Mga Sinalikway ug mga Nanglayas
“GIPUTLAN ko ang akong buhok, nagbiste nga samag lalaki, nagkulentas ug kadena ug mga kandado, ug gisibitan ko ang akong aping, ug sa maong paagi akong gisugdan ang akong kinabuhi ingong usa ka punk.”—Tamara.
Kon nakit-an pa nimo si Tamara sa kalye, makataghap ka ba nga siya maoy mamingawon, giabusohang tin-edyer kansang panimalaynong kinabuhi nagtungina kaniya sa pagtagad ug pagmahal nga iyang gipangindahay? Makahunahuna ka ba nga siya maoy rebelde nga nagpadulong sa paglapas sa balaod ug tingali sa kriminal nga pagkinabuhi? Gibutyag ni Tamara ngadto sa Pagmata! ang makahahadlok nga mga hitabo nga misangpot sa matang sa iyang pagkinabuhi sukad sa 14-anyos nga panuigon, nga maoy usa ka estilo-sa-pagkinabuhi nga wala gayod niya pangandoya.
Mga Sinalikway
Miasoy si Tamara: “Nagdako ako sa usa ka gamayng lungsod sa bukid sa Italya, sa usa ka pamilya diin wala ipahayag ang pagmahal. Ikasubo, nasaksihan nako ang mainitong mga panaglalis nga misilaob tali sa akong mga ginikanan ug ang tuman ka ngil-ad nga mga panginsulto nga nanggula nianang mga okasyona. Sagad mosangpot nga ako malangkit sa panag-away ug sa waykaluoy mabunalan sa akong way-kasingkasing nga amahan. Ako mag-antos sa mga labhag sulod sa mga semana.
“Sa 14 anyos na ako, gitagaan ako sa akong amahan ug pila ka dolyar ug usa-ka-biyaheng tiket sa tren paingon sa labing duol nga siyudad, diin may daghang kapeligrohan. Nahimo akong higala sa ubang mga batan-on kinsa, sama kanako, walay naikag. Daghan kanamo nahimong mga alkoholiko. Ako nahimong arogante, law-ayan, ug mahagiton. Kasagaran nga dili ako makakaon. Usa ka gabii sa tingtugnaw ang akong mga higala ug ako nagsunog ug muwebles aron mainitan. Pagkamaayo untag ako may pamilya nga matinagdanon kanako, nga maikag sa akong mga pagbati, akong mga kabalaka, akong mga kahadlok. Apan ako nag-inusara, nga labihan ka mamingawon.”
Adunay gatosan ka libo nga sama kang Tamara sa kalibotan karong adlawa. Sa tanang kontinente, adunay mga bata nga giabandonar sa mga ginikanan nga nagpasagad sa ilang mga responsabilidad.
Mga Layas
Ang ubang mga batan-on mohukom sa pagbiya sa balay tungod kay “kini makalilisang kaayo nga dapit alang kanila sa pagpabiling magpuyo; kini makapaguol kaayo, kini peligroso kaayo, ug sila manglayas paingon sa kalye.”—New York State Journal of Medicine.
Sa edad nga nuybe anyos, si Domingos giabandonar ngadto sa usa ka balay sa mga ilo sa dihang ang iyang inahan naminyo pag-usab. Tungod sa mga pagbunal nga naagoman niya pinaagi sa mga pari, giplano niya nga moeskapo. Gidawat siyag usab sa iyang inahan, apan gibunalan siya kanunay sa iyang amaama. Ang paglayas mao lamang ang paagi nga siya nakalingkawas sa kapintasan sa balay.
Ikasubo, “minilyong bata ang dili makasalig sa mga hamtong diha sa ilang mga panimalay mismo alang sa kinaubsang sukdanan sa luwas nga pag-atiman,” misulat si Anuradha Vittachi diha sa iyang librong Stolen Childhood—In Search of the Rights of the Child. Siya misulat usab: “Tulo ka bata sa usa ka adlaw gibanabana nga mamatay gumikan sa pag-abuso diha sa mga kamot sa ilang mga ginikanan sa Tinipong Bansa.” Sa daghan kaayong kaso, ang seksuwalidad sa usa ka bata among-amongan inay panalipdan sa usa ka sakop sa pamilya.
Gipahimudsan ug Sinamaran
Si Domingos napugos pagpuyo kauban sa ubang mga bata sa kalye nga nalangkit sa pagpanulis ug pagpangawat, ingon man sa pag-abuso ug pagbaligyag mga droga. Ikasubo, daghan nga manglayas gikan sa daotang mga kahimtang sa balay pahimudsan sa mga bugaw, mga hilig makigsekso sa mga bata, ug mga sindikato sa pornograpiya. Kay gigutom ug mamingawon, kining mga bataa tanyagan ug dapit nga kapuy-an ug mga saad nga mahisakop sa usa ka “mapinanggaong” hamtong, nga unya makadiskobre nga pabayron sila pinaagi sa ilang mga lawas sa usa ka kinabuhi sa prostitusyon. Kay walay mga kahanas sa panarbaho, daghan ang makakat-on sa pagpangabuhi diha sa mga kalye sa bisan unsang paagi nga maarangan nila, apil ang pagkanahaylo ug pagpanghaylo sa seksuwal nga paagi. Ang pipila dili makalahutay. Ang mga droga, alkoholikong ilimnon, pagbuno, ug paghikog mipatay ug daghang batan-ong biktima.
Sa pagkomento bahin sa kinabuhi sa mga bata sa kalye, usa ka kanhing batang pampam miingon: “Malisang ka didto. Abi ninyo, ang makapalagot kanako mao nga daghang [tawo] ang naghunahuna nga dihang sila makakitag usa ka bata nga matulog sa usa ka tren, o makakita silag usa ka batang anaa kanunay sa kalye, sila maghunahuna nga kana ang gusto nila. Karon nga ako edaran na, dili kana ang akong pagsabot niini. Kining mga batan-ona sa matag usa nagapaila sa usa ka linaing panginahanglan sa ilang kaugalingong linaing paagi. Dili nila gustong maingon niana, apan ang ilang mga ginikanan walay gusto kanila.”
Nagapangitag “Kagawasan”
Adunay ubang gatosan ka libong batan-on nga gitahong nawala gikan sa balay nga nahaylo ngadto sa mga kalye tungod sa mga kagawasan nga ilang gihunahuna nga atua didto. Ang pipila gustog kagawasan gikan sa kakabos. Ang uban nagtinguha sa kagawasan gikan sa awtoridad sa ginikanan ug sa mga lagda nga tingali gibati nila nga mapig-oton kaayo.
Usa ka batan-on nga nakatilaw sa giingong kagawasan gikan sa paggahom sa ginikanan ug gikan sa mga prinsipyo sa usa ka Kristohanong panimalay ginganlag Emma. Kay milayas gikan sa balay aron magkinabuhi kauban sa iyang mga higala, siya naulipon sa mga droga. Apan human makaagom sa kabangisan sa kalye, si Emma mipahayag sa tinguha nga mopauli ug mohunong sa iyang bisyo sa droga. Ikasubo, hinunoa, wala siya mohunong sa pagpakigbarkada sa daotang mga kauban, ug sa usa ka gabii sa ting-init kauban sa iyang mga higala, sila nag-ineksiyon ug heroina. Alang kang Emma kadto ang kataposang panahon. Siya na-coma ug namatay sa pagkasunod adlaw, nga nag-inusara ug giabandonar sa iyang “mga higala.”
Ang kaugmaon sa mga batang nabiktima sa ilang mga ginikanan o sa uban mahimo ba nga mas maayo? Mabatonan ba gayod ang usa ka kalibotan nga dili mopahimulos sa mga bata? Aduna bay paglaom nga ang pamilyahanong kinabuhi mapauswag ug maapresyar aron ang mga batan-on dili na buot molayas? Ang mga tubag makaplagan sa sunod artikulo.