Usa ka Tren nga Dunay “Ngipon”
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Gresya
HANDURAWA ang imong kaugalingon diha sa kinataliwad-an sa awaaw ug hiktin nga lugot nga puno sa labong nga kakahoyan, nga may labihan ka dagkong kabatoan nga makuyawng nag-umbaw ug naglikolikong suba nga kusog kaayong nagaagos sa ubos. Sa dihang mosugod ka sa pagbati nga ikaw bug-os nga nag-inusara, sa kalit gikan sa halayo mabatian nimo ang alingisig ug kagalkal nga dahunog. Ang kataposang butang nga pagadahomon nimong makita niining mingaw nga dapit, nga daw dili gayod maabot ug wala matandog sa tawo, mao ang usa ka modernong transportasyon. Apan ang dahunog dili hisaypan—umaabot ang usa ka tren!
Sa nagkaduol ang tingog, naaninag nimo ang usa ka gamayng tren taliwala sa tag-as nga kakahoyan, nga dunay duha lamang ka bagon ug diesel nga makina sa ilang taliwala, nga naglisod pagtungas sa titip nga bukid. Giabiabi ka sa Dhiakoptón-Kalávrita Rack Railway, usa sa labing makaiikag ug talagsaong mga tren sa Uropa, nga nahimutang sa rehiyong Peloponnisos sa Gresya. Sa Grego kining maong tren gitawag nga odontotós, nga sa literal nagkahulogang “may ngipon,” usa ka haom kaayong ngalan, sumala sa imo unyang masayran.
Nganong Gikinahanglan?
Ang lungsod sa Kalávrita, nga nahimutang sa amihanang Peloponnisos, mao ang ekonomikanhon ug administratibong sentro sa mga dapit sa palibot. Kini maoy usa usab ka dapit nga sa relihiyoso ug makasaysayanhon makaiikag tungod sa pipila ka bantogang monasteryo sa duol. Sanglit gisabak kini sa usa ka bukirong walog, ang lungsod nabantog usab tungod sa iyang kinaiyanhong katahom, sa kalasangan nga naglibot niini, sa iyang daghang bugak, ug sa iyang makapahimsog nga klima.
Sa tayuktok sa kasaysayan niini, tungatunga sa ika-19ng siglo, ang lungsod may populasyong 6,000. Apan kadto nabulag gikan sa kalungsoran ug kabalangayan sa baybayon tungod sa batoong kabukiran. Walay sementadong mga karsada o laing paagi sa komunikasyon, ug ang transportasyon paingon ug gikan sa lungsod nagkinahanglag daghang oras sa makapaluyang biyahe pinaagi sa mga karomata nga ginuyod sa kabayo o asno. Ang kinasayonang paagi sa pag-abot sa baybayon maoy agi sa lalom nga pangpang nga diha sa ubos ang Subang Vouraikós, nga kanang subaa mosangko sa balangay sa Dhiakoptón.
Una magsugod ang ika-20ng siglo, gihukman nga kinahanglan nga kini mao ang ruta sa usa ka mapuslanon ug kahimut-anang riles sa tren, usa ka bililhong ruta paingon sa kalungsoran sa baybayon. Ugaling, ang mga pagtuon sa enhinheriya nagpadayag nga ang ruta nga agian sa riles naglakip sa hilabihan ka titip nga mga bakilid. Ang gikinahanglan sa maong kahimtang mao ang may-ngipon nga riles.
Unsa ba ang may-ngipon nga riles? Kini maoy riles nga gidesinyo alang sa dapit nga titip kaayog mga subida; sa tunga sa kasagarang mga riles, kini dunay may-ngipong riles—usa ka puthaw nga may-ngipong riles—nga makapaak niana ang linginong enggansahan sa makina. Kini mopugong sa tren sa pagdalus-os paatras inigtungas o pag-abante inigdulhog niini.
Sa kahimtang sa Dhiakoptón-Kalávrita Rack Railway, ang kinalabwang handag maoy 1 sa 7 (usa ka handag nga 1 ka metros patindog alang sa 7 ka metros nga pahigda), ug kini naglungtad sa tulo ka lainlaing dapit sa ruta. Busa, alang niining tulo ka seksiyon sa riles, ang makinista sa tren kinahanglang magpahunong sa tren, magpapaak sa enggansahan diha sa riles, ug magpadayon sa kontroladong hinay nga pagpadagan.
Lisod nga Pagtukod
Tungod sa lisod nga yutang agian sa riles, ang pagtukod niana mihawas sa usa ka dakong kalamposan sa enhinyeriya. Ang trabaho gihatag ngadto sa usa ka Italyanhong kompaniya sa konstruksiyon, nga misugod sa trabaho sa 1891. Aron mas masayon ang pagtukod, gipili ang hiktin nga distansiya (75 sentimetros) tali sa mga riles sa tren.
Lima ka tuig sa ulahi, niadtong 1896, nahaw-as ang tinoneladang bato. Ang siyam ka tunil nakubkob agi sa batong bukid, ug unom ka taytayan ang natukod. Sa sinugdanan ang tanang taytayan maoy mga batong gipaarko, apan katuigan sa ulahi ang pipila gipulihan ug asirong mga taytayan. Ang usa ka bag-ong riles, nga motungas ug 23 kilometros hangtod sa kahabogong 720 metros andam na nga gamiton. Karon nga imo nang nasayran ang kaagi niini, gusto ba nimong mosakay sa tren ug pahimuslan ang makapalingawng agian niini?
Makapahinganghang Ruta
Mosakay ta sa tren sa buntag, Num. 1328, gikan sa Dhiakoptón sa baybayon. Ang pagsakay misugod nga hapsay ug hinay samtang kita moagi sa balangay. Bisan pag kita nahupngan sa maikagong kahinam, ang mga tawo sa balangay, kinsa lagmit kadaghan nang nakasakay sa maong tren, wala na gani magtagad sa pagliso sa ilang mga ulo aron motan-aw niana. Apan uban sa wala-makunhoring kahinam kita mopadayon.
Human sa pila ka minutos, atong makita ang entrada ngadto sa makalilisang nga lugot. Kini maoy makapahinganghang talan-awon. Diha sa atong wala ang nagbul-og nga suba, ug ang tuman ka dagkong kabatoan nag-umbaw nga mabaharon kanato, nga ang kakahoyang pino nanubo diha niana nga dili lig-on. Ang naglikolikong suba nakakulit nga maanindot sa dalan niini agi sa kabatoan.
Ang mga pananom maoy baga ug labong. Ang atong tren daw milighot agi sa kalasangan sa dagkong mga kahoyng plane ug beech, kansang mga sanga hapit nang nadapat sa atong bagon sa tren. Bisan pag ang tren nakadagan nag duolan sa usa ka siglo karon, ang pila ka bahin sa maong lugot dili maduol, nga nagtugyan sa ilang katahom ngadto lamang sa mata sa biyahedor.
Kita miabot sa unang hunonganan sa tren, nga gitawag Niámata, diin pila ka lokal nga mag-uuma mikawas aron magbaktas paingon sa ilang mga uma. Samtang kita mopadayon, ang yuta labi pang nahimong titip. Sa kalit mihunong ang tren. Hinuon, walay deperensiya apan ang makinista kinahanglan mogamit na karon sa may-ngipong riles sa tunga aron mopadayon nga mabinantayon. Mabatyagan nato nga ang enggansa sa makina mikaw-it sa may-ngipong riles, nga wala makapatay-og sa bagon sa tren. Bisan pa sa pasalig sa sinating pasahero diha sa among tapad nga maayo ra ang tanan, mobati kitag diyutayng kabalaka samtang namatikdan nato ang labihan ka titip nga pagtungas.
Ubay sa mga bungbong sa mas haluag nga mga bahin sa lugot, atong makita ang dagkong mga langob nga gigamit sa lumad nga katawhan ingong mga toril sa mga karnero. Sa wala nga kiliran, adunay mas gagmayng mga langob nga may makapahingangha kaayong mga stalactite ug mga stalagmite. Ang dagkong mga busay nangambak gikan sa tanang kiliran, ug ang ilang hinaganas, nga misagol sa kalanog niini, gipadako tungod sa porma sa lugot. Dinhi, sa wala, mao ang mga tinumpag nga mimugna sa pipila ka dili-permanenteng mga busay nga sa ngadtongadto ibanlas ngadto sa nagbul-og nga suba. Naagian namo ang pila ka baskog nga mga tawo nga mihukom nga mobaktas inay mosakay sa tren.
Ang pangpang ug ang suba mas molalom samtang moagi kitag habog nga taytayan. Sa usa ka punto, ang lugot hiktin kaayo—nga duolag duha ka metros sa gilapdon—ug ang tren kinahanglang moagi sa usa ka tunil nga nag-ubay sa titip nga bakilid.
Human kita moagi sa dugang mga tunil ug mga taytayan, ang lugot inanay nga moluag ug sa kataposan mahimong usa ka hikting walog, ug sa dili madugay moabot kita sa ikaduhang hunonganan, ang balangay sa Káto Zakhloroú. Ang karatulang gibutang sa gamayng estasyon nagpadayag sa gihabogong 601 metros. Ang pila ka balay niining maong balangay gitukod sa duha ka kiliran sa walog, nga natago tali sa tuman ka dagkong kakahoyang plane ug walnut. Imong mabatyagan ang bagang kaumog sa hangin, ug kon imong suknaon ang mga molupyo sa balangay, mouyon dayon sila nga niining ngiob nga walog, wala sila makasinatig dakong kainit sa adlaw sa ilang kinabuhi. Tungod sa porma sa walog ug kabaga sa kakahoyan, ang adlaw madayag sa pila lang ka oras kada adlaw—ug menos pa gani sa tingtugnaw.
Sa pagpadayon sa unahan sa Káto Zakhloroú, ang tren moikis-ikis ubay sa mas kasagarang ruta, nga giduyogan sa karon patag nang salog sa suba sa Vouraikós, nga moagi sa kakahoyang willow ug eucalyptus. Human sa makapahinganghang pagsakay sulod sa 65 minutos, makita nato ang mga tinukod sa Kalávrita lahos sa gabon sa kabuntagon. Bisan tuod kining lungsora duna lamay mga 3,000 ka molupyo, kini modanig daghang turista sa tanang panahon sa tuig. Ang pipila manganhi aron pahimuslan ang dapit sa ski, samtang ang uban manganha aron pahimuslan ang iyang nindot nga klima ug ang lamiang lokal nga linutoan.
‘Labi Pang Luwas Kay sa Imong Balay Mismo’
Samtang mokawas kita sa tren, makig-estorya kita kang Ioanní, ang makinista sa tren nga nagdala kanato dinhi sa taas nga hapsay kaayo ug luwas. “Sa kanunay gusto ko kini nga pagsakay,” matud niya uban ang ugdang nga kamatagbawon. Sa pagyahat sa iyang mga mata, nga daw may nahinumdoman, siya midugang: “Apan ang kahimtang maoy lisod panahon sa tingtugnaw. Abi ninyo, ang tren dili kanunayng puno, ug mobati kag dakong kamingaw taliwala niining makalilisang nga lugot. Unya anaa pa ang mga tinumpag, ang niyebe, ang katugnaw, ug ang walay-hunong nga gabon. Apan kining rutaha dili nako ibaylo sa bisan unsang ‘kasagarang’ ruta.”
Sa dihang nangutana kami bahin sa pagkadili-kuyaw sa maong riles, si Ioanní lig-ong miingon: “Ikaw labi pang luwas nga nagsakay niini nga tren kay diha sa imong balay mismo!” Sa pagkamatuod, usa lamang ka gamayng aksidente, nga walay grabeng mga kadaot, ang nahitabo sulod sa hapit 100-tuig nga kasaysayan sa maong riles.
Sa katuigang 1940 ug 1950, kining linaing tren mao ang gigamit sa pagdala sa “maayong balita” sa Gingharian ni Jehova ngadto sa mga molupyo sa nahilit nga lungsod sa Kalávrita ug sa lisod-maabot nga mga balangay sa palibot. (Marcos 13:10) Karong adlawa, ingong sangpotanan, adunay gamay apan madasigong kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova sa Kalávrita.
Kon ugaling moduaw ka sa Gresya, nganong dili iapil sa imong ruta sa mga talan-awon ang Dhiakoptón-Kalávrita nga Odontotós, ang tren nga dunay “ngipon”? Sa walay duhaduha, mapahimuslan nimo ang usa ka magantihong kasinatian—usa nga pagahinumdoman sa dugayng panahon!
[Kahon sa panid 21]
“Ang Lawak-sa-Korte”
This is the name the locals have given to one of the biggest caves situated along the railway route. Why? Well, the shapes of stalactites and stalagmites in this cave offer a striking resemblance to a courtroom. In the background you can see the “judges” seated at the bench—heavy figures made of stocky stalagmites. At both sides, more stalagmites, “witnesses” and “attorneys,” watch the proceedings. Finally, at the mouth of the cave, one can observe the lifeless “defendants,” convicted and executed, hanging from the ceiling of the cave as two long stalactites.
[Mapa sa panid 22]
(Alang sa aktuwal nga pagkanan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Ang ruta sa tren nga may “ngipon”
GRESYA
Dhiakoptón → Káto Zakhloroú → Kalávrita
[Mga hulagway sa panid 23]
Ibabaw nga gisukip: Ang Mega Spileon nga estasyonan sa tren
Ubos: Ang tren nga dunay “ngipon,” nga nagtungas sa hikting tagaytay