Pagpaniid sa Kalibotan

Usa-ka-Milyong-Porsientong Implasyon

Ang katulin sa implasyon sa Pederal nga Republika sa Yugoslavia misaka sa usa ka milyong porsiento niadtong Disyembre 1993, sumala sa Buro sa Pederal nga Estadistika. Ang gasto sa panginabuhi maoy 2,839 ka pilo nga mas taas kay nianang sa miaging bulan, ug 6 ka trilyon ka pilo nga mas taas kay sa sinugdanan sa tuig. Ingong resulta ang giimprintang salapi nahimong way-bili sulod sa mga adlaw sa pag-isyu niana. Aron sa pagsagubang, ang bangko sentral nagkuhag mga sero gikan sa dinar. Sulod sa tulo lang ka bulan, ang 5 ka trilyong dinar mikunhod ngadto sa 5 na lang ka dinar.

Relihiyosong Kalangkitan

Sa usa ka surbi, kapin sa 90 porsiento sa mga Amerikano ang nag-ingon nga sila nagtuo sa Diyos, ug kapin sa 40 porsiento ang miangkon nga mosimba matag semana. Usa ka 1992 nga Gallup surbi nagpakita nga 45 porsiento sa mga Protestante sa Tinipong Bansa ug 51 porsiento sa mga Katoliko nagsimba sa bisan unsang gitinong semana. Hinunoa, ang bag-ong mga pagtuon nagpakita nga mas daghan pang tawo ang nag-angkong relihiyoso ug regular nga mga tigsimba kay sa aktuwal. Sumala sa usa ka tem sa mga tigdukiduki, 20 porsiento lamang sa mga Protestante ug 28 porsiento sa mga Katoliko ang aktuwal nga nagasimba matag semana. Laing tem nakakaplag nga 36 milyon lang ka hamtong nga mga Amerikano​—19 porsiento​—ang regular nga nagatuman sa ilang relihiyon ug nga halos un-tersiya sa mga Amerikano nga kapin sa 18 anyos wala gayoy relihiyosong tinamdan. “Bisan pag ang relihiyon kaylap sa kayutaan sa Amerika, minoriya lamang ang nag-isip nianang hinungdanon,” nag-ingon ang Newsweek. “Katunga sa populasyon sa Amerika nag-angkon ug usa ka relihiyon nga wala mag-impluwensiya sa ilang mga tinamdan o kagawian.”

Nagsingabot ang Kakulang sa Tubig

“Sanglit ang niyebe ug ulan may pagkamakanunayon, ang mapulihan nga tubig may kinutoban gayod,” matud sa magasing Science. “Pagka 2025, ang gidaghanon sa mga tawo nga nagpuyo sa mga nasod nga adunay kakulang sa tubig moabot sa 3 bilyones nga marka,” ug “pagka 2000, ang mga nasod sa Aprika ug sa Tungang Silangan ilabinang maapektohan.” Sumala sa usa ka taho gikan sa Population Action International, daghang nasod ang nagatiti sa mga abiyo sa tubig sa ilalom sa yuta, ug pipila ang napakyas sa pag-ila tali sa dili-mapulihan ug mapulihang tubig diha sa ilang taas-panahong pagplano. Bisan tuod ang mga paningkamot gihimo aron sa pagpauswag sa ilang mga abiyo sa tubig, sa pagkakaron ang mga paningkamot nakawang tungod sa pagdaghan sa populasyon.

Pagsanta sa Pagsulod sa mga Lalin

Midaghan ang mga lalin ug kapin sa walo ka pilo sulod sa milabayng duha ka dekada, matud ni Sadako Ogata, Hataas nga Komisiyonado Alang sa mga Lalin sa HK, ug kini miresulta sa “usa ka makapabalaka nga pag-uswag sa mabatokon ug mahadlokon-sa-langyaw nga mga tinamdan.” Sa kataposan sa miaging tuig, 19.7 ka milyong lalin ang nagpuyo gawas sa ilang pinuy-anang mga nasod, ug 24 ka milyon pa ang gipapahawa sa ilang kaugalingong mga utlanan. Sa tibuok kalibotan, 1 sa matag 125 ka tawo ang napugos pagpalayo gikan sa normal nga panimalaynong kinabuhi tungod sa kapintasan, sibil nga gubat, o paglutos. Kini nagdaot “sa katakos sa kalibotan sa pagsanong” ug sa “tawhanong tradisyon sa paghatag ug dangpanan,” nagtaho ang The Washington Post, nga nagkomento bahin niining unang tibuok-kalibotang pagtuon labot sa mga lalin. Ubay-ubayng nasod, nga nabug-atan na sa pag-us-os sa ekonomiya ug gikapoy na sa daw dili masulbad nga mga panagbangi, mihimog mga lakang sa pagsanta sa pagsulod sa mga lalin. “Halos ang tanang nagpahinabog-lalin nga mga panagbangi nga nagakahitabo sa kalibotan panahon . . . sa 1993 nahitabo sulod sa mga nasod inay kay tali sa mga nasod,” sumala pa sa pagtuon, nga nag-awhag alang sa usa ka internasyonal nga polisa sa paghunong sa sibil nga mga gubat. Kasamtangan, ang usa ka “dili kaayo maabiabihong kahimtang” nagaatubang sa mga lalin.

Papa Nagpaluyo sa Pultahan-ug-Pultahan nga Buluhaton

Misagop sa mga pag-awhag ni Juan Paulo II, ang ubay-ubayng sumusunod sa Katolikong Neo-Catechumenal nga kalihokan miuyon sa pagsangyaw gikan sa pultahan-ug-pultahan ug sa mga kadalanan sa Roma ug sa mga kasikbit niini. Sumala sa gitaho sa mantalaang La Repubblica, kining “tabiang mga kompetensiya sa mga Saksi ni Jehova” “magaasoy sa sugilanon sa kinabuhi ni Jesus.” Ang unang grupo gilangkoban sa 15 ka pamilya lamang, apan ang papa naglaom nga ang proyekto “basin mopatunghag dagayang bunga bisan asa.” Nganong adunay bag-ong panglimbasog? Ang Katolikong herarkiya nakaamgo nga “nawad-an kini sa katakos sa pagdani, sa relihiyosong kamadanihon niini,” matud sa sosyologong si Maria Macioti, ug ang papa nagdasig sa maong mga kalihokan “sa pagpangabig pinaagi sa gamhanang emosyonal nga pagdani.” Ang Katolikong magsusulat nga si Sergio Quinzio midugang: “Daw dili niya buot labyan ang bisan unsang kahigayonan, sa paglaom, o sa paghanduraw, nga ang bisan unsa mahimong mapuslan.”

Ekolohikanhong Kadaot sa Rusya

“Si Viktor Danilow-Daniljan, ang Ministro sa Kalikopan sa Rusya, nagdeklarar sa 15 porsiento sa yuta sa Rusya ingong usa ka dapit sa ekolohikanhong kadaot,” nagtaho ang Alemang mantalaan nga Frankfurter Allgemeine Zeitung. Sumala sa taho, katunga sa agrikultural nga yuta sa Rusya dili angayang umahon, ug kapin sa 100,000 ka tawo ang nagpuyo sa mga dapit diin taas kaayo ang radyoaktibidad. Dugang pa, tinagpulo ka libong tawo ang gikataho nga namatay gumikan sa pagkahilo diha sa mga pabrika nga gigam-an kanhi sa kemikal nga mga armas. Si Lew Fjodorow, presidente sa Union for Chemical Safety, mikomento: “Kon lantawon gikan sa medikal nga panghunahuna, ang atong pagpangandam alang sa usa ka kemikal nga gubat may malaglagong mga sangpotanan.”

Pintas nga Kabataan

Ang kabataan nga mopatay, mangawat, manglugos, ug mosakit makaplagan sa daghang kayutaan, ug ang pagkaylap sa kapintasan ug kabangisan nagauswag. Ang gidaghanon sa mga pagpatay sa Tinipong Bansa nga gihimo sa mga batan-ong ubos sa 18 anyos miuswag ug 85 porsiento sa milabayng lima ka tuig. Susamang makapabalaka mao ang mayubitong tinamdan nga gipasundayag sa kadaghanan sa mga kriminal. Unsay hinungdan niining maong mga kausaban? “Ang atong agresibong sosyedad, nga may nadaot nga mga sukdanan, naghimo sa kapintasan nga dalawaton,” matud sa Alemang mantalaan nga Der Spiegel. “Ang tinong mga sukdanan sa husto ug sayop, maayo ug daotan . . . halos dili na mailhan.” Kini midugang: “Ang batan-ong mga sad-an mga biktima usab. Sila maoy mga banaag sa hamtong nga kalibotan diin sila nagatubo. . . . Ang matag bata nga molihok nga mapintason nakapaniid ug nakapasulod ug dili-katuohang gidaghanon sa kapintasan.” Pinaagi sa TV, ang kabataan makakita sa “kapintasan sa tibuok planeta.” Sila naimpluwensiyahan sa mapintas nga mga video, mga dula sa kompiyuter, mga awit nga naghimaya sa pagpatay ug ubang mapintas nga mga buhat. Ang mga programa sa TV nagpasiugda ug kapintasan ingong makataronganong paagi sa pagsulbad sa mga suliran ug paghusay sa mga away. “Nahimo kitang walay-kaluoy nga sosyedad,” matud ni Stefan Schmidtchen, usa ka propesor sa sikolohiya sa Hamburg, “ug ang atong kabataan nangahimong ingon niana, usab.”

Pagkatulog Dulog sa Bata

“Dili lang kay atong makunhoran ang SIDS (Sudden Infant Death Syndrome), kondili makapadako kita ug mas himsog, mas malipayong mga bata kon ang mga inahan mohimo lamang ug usa ka butang: Idulog ang ilang mga bata sulod sa unang tuig, inay ilain sila diha sa ilang kaugalingong mga kuna,” matud ni James McKenna, usa ka propesor sa Pomona College sa California. Ang pagkatulog nga madapat sa usa ka ginikanan “makatabang sa pagkontrolar sa kalihokan sa bata sa tibuok gabii,” nagtaho ang The Dallas Morning News. Napamatud-an sa mga pagsusi nga sa dihang ang bata modulog sa iyang inahan, ang “pagginhawa, gikusgon sa pagpitik sa kasingkasing ug mga hugna sa pagkatulog [sa bata] mosunod niadtong iya sa inahan.” Ug sanglit ang inahan ug anak sagad mag-atubangay sa usag usa, ang bata makasuso dayon kon buot niya. “Ang mga bata nga mag-inusara sa mga kuna nag-antos sa pagkahinikawan sa pagbati,” matud ni Gn. McKenna. “Nagtuo kami nga kini mahimong motultol sa kakulang sa hinungdanong pag-ugmad sa hunahuna ug lagmit ngadto sa mga kahimtang nga motultol sa kapeligrohan sa SIDS.” Ang mga estadistika nagpakita nga sa mga nasod diin nabatasan nga idulog ang mga bata uban sa ilang mga inahan, mas ubos ug gidaghanon sa SIDS.

Israel ug Batikano Nagpirmag Kasabotan

Human sa mga tuig sa pagdumili ug sa 17 ka bulang sabotsabot, ang Batikano mipirmag usa ka diplomatikong kasabotan uban sa Israel. Ang mga delegado sa duha ka kiliran nagsul-ob ug mga kalo sa pari samtang ang Deputadong Ministro sa Langyaw nga si Yossi Beilin mipirma alang sa Israel ug ang Luyo-luyong-Sekretaryo sa Estado nga si Monsinyor Claudio Celli mipirma alang sa Batikano. “Ang Santa Sede,” matud ni Celli, “kombinsido nga ang usa ka panag-estoryahanay ug matinahurong pagtinabangay tali sa mga Katoliko ug mga Hudiyo pagahatagan karon ug bag-ong kadasig ug kusog sa Israel ug sa tibuok kalibotan.” Ang kasabotan nagtahas sa Batikano nga makig-away sa kontra-Hudiyong kalihokan, ug ang Israel miuyon sa paghatag sa iglesya ug kagawasan sa pagpahayag ug katungod sa pagpatuman ug sosyal nga mga programa diha sa Israel. Adunay pipila pa ka butang nga kinahanglan gihapong husayon, sama sa mga buhis sa mga propiedad sa iglesya sa Israel ug sa pagsulod sa sagradong mga dapit. Bisan tuod ang isyu bahin sa Jerusalem wala hisgoti sa kasabotan, ang Batikano naglaom nga kini karon may katungod na labot sa kataposang kahimtang sa siyudad.

Biyolohikanhong Kasabotan Nahimong Balaod

Usa ka kasabotan nga gipirmahan sa 167 ka nasod sa Brazil niadtong Hunyo 1992 nahimong usa ka internasyonal nga balaod sa sinugdanan niining tuiga. Gitawag ug Convention on Biological Diversity, ang kasabotan nagtahas sa mipirmang mga nasod sa pagmugna ug mga paagi nga maampingan ang kahayopan, mga tanom, ug mga mikroorganismo sulod sa ilang mga utlanan maingon man sa gikinahanglang mga puy-anan. Ang mipirmang mga nasod kinahanglang magpagula ug mga balaod aron sa pagpanalipod sa nameligrong mga matang ug sa pagpasiugda ug kaamgohan sa publiko mahitungod sa tukmang paggamit sa biyolohikanhong mga kahinguhaan ug sa panginahanglan alang sa konserbasyon. Ang kasabotan napukaw sa kahibalo nga ang pagkapuo nagtaas sa makapabalakang gikusgon ug sa kahadlok nga katunga sa tanang nahibiling mga matang mahimong mawagtang sa tuig 2050. Ang mga mipirma magtigom sa ulahing bahin niining tuiga aron sa pagdesidir kon sa unsang paagi aktuwal nga magalihok ang kasabotan.