Unsay Kahulogan sa Pagkahimong Tigulang?
“ANG PAGKATIGULANG DILI KAAYO DAOTAN KON IMONG PALANDONGON ANG KAPILIAN.”—Maurice Chevalier.
ANG pagkatigulang sa ngadtongadto magaapektar sa tanan. Kini dili-kalikayan. Kini magsugod nga halos dili-mamatikdan—usa ka gamayng ngutngot dinhi, gamayng kunot didto, ug pipila ka puting buhok—apan sa ngadtongadto hugot nga hawiran niini ang tawo. Wala pa sukad mahitabo sa kasaysayan nga daghan kaayo ang mibati sa mga epekto sa pagkatigulang.
Usa ka dakong katarongan sa pagtubo sa gidaghanon sa mga tigulang mao ang kalamposan sa siyensiya sa medisina sa pagkontrol sa makamatayng mga sakit. Sa Tinipong Bansa, pananglitan, kadtong kapin na sa 65 naghawas sa mga 12 porsiento sa populasyon, ug sa Hapon mga 11 porsiento. Ang mga Amerikano nga kapin sa 85 ang edad midaghan gikan sa 700,000 sa 1953 ngadto sa 2.1 milyones sa 1978. Sa pagkatinuod, mga 50,000 ka Amerikano ug duolan sa 3,700 ka Canadianhon maoy usa ka gatos ka tuig ang edad o mas tigulang pa!
Bisan tuod mas mabungahon ang kinabuhi karon sa mga tigulang kay sa miagi, ang mga tuig sa pagkatigulang sa usa ka tawo sa walay pagkapakyas daoton sa pagpangaluya sa pipila ka katakos. Ang pandungog, panan-aw, kusog sa kaunoran, ug paglihoklihok tanan apektado samtang magkaedad ang usa. Ang ubang mga tigulang nag-antos sa kamingaw ug pagkaangoango pa. Ang uban mibati nga nagakawala na kanila ang ilang pagkamadanihon ug nagmagul-anon.
Kasagaran ang paagi sa pagpaangay sa usa sa pagkatigulang ang nagatino sa kalipay sa usa o sa pagkakulang niini. Kon may moingon: “Tigulang na ako kaayo nga mobuhat pa niana,” usahay ang tinamdan, labaw kay sa bisan unsang butang nga pisikal, ang makababag sa posibleng mga kalihokan.
Usa ka batan-on nagpakitag igong pagsabot sa dihang siya miingon: “Ang tigulang, alang kanako, mao kadtong si bisan kinsa nga mihunong na sa pagpahimulos sa kinabuhi sa bug-os, kadtong si bisan kinsa nga walay paghigugma sa kinabuhi ug wala nay kalipay sa kinabuhi. Dili gayod posibleng matino kon pilay edad ang maisip nga ‘tigulang’ sanglit adunay mga tin-edyer nga morag tigulang, apan adunay mga tigulang nga morag bata.”
Tigulang Apan Malipayon ug Kontento
Alang sa uban ang mga tuig sa pagkatigulang napamatud-an nga, sa pila ka paagi, bulawanong mga tuig. Kining malipayong mga tigulang nagatagamtam ug kagawasan gikan sa kalisod ug sa mga restriksiyon sa regular nga trabaho. Alang kanila ang pagkatigulang nagkahulogan ug dugang pang panahon nga makauban ang ilang mga apo. Nahibalo sila nga ang ilang kalipay wala magadepende sa kon unsay hunahunaon bahin kanila sa uban. Tingali sila mibati nga mas libre sila sa pagsulti sa kon unsay anaa sa ilang mga hunahuna, ug sila mahimong mobating mas relaks ug kontento.
Usa pa, kini sila tingali mabalak-on sa mga butang gawas pa sa ilang personal nga mga panginahanglan ug nakakaplag ug kalipay sa pagboluntaryo sa pagtabang niadtong nanginahanglan. Ilang gitabangan ang mga buta pinaagi sa pagbasa ngadto kanila, pagkuyog sa mga ilo sa mga biyahe, o sa pagtabang sa mga baldado nga mobating mas kontento sa ilang kaugalingon. Ang uban nagtuon ug bag-ong mga katakos ug nagbuhat ug mga butang nga wala nila mahimo samtang may pamilya pa sila nga giatiman o nanginabuhi. Ang iladong Amerikanang pintor nga si Grandma Moses nagsugod sa iyang karera sa pagdibuho sa iyang ulahing katuigan sa edad nga 70 ug nakahimog 25 ka dibuho sa milapas sa edad nga 100!
Siyempre, ang usa dili kinahanglang mohimog talagsaong mga butang aron makabatog kalipay. Sa edad nga 86, usa ka artista sa entablado nga ilado sa tibuok-kalibotan mikomento: “Labi pang malipayon ang akong kinabuhi, karon! Nganong ulahi na kaayo? makapangutana ka. Ang bentaha sa pagkaabot nako niining yugtoa sa akong kinabuhi mao nga dili ako motan-aw sa likod o sa unahan—nga sobra sa pipila ka adlaw sa usa ka panahon. Basta malipayon ako karon.” Siya midugang: “Aron bation nimo nga ikaw tinuod nga kontento sa imong kaugalingon, sa imong kinabuhi, dili kinahanglang mahimo kang ilado o mahimong milyonaryo.”
Ang usa pa ka bentaha sa pagkahimong tigulang mao ang kaalam ug eksperyensiya nga kasagarang mabatonan sa pagdagan sa panahon. Gipabilhan mo ba kining maong mga bentaha? Usa ka babaye nga miapresyar niini miingon: “Giapresyar ko ang kaalam nga akong nabatonan sa daghang katuigan. Ang pagkakat-on kon unsa gayod ang hinungdanon nakatabang kanako sa pagsagubang sa mga problema sa kinabuhi. Sa pagkatinuod, daghang batan-ong mga babaye ang nanuol kanako nga nangayog tambag. Sila sagad moingon pagkahuman: ‘Nalipay kaayo ako nga naestorya ka. Dili ingon niana ang akong hunahuna niadto.’ Dili ko kana ikabaylo sa bisan unsang butang. Mapasalamaton kaayo ako nga ako makatabang, ilabina sa mga batan-on.”
Paglantaw sa mga Tigulang
Niadto ang mga tigulang tinahod kaayo, ug ang ilang tambag gisunod. Diha sa daghang nasod kini nabag-o. Karon ang mga tigulang sagad wala na balebaleha ug gimaltrato pa. Kini makapasubo, sanglit ang mga tigulang maoy usa ka dagayang tuboran sa kaalam ug kasinatian nga magamit sa mga batan-on alang sa ilang kaayohan. Siyempre, dili kini lisensiya sa mga tigulang sa pagpanghilabot sa mga kinabuhi sa uban.
Makapalipay, diha sa ubang mga kultura ang mga tigulang gihatagan gihapon ug nahiangay nga pagtahod. Sa Hapon ug sa kadaghanang nasod sa Aprika, pananglitan, sila sa kasagaran mao gihapon ang labing hinungdanong bahin sa pamilya o sa tribo. Sa Republika sa Abkhaz, Georgia, sa kanhi Unyon Sobyet, diin ang mga tawo sagad mabuhi ug kapin sa usa ka gatos ka tuig, ang mga sentenaryo ginatahod sa batan-ong mga kaliwatan. Ang pulong sa mga tigulang kasagarang gilantaw ingong balaod sulod sa pamilya.
Sa dihang gamiton sa mga batan-on kining tuboran sa kaalam, ang pamilya makabatog kaayohan. Mahimong adunay linaing relasyon tali sa mga apohan ug sa mga apo. Pinaagi sa relasyon niining duha ka pundok sa edad nga ang mga bata sagad makakat-on sa pagpailob, kaluoy, empatiya, ug pagtahod sa ilang mga tigulang. Kon mawala nila kining relasyona, ang mga batan-on maapektohan kaayo.
Unsay Ilang Gitinguha nga Sila Pagatratahon?
Ang mga tigulang nagtinguha nga sila tahoron. Sila kinahanglang mohimog mga desisyon ug sa pagbati nga sila maoy nagadumala sa ilang kinabuhi. Bisag magkamenos ang ilang mahimo sa pisikal samtang nagkaedad, kadtong nagpabilin sa ilang mga hunahuna nga aktibo sagad may mahait ug kaisipan. Tinuod, tingali dili na sama ka kusog ang ilang panghunahuna kay sa batabata pa sila o sa pagkakat-on ug bag-ong mga butang nga sama ka kusog. Apan dili angay nga sila ipadaplin na lamang ug agawon ang ilang papel sa pamilya, ni kuhaon sa uban ang mga trabaho nga gustong buhaton sa mga tigulang mismo. Ang paghimo niini magpahigawad ug magpaluya sa ilang buut ug mopabati kanila nga wala nay mahimo ug kaha wala nay pulos.
Ang mabungahong trabaho alang sa mga tigulang hinungdanon; kini makatabang kanila sa pagbati nga sila bililhon gihapon. Labot niini, ang mga sentenaryo sa Republika sa Abkhaz sagad adunay daghang inadlaw nga mga trabaho nga atubangonon, sama sa pagtrabaho sa mga uma, pagpakaon sa binuhing mga manok, paglaba, paghinlo sa balay, ug pag-areglar sa gagmayng mga bata—ang tanan sa walay duhaduha nakaamot sa ilang pagbaton ug hataas nga kinabuhi. Sa pagkatinuod, kon ang mga tigulang adunay mapuslanong trabaho nga pagabuhaton, sila mamahimsog. Ngano? Tungod kay sila adunay katuyoan sa kinabuhi.
Bisan pa kon ang mga tigulang nahimong baldado tungod sa atake serebral o sa ubang sakit, gusto gihapon nila nga sila pagatratahon nga may dignidad. Dili sila gusto nga pakaulawan o kasab-an nga samag bata. Kon sila dili makasulti, sila sagad makadungog, ug ang ilang mga pagbati nga daling mahiubos masabtan. Usahay, tungod sa sobrang tambal, sila daw giangoango na nga ang tinuod dili man. Busa ang empatiya nga labaw kay sa bisan unsa pang emosyon ang labing hinungdanong hiyas sa pag-atiman kanila sa maayong paagi.
Sanglit ang mga tigulang tingali dili na makagawas sa ilang mga balay, kinahanglang mabati nila nga sila wala hikalimti. Ikalipay nila ang mga bisita. Pagkamakapasubo kon ang mga sakop sa Kristohanong kongregasyon mapakyas sa pagbisita o sa pagtawag sa telepono sa baldadong mga tigulang sa kongregasyon nga sa miagi dakog naamot sa pagpalapad sa buluhaton sa Gingharian! Sa pagkatinuod, ang maong mga pagbisita o mga pagtawag sa telepono nagkinahanglan lamag diyutayng panahon ug paningkamot kon itandi sa dakong kaayohan nga ilang mahatag sa mga may edad na!
Ugaling, bisan unsa pay pagtratar sa uban kanila, nagadepende ug dako kon sa unsang paagi gilantaw sa mga tigulang ang ilang kaugalingon. Sama sa gisulti sa usa ka 75-anyos nga babaye: “Ang butang nga tinuod nga nakatabang kanako aron makalahutay mao ang pagbaton ug buluhaton kanunay. Ako dili makaobra kon ako walay mga plano ug mga tumong. Tinuod ako adunay pisikal nga problema. Apan mao man usab ang kadaghanan sa mga tawo nga sama nakog edad.”
Angay likayan sa mga tigulang ang pagkareklamador kanunay ug ang pagkadili-matinabangon. Dili kini masayon kon ang usa nag-antos. “Bisan pag ako adunay pisikal nga mga problema,” ang usa ka tigulang nga lalaki miingon, “ang akong mga sakit wala makakuha sa akong kalipay sa pagkinabuhi. Nagtuo ako nga ang tinamdan hinungdanon kaayo. Ang kasinatian sa pagkinabuhi sa tanan niining mga tuiga nagpatugob kanako. Ug gibati ko nga ang yawi aron makapabiling batan-on mao ang pagpakig-uban sa mga batan-on. Mapahimuslan nila ang akong kaalam, ug magamit ko ang ilang kusog. Abi nimo, sa paminaw ko bata pa ako.”
Unsay Mahimong Buhaton?
Kon ikaw bata pa, kinahanglan ba nga pauswagon mo ang imong paglantaw sa pagkatigulang ug sa imong pagtratar sa mga may edad na? Kon ikaw tigulang na, nganong dili pangutan-on ang imong kaugalingon sa mga pangutanang nalista diha sa nagaubang kahon? Aduna bay mga butang nga imong mahimo sa pagpauswag sa imong kahimtang?
Kon oo ang imong tubag sa tanang pangutana, di ka makabsan ug mga higala, tigulang o bata. Ang uban malipay nga makig-uban kanimo. Labaw sa tanan, malipay ka bisag mag-inusara ka ug makaplagan nimo nga ang kinabuhi, sa bisan unsang edad, mahimong makaiikag ug tugob.
[Kahon sa panid 16]
Pagsusi-sa-Kaugalingon Alang sa mga Tigulang
◻ Ako ba nagtan-aw sa umaabot nga may paglaom?
◻ Ako ba mausisahon ug maikagon gihapon sa pagtuon ug bag-ong mga butang?
◻ Ako ba naningkamot nga magpabiling aktibo kutob sa mahimo?
◻ Ako ba kontento kon unsay moabot sa maong adlaw ug nagapasibo sumala niana?
◻ Ako ba malipayon ug makapadasig diha sa uban?
◻ Ako ba naningkamot nga makapakatawa gihapon?
◻ Sa yanong pagkasulti—ako ba nagkatigulang sa maangayong paagi?
[Hulagway sa panid 15]
Ginaduaw mo ba ang mga tigulang?