataas nga Komisyonado Alang sa Tawhanong mga Katungod. Karong adlawa, sa 89 ka nasod ang mga tawo naglisod pag-ayo sa ekonomiya kay sa milabayng napulo o kapin pang mga tuig. Sa 70 ka nagakaugmad nga mga nasod, ang gidak-on sa kinitaan mas ubos pa kay sa milabayng 20, sa pipila ka kaso 30, ka tuig. Ang pag-uswag sa ekonomiya, mihinapos ang HCHR News, nakabenepisyo lamang “sa pipila ka nasod.”

Dili-Hilwas nga mga Tinukod sa Italya

Sulod sa miaging siglo, ang mga linog mikalas ug kapin sa 120,000 ka biktima sa Italya. Bisan pa niana, mga 25 ka milyong Italyano ang nagpuyo sa mga dapit diin “64 porsiyento sa mga tinukod ang dili hilwas sa linog,” nagtaho ang Corriere della Sera. Lakip sa dili-hilwas nga mga tinukod mao ang mga ospital, mga fire station, ug ubang mga tinukod nga mahimong mga sentro sa emerhensiya kon mahitabo ang kalamidad. Ang aberids nga 7,000 ka bilyong lira ($4 bilyon, T.B.) gigasto matag tuig sa Italya sa pag-ayo sa kadaot nga gipahinabo sa geolohikal ug industriyal nga mga kalamidad. Usa ka eksperto misaysay nga “kasagaran kadtong dagkong kantidad nga gigasto human sa mga katalagman . . . gigamit sa pagtukod pag-usab [sa mga tinukod] sa samang sayop nga paagi ug diha sa samang peligroso kaayong mga dapit.”

Dugo ug ang Impeksiyon sa HIV

Sa duolan sa 22 ka milyong tawo nga natakboyan sa HIV/AIDS sa tibuok kalibotan, kapin sa 90 porsiyento ang nanagpuyo sa nagakaugmad nga mga nasod. “Hangtod sa 10 porsiyento sa bag-ong mga impeksiyon sa HIV sa nagakaugmad nga mga nasod ang gipahinabo sa mga pag-abono ug dugo,” nagtaho ang Panos, usa ka binase sa London nga organisasyon sa impormasyon. Sa daghang nasod, ang mga suplay sa dugo dili luwas tungod kay ang mga pagsusi sa laboratoryo sa HIV dili bug-os nga kasaligan. Sa Pakistan, pananglitan, wala kaabot ug katunga sa tanang pondohanag dugo ang adunay mga kagamitan sa pagsusi sa HIV. Ingong sangpotanan, 12 porsiyento sa tanang bag-ong mga impeksiyon sa HIV didto ang gipahinabo sa mga pag-abono ug dugo. Sukad ang unang mga kaso sa AIDS gikataho 15 ka tuig kanhi, duolan sa 30 ka milyong tawo sa tibuok kalibotan ang nataptan ug HIV, ang virus nga maoy nakaingon sa sakit.

Hilabihang Kahadlok sa Diyos

Sa usa ka bag-ohayng pagtuon, ang mga interbiyo gihimo uban sa mga bata sa Brazil nga nag-antos sa kapit-os. Nakaplagan, sumala sa ENI Bulletin, nga dakong porsiyento sa kabataan ang nakasinatig kahigwaos nga nalangkit sa hilabihang kahadlok sa Diyos. Bisan tuod 25 porsiyento sa kabataan ang nakasinati ug kabalaka nga nalangkit sa mga suliran sa pamilya o sa kamatayon sa usa ka paryente, 75 porsiyento ang nagpakitag mga timailhan sa kahigwaos tungod kay ilang giisip ang Diyos ingong mapanimaslong persona nga gustong mosilot. Ang pagtuon “nag-awhag sa mga ginikanan sa pagtudlo sa ilang mga anak nga ang Diyos motabang kanila ug makasabot kanila,” nagtaho ang ENI.

Komunikasyon sa Elepante

Ang mga kuwerdas bokales sa elepante dagko kaayo nga ang pasikaranang frequency sa mga tingog nga gipatungha niini maoy 20 ka siklo matag segundo o menos pa​—nga dili madungog sa tawo. Ang maong ubos nga mga tingog makaabot ug layo, ug ang mga elepante makadungog niana sa gilay-on nga usa ug tunga ka kilometros. Mailhan usab nila ang ingon ka daghan sa 150 ka lainlaing mga tingog, nga mosanong nga positibo sa mga tingog sa mga membro sa pamilya ug niadtong kauban sa ilang grupo. Kasagaran ang mga elepante dili manumbaling sa mga tingog sa mga estranyo o maglagot nga makadungog niana. Human sa mga panukiduki sa Amboseli National Park, sa Kenya, ang tigtuon sa panggawi sa hayop nga si Dr. Karen McComb, sa Unibersidad sa Sussex sa Britanya, misaysay nga “ang maong sangkad nga mga kutay sa pakigkomunikar pinaagi sa tingog wala ikapasundayag sa ubang mga hayop nga sus-an,” nagtaho ang The Times sa London.