Unsay Arte?

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA ESPANYA

UNSAY labing matahom nga talan-awon nga sukad imong hikit-an? Usa ba ka pagsalop sa adlaw sa tropiko, naputos-sa-yelong kabukiran, labihan ka daghang kabulakan sa desyerto, maanindot nga mga bulok sa lasang sa tinghunlak sa tuig?

Kadaghanan kanato maghandom sa usa ka linaing gutlo sa dihang nadani kita sa katahom sa yuta. Kon maarangan nato, kita buot mogugol sa atong mga bakasyon diha sa paraisonhong mga palibot, ug maningkamot kita nga makuhaag letrato ang labing halandumong mga talan-awon.

Sa sunod panahon nga sud-ongon nimo kining wala-madaot nga katahom, adunay mga pangutana nga mahimo nimong konsiderahon. Dili ka ba mobating adunay nakulang kon ang matag dibuho sa galeriya sa dibuho gimarkahag “Wala-Magpaila”? Kon dulot kang natandog sa kalidad ug katahom sa mga dibuho sa usa ka eksibisyon, dili ba nimo gustong mailhan kon kinsa ang pintor? Angay bang makontento kita nga palandongon ang matahom nga mga kahibulongan sa yuta ug dili tagdon ang Sinati-sa-Arte nga maoy naglalang niini?

Tinuod, adunay mga tawong nag-ingon nga wala ing arte sa kinaiyahan​—nga ang arte nagkinahanglag tawhanong kahanas sa pagmugna ug paghubad. Ang maong kabatbatan sa arte, hinunoa, limitado ra tingali kaayo. Sa tukma unsa bay arte?

Pagbatbat sa Arte

Ang usa ka kabatbatan sa arte nga magtagbaw sa tanan lagmit nga imposible. Apan hikaplagan ang usa ka maayong katin-awan diha sa Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, nga nag-ingon nga ang arte mao “ang may-kaamgohan nga paggamit sa kahanas ug mamugnaong handurawan ilabina sa paggamag matahom nga mga butang.” Pinasukad niini kita makaingon nga ang sinati-sa-arte nagkinahanglag kahanas ug mamugnaong handurawan. Sa dihang ipadapat niya kining duha ka hiyas, siya makagamag butang nga kahimut-anan o madanihon alang sa uban.

Ang mga pagpahayag sa kahanas ug handurawan ipadapat ba lamang sa tawhanong mga buhat sa arte? O sila ba gipasundayag usab diha sa kinaiyanhong kalibotan alirong nato?

Ang habog kaayong mga California redwood, ang dakong katakotan sa Pasipiko, ang kusog nga mga busay sa bagang lasang, ug ang maanindot nga mga panon sa kahayopan sa Aprikanhong kapatagan, sa lainlaing mga paagi, labaw pang bililhon alang sa katawhan kay sa “Mona Lisa.” Tungod niana, ang UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) nagtawag sa Redwood National Park, T.B.A.; sa Iguaçú Falls, Argentina/Brazil; sa Great Barrier Reef, Australia; ug sa Serengeti National Park, Tanzania, ingong bahin sa “Kabilin sa Kalibotan” alang sa katawhan.

Kining kinaiyanhong mga bahandi nahilakip nga kauban sa ginamag-tawong mga monyumento. Ngano? Ang tumong maoy pagpreserbar sa bisan unsang adunay “talagsaong tibuok-kalibotan nga bili.” Ang UNESCO nangatarongan nga bisan kon ang maanindot nga butang mao ang Taj Mahal, India, o ang Grand Canyon, T.B.A., takos kining panalipdan alang sa umaabot nga mga kaliwatan.

Apan dili kinahanglan nga mobiyahe ka ngadto sa usa ka nasodnong parke aron makapaniid sa mamugnaong kahanas. Ang imo mismong lawas maoy kinalabwang panig-ingnan. Ang mga eskultor sa karaang Gresya nag-isip sa lawas sa tawo ingong ang kinalabwan sa artistikanhong kahanas, ug sila naningkamot sa paghulagway niini sa hingpit nga paagi kutob sa maarangan. Tungod sa atong kahibalo karon sa mga kalihokan sa lawas, labaw pang mapabilhan nato ang hingpit nga katakos nga gikinahanglan sa paglalang ug pagdesinyo niini.

Unsay ikaingon bahin sa mamugnaong handurawan? Tan-awa ang labing nindot nga mga desinyo diha sa pinabukad nga mga balhibo sa paboreyal, ang humil nga bulak sa rosas, o ang kalitkalit nga mga lihok sa magilakong hummingbird. Segurado, ang maong maartihong paagi maoy arte, bisan pag wala kana madibuho o maletratohi. Usa ka magsusulat sa National Geographic, kay naikag sa ubehong mga buhokbuhok sa tacca nga liryo, nangutana sa usa ka batan-ong siyentipiko kon unsay katuyoan niana. Iyang yanong tubag: “Kana nagpadayag sa handurawan sa Diyos.”

Dili lamang ang kahanas ug mamugnaong kahanas ang dagaya sa kinaiyanhong kalibotan kondili sila makanunayong tinubdan sa inspirasyon sa mga tawo sa arte. Si Auguste Rodin, ang bantogang Pranses nga eskultor, miingon: “Ang tawo sa arte mao ang sumbonganan sa kinaiyahan. Ang kabulakan makigsulti kaniya pinaagi sa ambongang pagbawog sa ilang mga paklang ug sa nagkabagay nga mga bulok sa ilang kabulakan.”

Dayag nga giila sa pila ka tawo sa arte ang ilang mga limitasyon sa dihang mosulay pagsundog sa katahom sa kinaiyahan. “Ang matuod nga buhat sa arte mao lamay landong sa balaang kahingpitan,” misugid si Michelangelo, giisip nga usa sa kinahaworang mga pintor sa tanang panahon.

Ang mga siyentipiko, ingon man ang mga tawo sa arte, mahimong mobatig kaparotan tungod sa katahom sa kinaiyahan. Usa ka propesor sa mathematical physics, si Paul Davies, diha sa iyang librong The Mind of God, misaysay nga “bisan ang dili-mabinationg mga ateyista subsob nakabaton sa gitawag ug pagbati sa pagtahod alang sa kinaiyahan, kaikag ug pagtahod sa kaalam ug katalagsaon niini ug sa katakos ug pagkamalinglahon, nga kaamgid sa relihiyosong pagkataha.” Unsay angayng itudlo niini kanato?

Ang Sinati-sa-Arte Luyo sa Pangarte

Ang usa ka estudyante sa arte magtuon bahin sa sinati-sa-arte aron makasabot ug makapabili sa iyang arte. Siya nakaamgo nga ang buhat sa sinati-sa-arte maoy usa ka banaag sa indibiduwal. Ang arte sa kinaiyahan nagpabanaag usab sa personalidad sa tagmugna sa kinaiyahan, ang Diyos nga Labing Gamhanan. “Ang iyang dili-makita nga mga hiyas tin-awng makita . . . pinaagi sa mga butang nga gihimo,” misaysay si apostol Pablo. (Roma 1:20) Dugang pa, ang Magbubuhat sa yuta dili gayod kay wala magpaila. Sumala sa gisulti ni Pablo sa taga-Atenas nga mga pilosopo sa iyang adlaw, “[ang Diyos] dili halayo gikan sa matag usa kanato.”​—Buhat 17:27.

Ang maartihong buhat sa kalalangan sa Diyos dili kay walay-katuyoan o sulagma. Dugang pa sa pagpatugob sa atong mga kinabuhi, nagpadayag kini sa mga kahanas, handurawan, ug kahalangdon sa kinalabwang Sinati-sa-Arte, ang Tibuok-Kalibotang Tigdesinyo, si Jehova nga Diyos. Ang sunod nga artikulo maghisgot kon sa unsang paagi ang maong arte makatabang kanato nga labaw pang mailhan ang Supremong Sinati-sa-Arte.

[Picture Credit Line sa panid 3]

Musei Capitolini, Roma