Pagpaniid sa Kalibotan
Pagpasagad sa “Dakong Buluhaton”
Sa daghang katuigan ang Kakristiyanohan nagtawag sa sugo ni Jesus sa iyang mga sumusunod sa paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran ingong ang “Dakong Buluhaton.” Ugaling, sumala sa usa ka bag-o pang surbi nga gihimo sa Institute for Research in Social Science sa University of North Carolina, T.B.A., nagkadiyutayng “mga Kristohanon” sa Tinipong Bansa ang naglantaw niini ingong hinungdanon kaayo. Sa gawas sa mga estado sa Habagatan, nga kasagarang mas relihiyoso, 32 porsiento lamang niadtong nag-isip sa ilang kaugalingon ingong Kristohanon ang mibati nga ang pagpangombirtir sa uban ngadto sa ilang pagtuo maoy “hinungdanon kaayong” responsabilidad sa ilang simbahan. Sa Habagatan, kanang maong gidaghanon maoy 52 porsiento lamang.
Kon Dunay Aso Dunay Kalayo
Sa daghang ilado kaayong mga kapeligrohan sa pagpanabako, adunay usa nga sagad wala mamatikdi: sunog. Sumala sa National Fire Protection Association sa T.B., ang gidagkotang mga produktong gama sa tabako nakapahinabog 187,000 ka sunog sa Tinipong Bansa niadtong 1991 lamang, nga mipatay ug 951 ka tawo (walay labot sa mga bombero). Mao nga, 25 porsiento sa tanang kamatayon gumikan sa sunog sa mga balay nianang maong tuiga masubay sa pagpanabako—mas daghang nangamatay kay sa mga sunog gumikan sa ubang hinungdan. Ang nalangkit-sa-pagpanabako nga sunog nakapahinabo usab ug 3,381 ka pagkasamad ug $552 ka milyong pirdisyon sa propiedad sulod sa samang tuig. Ang labing kasagarang naduslitang mga materyales sa balay nakaplagang mga muwebles nga kinutsonan, mga kutson, ug galamiton sa pagkatulog.
Kapintasan sa TV Gisukod
Usa ka kontrobersiyal bag-ong pagtuon nangangkon nga bisan pa sa tanang kasuko tungod sa kapintasan sa Amerikanhong TV—ug bisan pa sa daghang saad sa mga network sa TV sa pagkuto niana—ang kapintasan sa TV sa pagkatinuod misulbong niining milabay nga duha ka tuig. Ang pagtuon gihimo sa Center for Media and Public Affairs ug nakaabot sa ilang mga panghinapos pinaagi sa pagbantay sa usa ka adlaw nga mga programa sa napulo ka estasyon ug gitandi ang mga kaundan sa mga programa sa samang petsa duha ka tuig nga mas sayo niana. Nakaplagan niini nga ang mga buhat sa kapintasan, gihubit nga tinuyong mga buhat sa pisikal nga kusog nga miresulta sa pisikal nga kadaot o pagkadaot sa propiedad, mitubo ug 41 porsiento latas sa duha-ka-tuig nga yugto. Ang mga buhat sa seryosong kapintasan gihubit ingong nagpameligro-sa-kinabuhi o malagmit makapahinabog seryosong pagkasamad, ug ang gidaghanon niini misulbong ug 67 porsiento. “Ang aberids nga gikusgon sa mapintas nga mga panghitabo mitubo gikan sa 10 ngadto sa halos 15 ka esena sa matag estasyon matag oras,” mitaho ang TV Guide.
Malnutrisyon sa Tibuok Globo
Sa tibuok globo, adunay maayo ug daotang balita mahitungod sa malnutrisyon. Sumala sa Global Child Health News & Review, ang porsiento sa tanang kabataan nga wala pay singko anyos ang edad nga nag-antos gumikan sa malnutrisyon mius-os gikan sa 42 porsiento niadtong 1975 ngadto sa 34 porsiento niadtong 1990. Ugaling, ang bug-os nga gidaghanon sa kulag sustansiyang mga bata midaghan. Mga 193 ka milyong bata nga wala pay singko anyos sa nagakaugmad nga mga nasod maoy kasarangan o kulang kaayog timbang, ug mga untersiya niadto ang kulang kaayog sustansiya. Ang mantalaan miingon nga sa dihang ang usa ka bata kulag diyutayng sustansiya, ang kapeligrohan nga mamatay tungod sa sakit modoble. Ang kapeligrohan mopilo ug katulo alang sa kasarangang kulag sustansiya. Alang sa usa ka bata nga kulang kaayog sustansiya, ang kapeligrohang mamatay tungod sa sakit moay labaw ug 11 ka beses. Sa industriyalisadong kayutaan, ang mantalaan nagtaho, ang labing kasagarang matang sa malnutrisyon sa mga bata mao ang sobrang katambok. Sa Amerika del Norte, pananglitan, ang mga bata makakuha ug kutob sa 50 porsiento sa ilang suplay sa enerhiya gikan sa mga tambok—nga “doble sa rekomendadong sukod.”
Itom nga Dagat o “Patayng” Dagat?
“Ang Itom nga Dagat nahimong ang labing nahugawang dagat sa tibuok kalibotan ug nag-antos sa masakit nga kamatayon.” Maoy taho sa mantalaang Ruso nga Rossiiskaya Gazeta, nga miingong sulod sa milabayng 30 ka tuig, ang Itom nga Dagat “imbornal sa katunga sa Uropa—usa ka dapit labayanan sa dakong gidaghanon sa mga kemikal nga phosphorus, mercury, DDT, aseite, ug ubang makahilong biya gikan sa 160 ka milyong tawo nga nagpuyo sa kabaybayonan niini.” Ang polusyon nakapatunghag pila ka kuyawng mga simtomas. Sa 26 ka matang sa isda nga kanhi makuha sa mga mangingisda diha sa Itom nga Dagat niadtong katuigang 1960, 5 na lamang ang nabilin. Ang namuyo nga lumod (hayop nga sus-an) sa maong dagat, kas-a usa ka himsog nga 1,000,000, mius-os ug dako ngadto sa 200,000. Daghan sa nanghibiling lumod natakdan sa kolera sa baboy tungod kay daghang baboyan ang nagpaagas sa hugaw ngadto sa Bukana sa Danube.
Marijuana ug Pagkamalimtanon
“Ingong una sa tanan,” taho sa The Sydney Morning Herald sa Australia, “ang mga tigdukiduki sa Sydney nakapakita sa dugay nang gidudahan sa daghang tawo—nga ang pagkamalimtanon ug ang kakulang ug konsentrasyon nga gipahinabo sa pagyupyop ug marijuana mopadayon bisag dugay nang miundang ang mga tawo sa paggamit sa droga.” Ang panukiduki, nga gihimo sa Macquarie University, nagpamatuod nga ang kadaot nga gipahinabo sa marijuana magkatimbang sa gidaghanon nga giyupyop ug sa gidugayon sa bisyo. Misamot ka daotan ang balita: “Kining maong mga kadaot mahimong dili na mabali.” Gipakita sa pagtuon nga ang kanhing mga tiggamit nag-antos ug “mga kadaot sa pag-ila” susama niadtong nagayupyop gihapon ug marijuana. Labaw pa sa memorya ang apektado, ilabina niadtong kinsa nakagamit sa droga sa lima ka tuig o kapin pa. Kining mga tawhana nakaplagang mas hinay moproseso ug impormasyon ug maglisod sa pagbug-os sa ilang pagtagad ug paglikay sa mga palinga. Ang taho mihinapos nga, sumala sa giipong ebidensiya, ang pagyupyop ug marijuana sa pagkatinuod nagausab sa pisiyolohiya sa utok.
Mga Tin-edyer ug Mahilayng mga Video
Usa ka makatugaw nga 77 porsiento sa hayskul nga mga batang lalaki ug 24 porsiento sa hayskul nga mga batang babaye sa Hapon ang nakatan-aw ug mahilayng mga video, sumala sa usa ka surbi nga gihimo sa Management and Coordination Agency sa Hapon. Bisan taliwala sa tersera-anyong-hayskul nga mga lalaki nga ingon ka batan-on sa 13 o 14 anyos, 25 porsiento ang nakakita sa maong mga video. Ug ang mga epekto? “Gipakita sa surbi,” mitaho ang Mainichi Daily News, “nga kadtong maong mga estudyante nga nakakita sa panghamtong nga mga video nakaugmad ug dili maayong konsensiya bahin sa mga krimen nga nalangkit sa sekso ug mubog pagsabot sa mga pagbati sa mga biktima sa maong mga krimen.” Ang mga ginikanan ba nasayod sa kahimtang? Ang samang surbi nagpadayag nga 12 porsiento lamang sa mga ginikanan sa mga estudyante nga gisurbi ang nasayod o nagduda nga ang ilang mga anak nagtan-aw ug mahilayng mga video.
Milagro o mga Mikrobyo?
“Usa sa labing iladong mga milagro sa Katolikong simbahan mahimong gipahinabo sa mikrobyo inay langitnon,” mitaho ang magasing New Scientist niining bag-o pa. Ang gituohang “milagro sa Bolsena” nga nahitabo niadtong 1263, sa dihang ang usa ka taga-Bohemiang pari mikab-ot sa ostiyas sa pagsaulog sa Misa. Sumala sa estorya, nahibulong siya kon ang ostiyas ba sa pagkatinuod mahimong lawas ni Kristo ingon sa gitudlo sa Katolikong Simbahan. Dayon, sa iyang katingala, nakakita siyag duga sa ostiyas nga daw dugo! Hinunoa, ang mga siyentipiko dugay nang namalandong nga ang nahitabo maoy gumikan sa usa ka lutong-pula, nagduga nga agup-op nga mabuhi diha sa lawotong mga pagkaon sa init nga mga klima. Si Johanna Cullen sa George Mason University sa Virginia, T.B.A., niining bag-o pa nakapatunghag samang mga kahimtang sa edad-medya ug nakapatubo sa gidudahang bakterya diha sa usa ka ostiyas. Sa wala madugay namula kini nga daw dugo.
AIDS Gikan sa Dugo?
Unsay mga purohan nga matakboyan ug AIDS gikan sa pag-abunog dugo o gikan sa mga produkto sa dugo? Sumala sa mantalaang The Star sa Johannesburg, 600,000 ka tawo sa tibuok kalibotan—o 15 porsiento sa tanang natakboyan—ang natakboyan sa AIDS virus gikan sa dugo o mga produkto sa dugo sukad nga nailhan ang AIDS. Karon, ang pagtesting sa dugo alang sa HIV maoy dugay ug dakog gasto. Ang pila nakahukom nga ang dugo ipailalom sa labing menos pito ka lainlaing pagtesting. Kasagaran, ang nagkaugmad nga mga nasod walay ikagasto o kahanas sa paggamit niining mga pagtesting. Bisan sa dato nga mga nasod, diin gigamit ang mga pagtesting, dunay mga sayop. Si Paul Strengers, pangulong doktor sa serbisyo sa pag-abuno sa dugo sa Olandes, miangkon: “Dili kami makaingon nga ang usa ka produkto sa dugo maoy 100 porsiento nga luwas kon bahin sa HIV virus o hepatitis.”
Talagsa Rang Moabot nga Bisita
Usa ka kometa nga nakita niadtong Marso 1993 sa mga astronomo sa Australia ug Pransiya sa opisyal giila sa International Astronomical Union sa misunod nga Enero ug ginganlag McNaught-Russel. Apan ang Intsik nga mga astronomo mahimong unang nakakita niana—mga 14 ka siglo kanhi! Sumala sa New Scientist nga magasin, usa ka astronomo mikalkulo nga kining maong kometa nagkinahanglag talagsaong taas nga panahon aron malibot ang adlaw: 1,419 ka tuig. Makaiikag, ang karaang mga rekord nagpakita nga ang mga astronomong Intsik nakakita niining usa ka nasaag nga “bituon” nga malagmit mao kini nga kometa. Ilang gitala ang ilang nakit-an sa ikatulong tuig sa yugtong gitawag ug Keen Tih, sa ikaduhang bulan, sa adlaw nga gitawag ug Woo Woo—o Abril 4, 574 K.P. Ang kometa gidahom nga moduaw pag-usab sa sikbit sa atong sistema solar sa mga tuig 3412.