Usa ka Gabii sa Opera
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Italya
ANG naandang yabag nga paningog sa usa ka orkestra nga nagkakusog kalit miundang, ug miawop ang mga suga. Ang batonero, nga gisugat sa kadiyut nga pakpak, mipaingon sa entablado, nga mitamod sa mamiminaw uban sa usa ka yukbo. Unya, sa bug-os kaayong kahilom, siya miisa sa iyang mga bukton ug uban sa usa ka mamandoong pagkompas midumala sa orkestra ngadto sa unang mga nota sa pasiunang honi. Nakasinati ka ba sukad nianang kulbahinam nga gutlo, ang pagsugod sa usa ka opera? Gusto ba nimong masinati? Unsa ba gayod ang usa ka opera, ug unsa ang sinugdanan niini?
Ang opera mao ang salida sa teatro sa usa ka drama (opera seria) o sa usa ka komedya (opera buffa) nga gibuhatan ug honi ug gibahin ngadto sa usa o mas daghang parte, o mga akto; ang mga karakter nagpasundayag sa ilang mga bahin diha sa awit. Ang opera nalangkoban sa lainlaing mga elemento: ang teksto sa drama, o libretto, (ang buhat sa usa ka magsusulat o magbabalak); ang musika nga sinulat sa usa ka kompositor; pag-awit; pagsayaw; hulagway sa teatro; ug mga biste sa pasundayag. Ang mga musikal susama sa mga opera apan dili kaayo ugdang sa estilo. Tingali nakakita kag mga sine, sama sa West Side Story o Oklahoma, diin ang mga aktor usahay moawit inay mosulti.
Nagkadaiya gayod kaayo ang mga opera: Ang iya ni Wolfgang Amadeus Mozart ug Gioacchino Rossini gibatbat ingong masilakon; ang iya ni Giuseppe Verdi, ingong kusganon ug makapatandog; ang iya ni Richard Wagner, komplikado, hinay, ug dinaginot; ang kang Georges Bizet, buloknon ug bibo; ang kang Giacomo Puccini, sentimental.
Ang sinugdanan sa musika ug awit kapin kun kulang nahiatol sa pagsugod sa kasaysayan sa tawo. (Genesis 4:21; 31:27) Ang daghang tulonggon nagama sa tibuok kasaysayan sa tawo, ug sa mga ika-11 nga siglo, ang usa ka sistema sa pagsulat ug musika gisagop. Ang mga basahong reperensiya nag-ingon nga ang opera nagsugod sa Florence, Italya, sa pagkatapos sa ika-16 nga siglo. Ang daghang Italyanhong mga pulong gigamit diha sa daghang laing mga pinulongan sa pagbatbat sa mga kinaiyahan niining matanga sa komposisyon (opera, libretto, soprano, tenor), nga nagapamatuod sa sinugdanan sa opera. Samtang ang opera mikaylap sa lainlaing mga bahin sa Uropa, kini miagig daghang kausaban. Karong adlawa, ang mga teatro sa opera makaplagan sa tibuok kalibotan.
Aron masayran ang dugang pa, mamati kita sa usa ka estoryahay tali ni Antonello, kinsa nagpuyo sa Milan, ug sa iyang amigong si Max, kinsa nagaduaw gikan sa Switzerland. Si Antonello ug Max nagagugol sa usa ka talagsaon ug makapaukyab nga gabii sa La Scala, Milan, usa sa labing bantog sa tanang teatro sa opera.
Sa Opera
Max: Akong nabasa sa giyang basahon nga gihatag nimo nako nga ang La Scala giinagurahan niadtong 1778, ug human sa grabeng pagkaguba tungod sa pagpamomba sa Gubat sa Kalibotan II, kadto natukod pag-usab ug nainagurahan pag-usab sa 1946. Ang basahon nag-ingon usab nga kini makapasulod ug kapin sa 2,000 ka mamiminaw.
Antonello: Husto na. Sumala sa imong makita, kana natukod sa klasikong sapatos-sa-kabayong porma nga gisagop sa kadaghanang teatro sa opera sa ika-17- ngadto ika-19ng siglo. Adunay unom ka lut-od sa mga palko sa tibuok palibot; ang dapit sa orkestra anaa sa atubangan sa entablado. Ang La Scala dili mao ang kinakaraanan ni ang kinadak-ang teatro sa opera sa kalibotan. Ang kabantog niini naggikan sa kamatuoran nga ang unang mga pasundayag sa ubay-ubayng opera gipasundayag dinhi, ug daghang iladong batonero ug mga mag-aawit ang nagpasundayag na dinhi. Apil kanila mao ang bantogang batonero nga si Arturo Toscanini, kinsa mibaton nga wala ang partitura. Sila nag-ingon nga ang tininggan sa La Scala maoy hingpit, nga bililhon kaayo alang sa teatro sa opera, diin ang musika o ang mga tingog dili padak-on pinaagig mga mikropono ug mga trompa.
Max: May ikasulti ka ba kanako mahitungod sa mga mag-aawit ug opera?
Antonello: Adunay unom ka matang sa tingog. Tulo sa lalaki—bass, baritone, ug tenor—ug tulo ka tumbas nga tingog sa babaye—contralto, mezzo-soprano, ug soprano. Ang bass ug ang contralto mao ang kinaubsan, samtang ang tenor ug soprano ang kinatas-an sa matag grupo. Ang baritone ug ang mezzo-soprano mao ang tungatungang mga tingog.
Aron mahimong usa ka maayong mag-aawit ug opera, ang usa ka tawo kinahanglan unang hiniyasan sa nindot nga tingog ug unya magtuon sulod sa daghang katuigan diha sa usa ka linaing tunghaan. Kon wala ang ingon nga pagtungha, nga magtudlo sa estudyante kon unsaon paggamit sa bug-os sa mga kinaiyahan sa iyang tingog, walay usa nga mahimong usa ka mag-aawit ug opera. Sa dili madugay imong makita ang mga tigsolo. Imong mamatikdan nga bisan pag sila usahay modula sa mga papel sa gimithing mga ulitawo ug mga dalaga nga nagkahigugmaay, silang tanan, nga may pila ka eksepsion, maoy hamtong, dagkoong mga tawo. Nasayod ka ba ngano?
Max: Wala, maikag akong makabati sa hinungdan.
Antonello: Tungod kay makakab-ot sila sa tayuktok sa ilang karera sa pagkahamtong na ug kinahanglang may lig-ong lawas aron pag-awit ug opera. Dili sayon ang pagkaabot sa kusganong tag-as nga mga nota nga balikbalik sulod sa taas nga yugto sa panahon. Gikaingon nga ang bantogang soprano nga si Maria Callas, kinsa kadaghan miawit dinhi sa La Scala sa katuigang 1950, misugod pagkalawos human moagig estriktong pagdiyeta aron maniwang. Busa, Max, inay mabalda sa panggawas nga panagway sa mga tigsolo, angay nga pabilhan nimo ang ilang mga tingog. Tan-awa! Migawas na ang batonero. Kuhaa ang mga largabista sa opera aron makita nimog maayo ang mga mag-aawit ug ang tibuok nga pasundayag. Hinuon, usa lang ka tambag: Aron mapahimuslan sa labing maayo ang opera, ibug-os ang pagtagad diha sa musika ug sa awit sama sa atong gibuhat alang sa unang akto.
Unsay Nahitabo sa Likod sa Entablado?
Max: Pagkadugay nga pakpak! Nindot kaayog mga tingog ang mga mag-aawit. Karon unsa ka dugay ang pahulay?
Antonello: Mga 20 minutos. Apan nasayod ka ba kon unsay nagakahitabo luyo sa tabil panahon sa pahulay?
Max: Wala.
Antonello: Daw natarantar nga kalihokan! Nga giniyahan sa manedyer sa entablado, ang espesyalisadong mga trabahante sa entablado, mga operetor sa makina, mga elektrisyan, mga panday, ug ubang trabahante magtangtang nga bug-os dungan sa dekorasyon sa entablado ug magtaod ug bag-ong hulagway sa entablado. Karong adlawa, ang mga teatro sa opera nasangkapan ug modernong teknolohiya sa pag-ilis nga madali sa hulagway sa entablado, usahay samtang nagapadayon ang pasundayag. Ang hydraulic nga mga entablado, de-makinang mga pang-alsa, ug ubang makinarya gigamit aron ipataas ug ipaubos ang mga bahin sa entablado. Ang tanang teatro sa opera nasangkapan alang sa espesyal nga mga impresyon o sorpresang mga hulagway—kasangkapan nga magpatunghag alisngaw aron masuhid ang mga panganod o gabon, mga daw aso, tingog sa ulan o hangin, o bisan ang linagapak sa liti. Ang sistema sa mga sugang pinunting nga lainlaig gikusgon makamugnag nindot nga mga hulagway ug dekolor nga mga silaw nga makapahingangha kaayo.
Max: Samtang nagalingkod dinhi, kita makakita ug makabati sa opera. Apan unsay nagakahitabo luyo sa entablado panahon sa pasundayag?
Antonello: Makaiikag kana nga punto, Max. Samtang sa kahayahay atong gikahimut-an ang pasundayag, ang organisadong grupo sa mga tawo nagatrabaho luyo sa entablado ug mga kilid. Handurawa kon unsay mahitabo kon ang usa ka mag-aawit, ang koro, o ang mga mananayaw wala molihok sa tukmang gutlo. Luyo sa entablado, ang luyoluyo o mga luyoluyo sa manedyer sa entablado magasunod sa orkestra uban sa hulad sa musika ug maghatag sa mga mag-aawit sa ilang signal sa pag-adto sa entablado sa tukmang gutlo. Ang maestro sa koro magbuhat sa samang butang uban sa koro.
Anaa ang mga tigpasabat sa sentro sa entablado, nga natago gikan sa mamiminaw sa maong palko. Siya magsunod sa mga lihok sa batonero sa orkestra diha sa closed-circuit nga telebisyon, ug gikan sa libretto, ang tigpasabat magsulti sa mga linya, nga mag-unag diyutay sa mga tigsolo, enkasog ang mag-aawit malimot sa usa ka linya.
Sa kataposan, ang direktor magdumala sa mga pag-ilis sa hulagway sa entablado ug sa dungan nga pagsulod sa daghang aktor ug magbantay usab sa mga elektrisyan aron ang mga silaw sa de-kolor nga suga mapunting sa nahiangayng mga seksiyon sa entablado sa tukmang gutlo. Gihimo na ang mga plano aron sangkapan ang La Scala sa duha ka mobiyo o mopataas nga mga entablado sama sa ubang mga teatro sa opera aron mahimong sayon ang pag-andam sa hulagway sa entablado ug maposible nga mohimog labaw sa usa ka pasundayag sa usa ka panahon.
Max: Pagkadaghan nianang mga tawo ug trabaho aron ipasundayag ang usa ka opera! Ako nahingangha!
Antonello: Ay oo! Ang dagkong mga teatro sa opera adunay permanenteng orkestra, koro, ug grupo sa mga mananayaw—ginatos ka artista. Unya anaa pa ang tinagkawhaan nga uban pa kon imong iphon ang tanang batid nga magbubuhat, mga sastre, mga tiggamag sapatos, mga panday, mga tigmek-ap, mga elektrisyan, ug usa o daghan pang scenographer aron mogama ug magdibuho sa hulagway sa entablado. Gawas pa niini nila, gikinahanglan ang mga kawani alang sa seguridad, administrasyon, ug ubang mga serbisyo.
Mga Opera nga Gibase sa Bibliya
Max: Aduna bay mga opera nga gibase sa Bibliya?
Antonello: Oo, daghan. Ang opera gibase sa dagkong natad sa mga ulohan—kasaysayan sa karaang mga katawhan, mitolohiya, mga leyenda sa edad media, mga buhat ni William Shakespeare ug ubang mga magsusulat. Ang Nabucco, usa ka pinamubo sa “Nabukodonosor,” nga sinulat sa Italyanong kompositor nga si Giuseppe Verdi, naghisgot mahitungod sa mga Hudiyo nga gidalang bihag ngadto sa Babilonya ingong mga ulipon gikan sa Jerusalem. Si Gioacchino Rossini, laing Italyanong kompositor, mibuhat ug honi sa Mosè (Moises) ug ang Pranses nga maghohoni nga si Charles-Camille Saint-Saëns mikomposo sa Samson et Dalila (Samson ug Delila). Ang mga linya sa estorya niining mga dramaha dili estriktong nagsunod sa Bibliya, apan makaiikag nga masayran nga kining tulo ka opera naundan sa ngalan sa Diyos, si Jehova.
Max: Tinuod ba? Ako nasayod nga gihisgotan kini diha sa mga buhat ni Handel ug Bach, apan wala ako mahibalo nga kini anaa usab sa mga liriko sa opera.
Antonello: Sa kataposan sa Nabucco, ang koro nag-awit mahitungod sa ‘Dakong Jehova,’ ug ang hataas nga saserdoteng si Zacarias naghisgot sa ngalan sa Diyos. Sa opera ni Rossini, si Moises nangaliya kang ‘Iehova,’ samtang diha sa Samson et Dalila, ang ‘Iehova’ o ‘Jehova’ makadaghan gihisgotan.
Max: Pagkamakaiikag.
Antonello: Unya adunay ubay-ubayng laing opera nga gibase sa Bibliya. Apil kanila mao ang Salome, nga sinulat ni Richard Strauss; Moses und Aron (Moises ug Aaron), nga gisulat ni Arnold Schönberg ug Debora e Jaele (Debora ug Jael), nga gisulat ni Ildebrando Pizzetti. Apan tan-awa! Ang kataposang akto hapit nang mosugod.
Usa ka Makapalingawng Gabii
Antonello: Nagustohan mo ba ang opera?
Max: Nagustohan ko, ilabina tungod kay, salamat sa imong sugyot, nakabasa na ako sa libretto ug mao nga nasundan nako ang dugokan sa sugilanon. Kay kon wala pa basin lisod ang pagsunod.
Antonello: Sa pagkamatuod, imposible ang pagsabot sa tanang pulong nga giawit sa mga tigsolo ug sa koro, sanglit usahay ang musika molupig sa mga tingog, ug sa tag-as nga mga nota ang mga pulong usahay lisod nga hiilhan. Sa daghang teatro sa opera karon, itagana nila ang nahubad nang ubos nga mga titulo o sobreskrito aron ang mamiminaw makasunod nga mas maayo sa dugokan sa sugilanon.
Max: Kadto ekselenteng pasundayag, Antonello. Ang nindot nga musika ug pag-awit magpahinabo gayod nga kita magpabili sa Maglalalang, kinsa migasa sa tawo sa tingog ug katakos sa pagkomposo, pagdrama, ug pagpabili sa musika. Salamat sa pagdalit kanako sa maong makapahimuot kaayo ug makapalipayng gabii.
[Hulagway sa panid 24]
La Scala nga awditoryum
[Credit Line]
Lelli & Masotti/Teatro alla Scala
[Hulagway sa panid 25]
La Scala, Milan, Italya
[Credit Line]
Lelli & Masotti/Teatro alla Scala
[Mga hulagway sa panid 26]
Itaas: Esena gikan sa opera nga “Samson et Dalila”
[Credit Line]
Winnie Klotz