Kon Nganong ang Imong Lawas Nanginahanglan ug Katulog
“DILI ko ikabaylo ang hinanok nga katulog sa gabii!” Karong mga adlawa kasagaran na ang maong pagmulo. Daghang tawo sa kanunay nagahago sa ilang kaugalingon, ug ang adlaw-adlaw nga kabug-at ug kalisdanan sa modernong pagkinabuhi nagdaot sa mga tawo.
Mga doktor, mga polis, mga bombero, mga drayber ug trak, mga trabahanteng magturnohay, mga inahan nga adunay gagmay pang kabataan, ug daghan pang uban naapil sa mga nahikawan ug katulog nga gikinahanglan sa ilang mga lawas. Milyonmilyong tawo nga nasinati sa mga kapakyasan nga nalangkit sa kakulang ug katulog ikag nga masayod kon unsaon pagbaton ang hinanok, makapapresko nga katulog.
Ang Papel sa Katulog
Ang katulog, o sa labing menos usa ka yugto sa pagpahulay, daw kinaiya taliwala sa buhing mga linalang. Kon may binuhi kang mga hayop sama sa mga iring, iro, o langgam, sa walay duhaduha nakapaniid ka nga ang mga iring ug iro regular nga magluko ug matulog ug ang mga langgam mahimong way-timik ug matulog inigtikyop sa kangitngit. Halos tanang hayop, mga langgam, ug mga insekto adunay panginahanglan sa katulog, o sa labing menos sa mga yugto sa hinayng kalihokan. Alang sa mga tawo, ang katulog maoy usa ka dako kaayong panginahanglan.
Gihunahuna sa pipila ka tawo nga ang katulog usa lamang ka yugto sa pagpahulay. Apan labaw pa kini niana. “Ang katulog sa aktuwal maoy kuti nga proseso sa pagpanghugot ug pagpangluag sa kaunoran, pagkusog ug paghinay sa pulso ug sa presyon sa dugo ug paggama sa hunahuna sa labihan ka daghang ginama-sa-kaugalingong mga pelikula,” miingon ang The Toronto Star. “Inigkatulog sa usa ka tawo,” nagpahayag ang The World Book Encyclopedia, “ang tanang kalihokan mohinay ug ang kaunoran mangluag. Mohinay ang pitik sa kasingkasing ug gikusgon sa pagginhawa.”
Bisan pag ang mga siyentipiko, mga doktor, ug mga tigdukiduki nakatuon mahitungod sa katulog sa tinagpulo ka tuig, nagpabilin ang pangunang mga misteryo kabahin sa bililhong papel niini. Kining maong mga tigtuki wala pa makadiskobre kon unsa sa aktuwal ang katulog o kon nganong kita matulog. Matud ni Dr. Eliot Phillipson sa laboratoryo sa panukiduki sa katulog sa Queen Elizabeth Hospital sa Toronto: “Kami wala masayod sa hinungdanon kaayong mga hitabo sa lawas nga mahitabo sa pagkatulog nga makapabaskog kanato.”
Panahon sa katulog, mahitabo ang kausaban diha sa lawas nga magaapektar sa atong sistema sa imyunidad. Mangluag ug makapahulay ang mga parte sa lawas, nga mosumpo sa kinaiyanhong kadaot sa kalihokan sa adlaw. Ang katibuk-ang panglimpiyo nga ginahimo pinaagi sa sapasapa sa dugo episyenteng molihok, ug ang kemikal nga katimbang mapasig-uli. Busa ang katulog ikapanag-ing sa gabhiong mga obrero nga mosulod aron mareper ug malimpiyohan ang mga butang alang sa sunod nga adlaw.
Usa sa labing hinungdanong mga obra sa katulog mao ang pagtugot nga maulian ang sistema nerbiyos gikan sa pagkagamit niini sa adlaw. Sumala sa giingon sa The World Book Encyclopedia, “ang katulog magpasig-uli sa kabaskog sa lawas, ilabina sa utok ug sa sistema nerbiyos.”
Unsa ka Daghan nga Katulog?
Kadaghanang mga hamtong nagkinahanglag pito o walo ka oras nga katulog kada gabii. Ang pipila nagkinahanglag menos, ang uban labaw. Adunay pipila nga moingon nga sila nagkinahanglan lamag upat o lima ka oras nga katulog, bisan pag pipila kanila tingali makahimo sa mga pagtagpilaw sa maadlaw. Gikinahanglan sa mga masuso ang mas daghang katulog kay sa dagkong mga tawo.
Ilabina sa dihang ang mga tawo maedaran na, sila tingali makadiskobre nga makamata silag daghang beses sa magabii. Tingali ang pipila mobating kini usa ka ilhanan sa pagsugod sa seryosong mga suliran sa pagkatulog. Ugaling, bisan pag ang edarang mga tawo tingali wala makabaton ug samang gidaghanon sa katulog kay sa panahong sila mas bata pa, ang mga eksperimento nagpadayag nga ang pagkamata ug pila ka beses sa magabii dili angay nga kabalak-an. Kasagaran, ang panahon sa pagmata sa kadaghanang edarang mga tawo maoy daklit ra, tingali pila ra ka minutos, una pa sila makatulog pag-usab.
Bisan kon unsay edad sa usa, hinunoa, angay nga dili magdahom ang usa nga makabaton ug samang hinanok nga katulog sa tibuok gabii. Ang katulog mahitabo sa mga siklong magbanosbanos ang hinanok ug mabaw nga katulog. Sa magabii, mabatonan tingali sa usa ka tawo ang ubay-ubay nianang mga sikloha.
Mga Kapeligrohan Gumikan sa Kakulang ug Katulog
“Ang mga tigdukiduki dugang ug dugang nabalaka sa gidaghanon sa mga tawong diyutay ra kaayog kinatulgan. Ang permeng kakulang sa katulog, sila nagpasidaan, mahimong adunay daotang sangpotanan alang kanato ug sa mga tawong alirong nato,” mitaho ang The Toronto Star.
“Ang mga tawong kulang sa tulog luya ug daling masuko. Human sa duha ka adlaw nga walay tulog, malisdan ang usa ka tawo sa tagdugayng konsentrasyon. . . . Mahimo ang daghang sayop, ilabina sa naandang mga buluhaton, ug usahay ang usa dili makaarang sa pagtagad. . . . Ang mga tawong dili makatulog sa kapig tulo ka adlaw malisdan sa paghunahuna, pagtan-aw, ug pagkabati nga tin-aw. Ang pipila adunay mga yugto sa mga panghanduraw, nga sa maong panahon makakita silag mga butang nga wala diha,” miasoy ang The World Book Encyclopedia.
Nadiskobrehan sa mga pagsusi nga human sa upat ka adlaw nga walay tulog, ang usa ka tawong gitun-an nakabuhat lang ug pila ka rutinang mga buluhaton. Kadtong mga buluhatong nagkinahanglan ug bug-os nga pagtagad o bisan sa kinagamyang kaigmat sa utok nahimong dili maagwanta. Ang pagkawala sa konsentrasyon ug kaigmat sa kaisipan dili ang labing daotang mga sangpotanan. Human sa upat ug tunga ka adlaw, may mga ilhanan sa pagsalimuang, ug ang pagtan-aw sa tawo sa iyang palibot nahimong ngil-ad kaayo.
Ang kakulang ug tulog mahimong mosangpot sa dagkong mga suliran. Dili kay usa ra ka tawong nagduka ang nahikatulog samtang nagdrayb ug kotse ug nalangkit sa makapatayng aksidente. Ang kawalay-tulog mahimong mosangpot usab sa mga suliran sa pamilya ug sa panagtiayon, sanglit ang kanunayng kakulang sa tulog maghimo sa usa nga mas biklonon ug lisod ikasabot. Ang hinanok nga katulog sa gabii mas hinungdanon kay sa naamgohan tingali sa uban.
Hinanok nga Pagkatulog sa Gabii
Ang espesyalista sa katulog nga si Dr. Jeffrey J. Lipsitz sa Sentro sa mga Sakit Labot sa Pagkatulog sa Metropolitanong Toronto misugyot sa mosunod aron mahinanok ang pagkatulog sa gabii. Matulog diha sa walay-kuyaw, hilom, ngitngit nga palibot ug sa komportableng katre. Ayawg tagpilaw sa hapon, bisan pag dili maayo ang imong kinatulgan sa miaging gabii; panlimbasogi nga magpabiling nagmata ug matulog sa naandan nimong oras. Likayi ang caffeine sa dayon na sa oras nga matulog. Ayawg gamita ang higdaan aron magbasa o motan-awg TV. Likayi ang ehersisyong pakusog ug ang daghang pagkaon sa dayon na sa oras nga matulog. Himoang regular ang mga oras sa pagkatulog, kay makatabang kini sa lawas nga makabaton ug di-mabalhinong ritmo sa pagkatulog ug pagmata.
Ugmara ang regular nga batasan nga maghinayhinay sa kalihokan sa dayon nang higda. Likayi ang pagbuhat sa mga butang nga lagmit makapaukyab ug mas makapamata kanimo. Pananglitan, likayi ang kulbahinam nga mga sine, mga programa sa TV, o balasahon. Ang pagbaton ug mopukaw-sa-hunahunang mga hisgothisgot sa dayon nang matulog mahimong makapamata usab kanimo.
Alang sa pipila ka tawo, makatabang ang pagkaligo sa inadlaw (dili init) nga tubig o pagbasag makalingawng balasahon nga dili makapadasig. Mao usab ang mga butang nga makapakatulog, sama sa mainit-init nga gatas, buttermilk, diyutayng bino, o mga tsa sa tanom nga hops, mint, o chamomile—apan dili mga tsang may caffeine.
Hinuon, giuyonan sa kadaghanan nga ang paghinayhinay sa kalihokan sa dayon nang katulog tingali dili igo sa kaugalingon. Ang makapahimsog, timbang nga pagkinabuhi nga may regular nga ehersisyo ug nga walay mga kabalaka ug mga kapakyasan nga gipahinabo sa kahakog, pangabugho, panagkontrahay, ug ambisyon makaamot sa katakos nga makatulog nga hinanok sa gabii. Mao usab ang kinabuhi nga nahigawas sa pagpatuyang sa pagkaon ug ilimnon ug sa kinabuhi nga nahigawas sa kaguol nga gipahinabo sa imoralidad.
Ang pagtagbaw sa atong espirituwal nga panginahanglan mahimong adunay usa ka bililhong bahin sa pagbaton ug hinanok, mapahulayon nga katulog. Motabang kini kanato nga masabtan ang komplikadong kalibotan nga atong ginapuy-an ug masubay ang timbang, makapatagbawng dalan sa kinabuhi. Usa ka maalamong alagad sa Diyos nagdasig kanato nga ugmaron ang salabotan ug batonan ang kaalam ni Jehova, kay kini motultol ngadto sa “kahimut-anan ug malipayon nga kinabuhi.” Dayon siya midugang: “Dili ka mahadlok inigkatulog nimo, ug mahikatulog kang hinanok sa tibuok gabii.”—Proverbio 3:21-24, Today’s English Version.
[Blurb sa panid 18]
Kadaghanang mga hamtong nagkinahanglag pito o walo ka oras nga katulog kada gabii
[Hulagway sa panid 18]
Ang permeng kakulang sa tulog mahimong adunay daotang sangpotanan
[Hulagway sa panid 18]
Daghang tawo ang malisdan pag-ayo nga mahikatulog