Nagaantos Ka ba sa Sakit sa Bukobuko?

“Grabe ang kasakit. Morag adunay nagduslit ug posporo ug nagsilab sa akong bukobuko! Ang ako lang nahinumdoman mao ang pagyuko aron ipalayo ang akong gamayng pag-umangkong lalaki gikan sa bildo, ug sa kalit lang ang akong tibuok bukobuko daw nagdilaab. Nagpabilin ako sa maong kahimtang sulod sa mga adlaw, nga dili makatuyhad. Wala pa gayod ako makasinatig sakit nga sama niini kaniadto,” asoy pa ni Karen, 32, usa ka asawa ug inahan sa duha ka bata.

ANG sakit sa bukobuko ikaduha sa sakit sa ulo sa gidaghanon sa katawhan nga naapektahan niini sa Tinipong Bansa. Kini mao ang pangunang hinungdan sa dugay nga pagkabaldado sa mga tawo nga ubos sa 45 anyos ug ang ikatulong hinungdan taliwala niadtong kapin sa 45 anyos. Ang mga nag-antos niini migasto ug mga 24 bilyong dolyares sa usa ka tuig sa pagtinguhag kahupayan​—upat ka pilo sa kon unsay gigasto sa pagtambal sa AIDS niadtong 1991.

Sumala kang Dr. Alf L. Nachemson, usa ka siyentipikanhong tigdukiduki sa mga suliran sa bukobuko, duha ka bilyong pasyente sa tibuok kalibotan ang nag-antos gumikan sa sakit sa hawak sa milabayng dekada. “Panahon sa atong aktibong mga kinabuhi 80 porsiento kanato ang makasinatig sakit sa bukobuko sa usa ka sukod,” siya miingon.

Usa ka Siklo sa Sakit

Ang sakit sa bukobuko dili magpili. Ang mga ordinaryong mamumuo ug ang mga nagatrabaho sa opisina mahiagom sa kadaot sa bukobuko. Ang mga lalaki ug babaye, bata ug tigulang, mahimong mag-antos niining sakita. Sa dihang ang sakit magsugmatsugmat ug makanunayon, makaapektar kini sa trabaho, kinitaan, pamilya, ug papel sa usa diha sa pamilya, nga magpatungha usab ug emosyonal nga pag-antos. Sa unsang paagi?

Ang mga tawo anaa mismo sa usa ka siklo sa kasakit, matud sa librong The Fight Against Pain. Ang pisikal nga kasakit nagpahinabog kabalaka ug depresyon nga sa baylo mahimong motultol sa labi pa ka grabe ug makanunayong kasakit. Pananglitan, ang usa ka batan-ong ginikanan o tigpangitag-kabuhian tingali kinahanglang moatubang sa pagpiit gikan sa trabaho, pamilya, ug mga higala tungod sa kabaldado nga moresulta gumikan sa mga problema sa bukobuko.

“Nakaplagan ko nga ang kinadak-ang suliran mao ang kakulang sa pagsabot ug empatiya sa bahin sa akong pamilya ug mga higala. Ang mga tawo may kiling nga pakamenoson ang kasakit, nga dili makasabot kon unsa gayod ka dako ang imong giantos,” matud ni Pat, 35, usa ka sekretarya kinsa unang giatake sa sakit sa bukobuko niadtong 1986. “Sanglit wala ka masayod kon kanus-a o asa mosugmat ang sakit, molikay ka sa paghimog daghang plano. Mahimong dili ka na makihugoyhugoyon, dili modawat ug mga imbitasyon, dili mokugos sa bag-ong natawong bata sa lain, dili mopahiyom, tanan tungod kay ikaw gisakitan. Ang kasakit, kon tugotan nimo, mahimong momando nimo.”

Kon Nganong Mosakit ang Bukobuko

Dili ba malikayan ang sakit sa bukobuko? Unsay imong mahimo sa paghupay niana o sa pagsanta niana? Kanus-a ka magpatambal sa imong bukobuko? Bisan tuod ang sakit sa bukobuko nga makanunayon mahimong magpaila ug mga sakit sa sulod sa lawas, kining paghisgota magpunting sa duha ka tuboran sa sakit sa bukobuko​—misikil nga mga disk tali sa mga dugokan ug mga pamikog sa kaunoran.

Ang misikil nga mga disk mao ang pangunang hinungdan sa sakit sa bukobuko taliwala sa batan-on ug edad-edaran. Ang maong mga disk sagad gitawag nga mga “slipped disk,” usa ka sayop nga ngalan, sanglit dili kini sila malisa.

Sa pag-edad sa usa ka tawo ug 20 anyos, ang samag espongha nga sulod sa mga disk magsugod nga mawad-an sa pagkalubay ug kaumog niini, nga magpakupos sa disk. Apan sagad dili kini mosangpot sa kasakit. Hinuon, alang sa pipila ka tawo mahitabo ang grabeng kasakit sa dihang ang bahin sa samag espongha nga ilalom mosikil, o motuybo, latas sa gawas nga likos sa lanotong tisyu.

Ang magasing Fortune mikomento bahin sa mga disk: “Sa dihang sila madaot nga saylo pa sa usa ka punto, ang kinagamyang pagtandog​—sama ka gamay sa pag-atsi o pagyuko aron sa pagbalhin sa usa ka stereo​—mahimong maoy makaingon sa sakit.”

Ang mga disk molihok ingong mga shock absorber tali sa unang 24 ka bukog sa dugokan. Kining mga bukoga nagpatongpatong ug nagporma ug tanos nga tunil, ang spinal canal, diin nagasubay ang spinal cord. Tali sa matag pares sa bukog sa dugokan, adunay gamayng buho diin ang bangan sa mga nerbiyos, nga gitawag ug nerve root, mobiya sa canal, nga usa ka bangan sa matag kiliran. Ang usa ka disk mahimong motuybo ug mopiit sa usa ka partikular nga nerbiyos. Kining maong pagpit-os makabalda sa mga signal sa nerbiyos nga nagdala ug mga pagbati ngadto ug gikan sa ubang mga bahin sa lawas.

Pananglitan, ang usa ka sakit kaayong kahimtang nga nailhang sciatica mahimong mahitabo kon gipiit ang mga gamot sa sciatic nerve. Ang daghang nerve root nga mogula gikan sa taludtod maoy magporma sa sciatic nerve. Adunay usa ka nerve root sa matag kiliran, nga nagasubay paubos sa likod sa matag paa hangtod sa tuhod ug unya nagasanga ngadto sa laing mga nerbiyos. Ang sakit nga sciatic sagad magsugod sa hawak ug manaog sa bat-ang ug sampot ug mopaubos ngadto sa likod sa paa, usahay hangtod sa pusopuso sa bitiis ug sa tiil. Ingong sangpotanan, ang usa ka tawo makasinatig foot drop​—usa ka kahimtang diin ang tiil magsaguyod tungod kay ang mga kaunoran sa bitiis dili makaisa sa mga tudlo sa tiil. Lagmit ang nag-antos niini mobating daw gitusoktusok, kabanhod, ug kaluya sa kaunoran diha sa naapektahan nga bitiis.

Kon ang disk mopiit sa mga nerve root sa cauda equina, nga usa ka pundok sa mga nerbiyos ubos sa hawak nga nagpalihok sa pantog ug sa mga tinai, ang usa ka tawo mahimong maglisod sa pagpangihi o pagkalibang. Ang mga tawo nga aduna sa bisan hain niini nga mga simtoma kinahanglang mokonsulta dayon sa doktor, kay mahimong kini sila mga timailhan sa seryosong mga suliran sa sistema sa nerbiyos.

Sa dihang mokipos ug marelaks, ang kaunoran sa bukobuko moduyog sa mga lutaluta sa pagsangga, nga nagapugong sa pagkahugno sa dugokan ug nagapaarang niana sa pagpiko ug pagkalubag. Hinuon, kon nahago, ang dili-himsog-sa-pisikal nga unod mamikog, nga motiso pag-ayo nga kana mahimong usa ka gahing bugon. Kay mahitabong walay pasidaan ug sa temporaryo dili-makapalihok sa usa ka tawo, ang mga yugto sa mga pagpamikog sa bukobuko mahimong sakit kaayo. Usa ka nag-antos nagbatbat sa sakit ingong “serye sa linog nga mikaylap sa imong bukobuko.”

Ang mga doktor mouyon nga ang mga pamikog sa kaunoran mahitabo aron mapugngan ang usa ka tawo nga mopahinabog dugang kadaot sa naluyang kaunoran. Usa ka libro sa Time-Life, ang The Fit Back, nag-ingon: “Pinaagi sa dili pagpalihok sa bukobuko, ang pamikog mopugos kanimo sa paghimo sa labing maayong lihok ug mohigda. Kining posisyona dili lamang magbutang sa kinamenosang kapit-os sa bukobuko, kondili magtugot sa nanghubag nga mga tisyu sa pag-ayo sa kaugalingon niini.”

Aron dili mahago ang bukobuko nga sagad maoy nakaingon sa mga pamikog, ang kaunoran sa bukobuko, tiyan, ug mga paa kinahanglang magpabiling piskay ug tigson. Pananglitan, ang luya nga kaunoran sa tiyan, mahimong makapahago sa bukobuko tungod kay wala kini sila maghatag ug hustong pagsangga ug dili kaayo makapugong sa pagbutad sa timbang sa lawas diha sa dugokan. Kon maayog kondisyon ang kaunoran sa tiyan sila magpatunghag “bakus nga kaunoran” nga magpugong sa hawak sa pagkabawog ngadto sa nayunyon nga posisyon. Ang pagkayunyon, nga usa ka sobrang pagkabawog sa hawak, magpalisa sa taludtod.

Kon Unsay Imong Mabuhat Aron Mahupay ang Kasakit

Ang dili-maayong barog, katambok, luyang kaunoran, ug kapit-os mao ang upat ka hinungdan nga nakaamot sa posibilidad nga mosakit ang hawak. Ang kasagarang mga kalihokan nga dili hustong pagkabuhat, sama sa paglingkod, pagtindog, o pag-alsa, maoy lagmit laing mga hinungdan.

Ang usa ka mutuwal nga relasyon naglungtad tali sa maayong barog ug lig-on nga kaunoran sa tiyan ug bukobuko. Ang hustong barog magtugot sa kaunoran sa paglihok nga husto, samtang ang kapiskay sa kaunoran hinungdanon alang sa hustong barog. Ang usa ka paglaray nga nagsunod sa kinaiyanhong S nga bawog sa dugokan gikinahanglan alang sa maayong barog. Wala kana magkahulogan ug tul-id kaayong dugokan.

Gipakita ni Robin McKenzie sa basahong Treat Your Own Back nga kon matul-id ang dili-hustong barog, ang kasakit nga naggumikan sa dili-maayong barog mahimong mawagtang, nga midugang: “Hinunoa, sa paglabay sa panahon, kon dili matul-id, ang nabatasan nga dili-maayong barog magpahinabog kausaban sa gambalay sa mga lutahan, sobrang kadaot ang mahitabo, ug wala-sa-panahon nga pagtigulang sa mga lutahan maoy sangpotanan.”

Ang sobrang timbang, ilabina sa tiyan, makahago usab sa bukobuko tungod kay kini magpatunghag grabitasyonal nga pagbutad sa kaunoran nga nagsangga sa bukobuko. Ang usa ka regular nga programa sa ehersisyo maoy yawi sa usa ka piskay ug himsog nga bukobuko. Bisag wala nay sakit, ang ehersisyo kinahanglanon tungod kay ang sakit sa bukobuko nga nawagtang lagmit mosugmat nga wala-damha. Ang usa ka bug-os nga medikal nga pagsusi girekomendar sa dili pa magsugod ug programa sa ehersisyo. Ang doktor tingali mosugyot sa angayng mga ehersisyo alang sa problema sa bukobuko sa usa ka indibiduwal, o tingali siya motultol sa usa ka pasyente ngadto sa usa ka physical therapist.

Daghang tigdukiduki ang nagtuo nga ang kapit-os makapahimo sa usa ka tawo nga daling masakit sa bukobuko. Ang kapit-os mahimong maoy makaingon sa mga pamikog sa pipila ka tawo tungod kay ang wala-mahupayng tensiyon makapahugot sa kaunoran, nga moresulta sa sakit sa bukobuko. Ang pagdumala o pagwagtang sa mga tuboran sa kapit-os makatabang sa pagpamenos sa riyesgo sa sakit sa bukobuko.

Ang mga tawo nga maglingkod ug dugay sa trabahoan o nagabiyahe ug lagyo lagmit makasinatig kahago sa bukobuko. Adunay dugang kabug-at sa hawak sa dihang magalingkod, sumala sa Swekong pagtuon. Ikasubo, kining maong riyesgo gipasamot pinaagi sa paggamit ug mga silya sa opisina nga gamay rag sandiganan. Makatabang tingali ang pagbalda sa paglingkod matag karon ug unya pinaagig pagtindog ug paglakawlakaw sulod sa pipila ka minuto.

Sa dihang nagaalsa ug bug-at o bisan gaan nga mga butang, ang mga tawo kinahanglang magbantay batok sa paggamit sa kaunoran nila sa bukobuko. Ang pagpiko sa tuhod gisugyot sa dihang nagaalsa aron nga ang kaunoran sa bukobuko dili maoy magsangga sa tanang kabug-at.

Ang usa ka tawo nga nagtrabaho sa bakikaw nga mga posisyon lagmit usab nga mailalom sa mga suliran sa bukobuko. Ang mga trabahante sa assembly line, mga nars, mga elektrisyan, mga tig-atiman sa balay, ug mga mag-uuma kinahanglang moyuko ug tagdugay aron sa pagtapos sa ilang trabaho. Aron mamenosan ang riyesgo sa kadaot sa bukobuko, ang mga physical therapist nagsugyot ug regular nga pagpahulay o pag-usab-usab sa mga posisyon. Ang mga tawo nga tagdugayng magtindog gitambagan nga mogamit ug gamayng bangkito o laing tungtonganan sa tiil ug ipataas ug diyutay ang usa ka tiil aron matul-id ang hawak.

Ang Pagpangitag Tambal

Alang sa kadaghanan niadtong nakasinati ug sakit sa bukobuko gumikan sa kaunoran, ang mga doktor nagrekomendar ug konserbatibong pagtambal​—paghigda, paggamit sa kainit, masahe, ehersisyo, ug, sa sinugdan, pangontra-sa-panghubag panghupay-sa-sakit nga mga tambal. Maylabot sa naulahi, si Dr. Mark Brown sa University of Miami School of Medicine naghatag ug usa ka pahimangno. Matud niya nga sa Tinipong Bansa, ang dugayng paggamit sa mga tambal maoy pangunang hinungdan sa pag-antos sa sakit sa bukobuko, nga mao, gikan sa segundaryong epekto sa mga tambal. Ang mga tawo kinahanglang magbantay batok sa pagkaugmad ug kaanad sa usa ka tambal, nga mosangpot sa napauswag nga dosis, nga lagmit magpahinabog pagkagiyan.

Ang physical therapy ug chiropractic nga mga pagduaw lagmit makatabang usab ug makahupay sa pipila nga nagaantos sa sakit sa bukobuko. Ang chiropractic nga pag-atiman maoy hinungdan sa mga duha sa tulo ka bahin sa tanang pagduaw sa pasyente tungod sa sakit sa bukobuko sa Tinipong Bansa, nag-ingon ang magasing HealthFacts.

Ang pagdisdis gikinahanglan tingali aron sa pagtul-id sa mga suliran o paghupay sa sakit nga nalangkit sa misikil nga mga disk. Hinuon, kasagaran ang mga doktor morekomendar una ug konserbatibong pagtambal alang sa kadaghanan sa nag-antos sa sakit sa bukobuko. Ang mga tawo nga giingnan nga nagkinahanglan sila ug pagdisdis maayong mangitag ikaduha o ikatulong opinyon.

Alang sa minilyong nag-antos sa sakit sa bukobuko, ang kanunay apan maantos nga sakit sa bukobuko maoy bahin sa kinabuhi. Daghan ang midawat na lang sa sakit apan naningkamot nga dili kana tugotan nga mobalda sa adlaw-adlaw nga mga kalihokan. Sila nakaamgo sa mga hinungdan nga nagpatungha sa sakit ug mohimog mga paagi sa pagsanta o pagkontra niana. Sila kanunayng nagaehersisyo, nagamentinar sa hustong timbang, nagapaarang-arang sa ilang barog, ug nagapamenos sa kapit-os diha sa ilang kinabuhi. Bisan pa sa pagsugmat sa sakit gikan sa misikil nga disk ug gikan sa mga pamikog, si Karen, nga nahisgotan sa sinugdanan, malipayong naghupot ug puliki nga eskedyul, nga nagagugol ug daghang panahon diha sa pagsangyaw ug pagtudlo nga kalihokan sa mga Saksi ni Jehova. Sama kang Karen, daghang masakiton ang naghupot ug positibong tinamdan ug naningkamot sa pagsanta sa ilang sakit sa bukobuko.

[Kahon sa panid 24]

Pila ka Tabang sa Pagsanta sa Sakit sa Bukobuko

☞ Likayi ang pag-alsa ug usa ka butang sa kalit, liksi nga lihok. Inay moyuko gikan sa hawak, pik-a ang tuhod.

☞ Pangayog tabang sa dihang nagaalsa ug bug-at nga mga butang.

☞ Sa dihang nagadala ug daghang mga pinutos, ibalanse ang lulan sa matag kiliran. Kon nagadala ug usa ka bug-at nga butang, dad-a nga ang duha ka bukton anaa sa atubangan, dip-ig sa lawas. Kon gidala sa kiliran, pulipuliha sa matag kiliran.

☞ Alang sa biyahe, gamita ang matikyoptikyop nga kargahanan sa bagahe ug/o gaan nga bag nga ikasambilay sa abaga.

☞ Sa dihang nagaalsa ug mga pinutos gikan sa likod sa sakyanan, ipahimutang ang mga pinutos nga duol sa lawas sa dili pa kini sila alsahon.

☞ Sa dihang naga-vacuum, gamita ang taas-ug-kuptanang vacuum cleaner. Inay nga moyuko gikan sa hawak aron sa pag-vacuum sa mga butang nga anaa sa ilalom, luhod sa usa ka tuhod, nga nagagamit ug hanig sa tuhod. Kon kinahanglang moyuko ka gikan sa hawak, nan, kon mahimo, gamita ang usa ka kamot sa pagsangga sa imong kaugalingon diha sa usa ka butang.

☞ Sa dihang nagatrabaho sa opisina, pulipuliha ang paglingkod atubangan sa usa ka talad-trabahoan ug ang pagtindog atubangan sa usa ka kutob-sa-hawak nga talad.

☞ Luhod kon nag-atiman sa tanaman, ug bahinbahina ang trabaho ngadto sa mas mugbo nga mga bahin. Sa dihang nagatindog ayawg yuko gikan sa hawak.

☞ Himoa ang mga ehersisyo sa likod sa regular nga paagi bisan kon sulod lamang sa 10 hangtod sa 15 minutos matag adlaw. Ehersisyo ug igo-igo ra kon ikaw mas tigulang.

☞ Sa dihang nagaandam sa katulganan, luhod sa katre pinaagi sa usa ka tuhod, ug itukod ang usa ka bukton sa dihang nagakab-ot sa pikas nga bahin sa katre. Sa dihang nagahapsay o nagasuksok sa mga tabon sa katre, luhod sa salog sa matag kiliran sa katre.

☞ Sa dihang nagdrayb sa lagyong dapit, pahulay matag karon ug unya. Kon ang sandiganan sa lingkoranan sa kotse dili komportable, gamita ang usa ka unlan sa pagpuno sa luna diin ang lingkoranan dili kaayo mohaom sa hawak.

☞ Ayaw pagdagan sa gahi nga mga dapit. Pagsul-ob ug haom nga sapatos para sa ehersisyo.

☞ Gamita ang usa ka unlan o laing sangga sa bukobuko sa dihang maglingkod sa silyang urarayanan o sopa. Hinayhinayg tindog, nga nagagamit sa imong mga bitiis sa pagbarog.

☞ Kon mogugol ka ug mga oras nga maglingkod sa trabaho, pagkuha ug silya nga adunay maayong pagkaporma nga sandiganan. Tindog usahay, ug paglakawlakaw.

☞ Ayaw pagyuko sa dugayng panahon samtang nagahanip o nagatrabaho sa mga payl diha sa mga hunos kabinet, kondili lingkod sa usa ka lingkoranan kon makahimo ka.

☞ Kon kinahanglang magsul-ob ka ug taas-ug-takong nga sapatos panahon sa adlaw, pagdala ug mas komportableng parisan sa sapatos nga ipuli niana kon mahimo.