Opera Diha sa Lasang
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Brazil
SA PAGLANTAW sa bentana sa ayroplano, among nakita ang duha ka suba nga nagtagbo—ang balason-ug-kolor nga Solimões ug ang cola-ug-kolor nga Negro. Sa ilang pagtagbo, wala sila bug-os nga magkasagol hangtod sa unom ka milya paubos sa suba. Sa haduol, ang ayroplano milandig sa Manaus, ang kaulohan sa Amazonas State sa Brazil.
“Duna kamiy duha ka matang sa panahon dinhi,” matod sa mga tawo sa Manaus. “Moulan kada adlaw, o moulan sa tibuok adlaw.” Apan ang ulan dili magpugong sa 1.5 ka milyong molupyo sa paglakawlakaw niining siyudad sa mga panaglahi. Sa pag-agi sa abante-sa-teknolohiyang mga industriya sa luag nga mga dalan ug sa mga balay ug mga apartment sa bungtorong mga kalye, sa taudtaod kami didto na sa daghag-sakyanan nga sentro sa siyudad, diin ang habog nga mga tinukod ug anindot nga mga monyumento magdani sa pagtagad. Atong hisabtan kon nganong ang Manaus sa nangagi gitawag ug Paris sa lasang. Usa ka nindot nga tinukod, hinunoa, ang makabihag ilabina sa mata—ang balay sa opera.
“Adunay mga balay sa opera sa daghang dapit,” matod ni Inês Lima Daou, ang direktor sa teatro, “apan lahi ang Teatro Amazonas. Kini anaa sa tunga sa ambot asa.” Sa unsang paagi ang maong eleganteng balay anaa sa tunga sa kinadak-ang tropikanhong lasang sa kalibotan?
Ang Koneksiyon Tungod sa Goma
Niadtong 1669, ang Portuges nga Kapitan Francisco da Mota Falcão mitukod ug usa ka kuta sa lasang nga ginganlag Fortaleza de São José do Rio Negro. Tapos sa daghang pag-usob sa ngalan, niadtong 1856 kadto giilisan ug ngalang Manaus sumala sa usa ka rehiyonal nga tribong Indian nga gitawag ug Manáos. Pagka-1900, 50,000 ka tawo mihugop ngadto sa Manaus. Unsay nakadani sa panon sa mga tawo? Ang Hevea brasiliensis, o kahoyng goma, nga lumad sa dulang sa Amazon.
Namatikdan sa Portuges nga mga kolonista nga ang mga Indian nagdula sa bug-at nga mga bola nga ginama sa duga sa goma nga kinuha gikan sa kakahoyan. Sa nahaigong panahon, ang mga kolonista nakakitag laing gamit alang sa gatasong pluwido. Sa 1750, si Haring Dom José sa Portugal nagpadala sa iyang botas ngadto sa Brazil aron himoong di-kasudlan ug tubig. Pagka-1800, ang Brazil nag-eksportar ug gomang sapatos ngadto sa New England sa Amerika del Norte. Hinunoa, ang pagdiskobre ni Charles Goodyear sa bulkanisasyon niadtong 1839 ug ang patente ni John Dunlop sa ligid nga pneumatic niadtong 1888 miduso sa ‘pagpangitag goma.’ Ang kalibotan nagkinahanglan ug goma.
Wala madugay human niadto, mga 200,000 ka Braziliano nagtrabaho ingong mga seringueiros, o mga manananggot ug goma, nga nagsanggot sa 80 ka milyong kahoyng goma nga nakatag sa tropikanhong lasang palibot sa Manaus.
Ang katuigan sa makalipong nga bahandi nagdalag koryente, telepono, ug bisan tramway sa lungsod—ang una sa Amerika del Sur. Ang mga harihari sa goma nagtukod ug mga mansiyon ug nangaon nga migamit ug Irlandes nga mga mantel ug serbilyeta, ug ang ilang mga pamilya nagngadto-nganhi sa Uropa aron magkalipay sa kultura niini—apil ang opera. Sa wala madugay, gusto nilag usa ka balay sa opera nga sama sa atua sa Uropa.
Pagpasulod ug mga Tipik sa Uropa
Ang pangandoy misugod pagkatuman sa 1881, sa dihang ang siyudad mipilig luna ibabaw sa usa ka bungtod tali sa duha ka sapa, nga tapad sa simbahan ug gilibotan ug lasang. Unya, ang mga barkong gikargahan ug mga materyales nga igtutukod mitabok sa Dagat Atlantiko ug mipadayon paglawig sulod sa laing 800 ka milya abot sa Subang Amazon ngadto sa Manaus.
Apan hulat kadiyot! Nganong ang usa ka linginong atop nagpatong sa maong neoclassic nga estruktura? Tinuod, dili kana bahin sa orihinal nga proyekto, pero usa sa mga inhenyero miadto sa usa ka perya sa Pransiya, nakakitag usa ka linginong atop, nakaangay niadto, ug nagpalit niadto. Mga 36,000 ka berde- ug dalag-ug-kolor nga Alemang mga tisa gigamit sa pagdayandayan sa linginong atop.
Ang pormag sapatos sa kabayo nga awditoryum kasudlan ug 700 ka silyang uway ug likod nga gibutang sa salog sa ubos, 12 ka silya sa opisyal nga palko, ug 5 ka lingkoran sa matag usa sa 90 ka pribadong mga palko sa tulo ka lut-od sa ibabaw. Aron makakuhag pribadong mga palko, ang sapiang mga pamilya nagdonar ug 22 ka Gregong mga maskara, nga gibutang ibabaw sa mga kolumna aron sa pagpasidungog sa Uropanhong mga kompositor, mga musikero, ug mga tagsulat ug dula.
Ang suga sa balay sa opera naghimo niana nga pasundayag. Nagbitay sa sentro sa awditoryum ang dako kaayong bronseng kandelero nga ginama sa Pransiya ug giadornohag Italyanhong kristal. Ikapaubos kini aron mailisan sa mga bombilya ug malimpiyohan. Ang 166 bronseg-sampot nga mga lamparahan nga dunay 1,630 pormag-tulip nga mga bildong kalokalo nagpatahom sa mga bungbong ug nagpadayag sa mga dibuho.
Si Crispim do Amaral, usa ka 19-siglong Brazilianong pintor nga nagpuyo sa Paris ug nagtungha sa Italya, nagdala sa iyang brutsa ngadto sa kisame ug nagdibuho ug upat ka esena—opera, sayaw, musika, ug trahedya. Siya milampos paghatag sa ilusyon nga nagtindog ilalom sa Torre sa Eiffel. Sa kurtinang lona sa entablado, siya midibuhog usa ka katingalahang tema—ang panagtagbo sa duha ka subang nahimong Amazon. Ang 100-anyos nga kortina dili molukot pataas kondili molahos ngadto sa linginong atop—nga magpamenos sa kadaot ngadto sa dibuho.
Diha sa ikaduhang andana mao ang hawanan sa sayaw, diin sa matag tumoy sa lawak, ang habog nga mga espeho nga ginama sa Pranses nga kristal mopabanaag sa 32 ka kandelabro gikan sa Italya. Ang silaw nga kahayag mopadan-ag sa mga dibuho sa mga hayop ug mga tanom sa Amazon ni Domenico de Angelis, usa ka Italyanong pintor. Aron tan-awong mahal, ang mga kolumnang hinulma sa puthaw gipahirag puting semento ug gipintalan aron mahimong daw marmol. Tuktoka ang mga brandilya sa balkone nga daw marmol tan-awon; kini kahoy. Ang pinasinawng salog gihan-ay sa Pranses nga metodo, 12,000 ka pirasong tabla nga pinatakdo nga walay ayuda sa lansang o glue. Ang bugtong Brazilianhong bahin mao ang tabla sa mga salog, sa mga talad-trabahoan, ug sa mga lamesa. Makahanduraw kita nga gibati gayod sa tanan nga anaa sulod sa balay—ug nabugnawan. Nganong nabugnawan man?
Ang mga kantero nagpahimutang sa mga baldosa diha sa mga kalye palibot sa teatro ibabaw sa dunay-goma nga substansiya. Kini magpakunhod sa kasabang ipahinabo sa mga karwahe nga ginuyod sa kabayo sa mga mangabot nga ulahi. Kana nagtugot usab nga magpabiling bukas ang mga ganghaan aron ang huyohoy mohuyop agi sa mga silya nga uway ug likod aron mapreskohag diyutay.
Gikan sa Bolaon nga “Champagne” Ngadto sa Makahadlok nga Dag-um
Sa gabii sa pag-abli niadtong 1896, ang mga fountain atubangan sa balay sa opera nagpatubod ug champagne samtang gibuksan ang mga ganghaan. Ang maong proyekto gidangtag 15 ka tuig nga trabaho ug mikostar ug $10 milyon. Kadto maoy talagsaong balay alang sa talagsaong mga tingog. Latas sa katuigan ang mga tigsolo ug mga grupo gikan sa Italya, Pransiya, Portugal, ug Espanya nangabot aron mokanta sa La Bohème ni Puccini ug Rigoletto ug Il Trovatore ni Verdi. Bisan pag tungod sa mga sakit sa tropiko sama sa kolera, malarya, ug yellow fever ang pipila ka mag-aawit milikay sa pagpasundayag, mitungha ang laing kapeligrohan sa teatro—ang kataposan sa kauswagan tungod sa goma. Ang makahadlok nga dag-um nagpaibabaw sa Manaus.—Tan-awa ang kahong “Ang Pangidnap nga Mipatay sa Kauswagan Tungod sa Goma ug Mipahunong sa Opera.”
Niadtong 1923, ang pagmonopoliya sa Brazil sa goma nahiyos. Uban sa samag kilat nga katulin, ang mga dagkong negosyante, mga tigbanabana sa patigayon, mga tigbaligya, ug mga pampam nanghipos sa ilang mga bag ug nanlakaw, nga naghimo sa Manaus nga sagbotong kakahoyan. Ug ang balay sa opera? Ang mga sumbak sa teatro nahimong pondohanag goma, ug ang entablado gigamit alang sa pangsulod nga mga dula sa saker!
Mahimayaon na Usab nga Kapanahonan
Human niadto, ang Manaus nahimong panukarang dapit alang sa mga turista nga maikagon sa ekolohiya nga mianha aron pagsusi sa mga misteryo sa tropikanhong lasang. Ang uban mianhag pipila ka adlaw aron makakupot ug halas, makapakaon ug periko, o makahapyod ug sloth. Ang pagpasig-uli sa balay sa opera maghimo sa Manaus nga lahing matang sa makapadaning atraksiyon!
Busa, niadtong 1974 ang teatro miagig mahal nga pagtul-id aron mapreserbar ang orihinal nga estilo ug himoon ang teknikal nga mga kauswagan. Ang mga suga, mga espeho, ug muwebles gitrapohan. Giinstalar sa mga teknisyan ang hydraulic system aron ikapaubos ug ikapataas ang dapit sa orkestra. Gibag-o ang salog sa entablado ug gibutangag bag-ong trompa, mga suga, ug kasangkapan sa video ang likod sa entablado. Nag-instalar silag air conditioning sa ubos nga andana ilalom sa mga silya.
Unya ang dakong orkestra gikan sa Rio de Janeiro nagbalik sa kultura sa teatro. Sa ulahi, ang bantogang mananayaw ug ballet nga si Margot Fonteyn nagpatahom sa entablado pinaagi sa pagsayaw sa Swan Lake ug nagbilin sa iyang sapatos sa ballet ingong pasundayag sa museyo sa teatro.
Alang sa dugang kahayahay, katahom, ug kalayo sa peligro, gikinahanglan ang dugang nga pagtul-id. Human sa bug-os nga pagsusi ug mainampingong pagplano, 600 ka trabahante ug 30 ka teknisyan mihugop sa teatro sulod sa upat ka tuig. Ilang nakit-an ang orihinal nga kolor nga rosas ilalom sa walo ka sapaw nga pintura. Ang linginong atop nagkinahanglag bag-ong dagway. Gitangtang ang daang mga baldosa. Gipulihan kadtog susamang bag-ong mga baldosa nga ginama sa Brazil. Ang mga silya giilisag putos nga pulang Pranses nga tresepilo. Ang korta ug brutsa gigamit sa pagretoke sa delikadong mga butang sa arte ug sa mga dibuho. Ikasubo, tungod sa kaumog nadaot ang kinulit diha sa mga pasilyo, mao nga ang berdeng jade nga Chinese brocade maoy napili nga itabon sa mga panel. Dugang pa, ang mga anay nanimuyo sa kahoy nga mga kolumna ug mga brandilya sa balkone. Aron pagpatay kanila, 3,640 ka galon nga pamatay sa dangan ang giineksiyon sa kahoy.
Niadtong 1990, may talagsaong mga tingog na usab diha sa talagsaong balay. Ang mga awit sa Brazilianong soprano nga si Celine Imbert ug ang mga resaytal sa piano ni Nelson Freire nagpahamili sa teatro.
Kampana ba kadto? Oo, kana ang lingganay nga nagpasidaan nga ang pasundayag mosugod na sa lima ka minutos.
“Aron paghinumdom sa 100-anyos nga Teatro Amazonas,” matod sa direktor sa teatro nga si Daou, “gidapit namo ang iladong tenor nga si José Carreras. Gisulayan niya ang acoustics (‘perpekto’).” Kadtong gabhiona natapos uban sa bayle diha sa hawanan. Ang kasadyaan nagpadayon tungod sa pagduaw sa batonero nga si Zubin Mehta, tenor nga si Luciano Pavarotti, ug usa ka taga-Argentina nga grupo nga nagpasundayag sa buloknong opera nga Carmen.
Kana mao na ang tulo-ka-minutong lingganay. Mas maayo nga manglingkod na ta.
Sa tibuok adlaw ang 60 ka empleyado nagngadto-nganhi sa likod sa entablado aron pagpangandam alang sa pasundayag. Ug sila aduna pay dugang mga pasundayag—mga konsiyertong jazz, mga pasundayag sa lumad nga mga sayaw, ug mga dula. Apan karong gabhiona, kini usa ka ballet.
Usa ka minutong lingganay. Kahilom.
Busa kanus-a ka moadto sa balay sa opera diha sa lasang?
[Kahon/Hulagway sa panid 17]
Ang Pangidnap nga Mipatay sa Kauswagan Tungod sa Goma ug Mipahunong sa Opera
Niadtong 1876, si Henry Wickham, usa ka batan-ong Ingles nga adbenturero, milaraw ug usa ka malipotong kalihokan nga nakadaot sa kauswagan sa Brazil tungod sa goma. Sa tabang sa mga Indian, iyang “gikidnap” ang 70,000 ka binhiong Hevea brasiliensis nga mga turok nga nahipos gikan sa lasang sa Amazon, gikarga kana sa bapor, ug giyuhot agi sa Brazilianhong aduwana sa pasumangil nga sila “mga sampol sa talagsaong mga tanom alang kang Rayna Victoria.” Iyang giatiman kana sa barko nga mitabok sa Atlantiko ug gidali pagdala pinaagig espesyal nga gipakyawng tren paingon sa mga greenhouse sa Royal Botanic Gardens sa Kew, Inglaterra, diin ang mga liso miturok pila ka semana sa ulahi. Gikan didto, sila gidalag barko ngadto sa Asia ug gitanom sa tubigong yuta sa Ceylon ug sa Malay Peninsula. Pagka-1912, ang gikidnap nga mga binhi nakatubo ngadto sa libre-sa-sakit nga mga plantasyon sa goma, ug sa panahong ang maong mga kahoy misugod paggamag duga sa goma, matod sa usa ka tinubdan, “ang kauswagan sa Brazil tungod sa goma nadaot sa walay kataposan.”
[Mapa sa panid 14]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Manaus
[Credit Line]
Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.
[Hulagway sa panid 15]
Ang duha ka suba wala magkasagol
[Hulagway sa panid 15]
Ang linginong atop sa teatro—sayon nga timaan
[Hulagway sa panid 16]
Pagkaelegante diha sa tropikanhong lasang
[Hulagway sa panid 17]
Usa na usab ka talagsaong balay