Hingpit nga Gagmayng mga Tig-atiman sa Balay
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Habagatang Aprika
ANG mga kal-ang sa tropikal nga kalasangan sa Aprika subsob nga tuboan sa usa ka kahoy nga adunay mga sanga nga haw-ang nga gitawag ug barteria. Aron maabot ang kinatas-ang gihabogon niini, ang kahoy kinahanglang makig-indig sa uban nga nakigbisog aron sa pag-abot sa atop-atop sa lasang. Aron molampos niini nga pakigbisog, ang barteria nagkinahanglan ug tabang aron malibre siya sa mga bagon nga motuok ug gikan sa lumot nga mosanta sa kahayag aron dili makaabot sa mga dahon. Dinhing bahina hinungdanon ang itom lala nga mga olmigas ingong mga tig-atiman sa balay. Ang kalabotan tali sa olmigas ug sa kahoy gikuhaan ug pelikula sa Korup, usa ka tropikal nga lasang sa Cameroon, ingong bahin sa salida sa TV nga African Rainforest: Korup, nga gigama ni Phil Agland ug Michael Rosenberg.
Ang salida nagpakita sa usa ka bag-ong reyna nga olmigas nga nangita ug kahoy nga barteria. Sa kinaiyanhon, nasayod siya nga ang haw-ang nga mga sanga niini maoy maayong dapit nga tukoran sa koloniya niini. Human maglungag diha sa usa ka sanga, mangitlog siya sa sulod. Ang haw-ang nga mga sanga pinuy-anan usab sa gagmay nga mga insektong scale nga mosupsop sa duga sa kahoy. Ang mga olmigas mag-atiman niining mga insektoha samag binuhi nga hayop ug kuhaan sila ug masustansiyang ilimnon.
Sa dihang ang koloniya sa olmigas dako-dako na, magsugod kini sa pagpapahawa sa ubang mga molupyo ug sa paglimpiyo sa kahoy. Pagkamakalingaw ang pagtan-aw niining gagmayng mga tig-atiman sa balay! Ang pipila manaog sa ubos sa kahoy ug moatake sa mga bagon nga naghulga sa pagtuok niini. Sila mokutkot hangtod sa mga paklang ug busa magpatay sa mga bagon. Ang ubang mga olmigas makita nga manghawan sa mga dahon sa sagbot, lumot, ug kuwakdop. Bisan ang dakong ulod nga makaplagang nagtago sa ilalom sa dahon papahawaon.
“Sa makuting paagi,” misaysay ang dokumentaryo sa TV, “ang mga olmigas maghawan sa tanang sagbot. Nga nahawanan sa tanang makadaot nga mga insekto ug mga bagon, ang barteria karon epektibo nang makapakig-indig sa ubang mga kahoy, nga gipanalipdan sa mga olmigas niini. Sa baylo, ang mga olmigas makagamit sa haw-ang nga mga sanga sa barteria aron sa pag-atiman sa ilang mga insektong scale—ang ilang bugtong tuboran sa pagkaon—ug sa pagpadako sa mga anak niini.”
Pagkakugihang mga magbubuhat kining mga olmigasa! Ang usa ka karaang proverbio nag-ingon: “Umadto ka sa olmigas, ikaw nga tapolan; tan-awa ang mga paagi niini ug mahimong maalamon.”—Proverbio 6:6.