Daghan Kaayo ang Nabuhi ug Namatay sa Tumang Kakabos!
GIBIYAAN ni Yati ang iyang barongbarong sa habagatang-sidlakan sa yuta sa Asia aron sa pagtrabaho sa pabrika diin siya nanahi ug gagmayng mga gilis nga panit ug liston sa mga sapatos. Alang sa usa ka bulan nga trabaho—40 ka oras sa semana dugang pa sa 90 ka oras nga overtime—menos sa $80 ang iyang kita. Ang kompaniya sa sapatos nga nagpatrabaho kaniya mapasigarbohong naglarawan sa kaugalingon nga usa nga may konsensiya nga tigpasiugda sa tawhanong mga katungod diha sa dili kaayo ugmad nga mga nasod. Sa Kasadpanhong kalibotan, ginabaligya niining kompaniyaha ang sapatos nga kapin sa $60 ang usa ka parisan. Nakuhaan tingali kanag $1.40 alang sa suhol.
Dihang si Yati “mobiya sa mahinlo, may suga nga pabrika,” matod pa sa taho sa Boston Globe, “ang iyang kuwarta igo rang iabang sa 3-por-3.6 metros nga barongbarong, nga hugaw ug mga bungbong nga daghag tuko. Walay mga muwebles, busa si Yati ug ang duha ka kauban sa kuwarto mangatulog nga magluko sa lapok-ug-baldosa nga salog.” Ang iyang kahimtang sa makapasubo dili talagsaon.
“Mas arang-arang ba ang kahimtang niining mga tawhana nga anaa ako o wala ako?” miprotesta ang usa ka hepe sa asosasyon sa negosyo. “Ang gamayng suweldo naghatag kanila sa katakos nga makatagamtam ug desenteng paagi sa kinabuhi. Bisan tuod ug dili maluho ang ilang pagkinabuhi, apan sila wala higutmi.” Sila, hinunoa, sagad kulag kaon, ug ang ilang mga anak sagad matulog nga gutom. Atubangon nila adlaw-adlaw ang kapeligrohan sa makuyawng mga trabahoan. Ug daghan ang hinayhinayng nangamatay tungod sa paghikap ug mga hilo ug makahilong mga biya. Matawag ba kini nga “desenteng paagi sa kinabuhi”?
Si Hari, usa ka taga-habagatang Asia nga trabahante sa uma, lahi ug mga panan-aw. Iyang gilarawan sa mga pulong ug matahom nga balak ang mangiob nga siklo sa kinabuhi-ug-kamatayon sa iyang palibot. “Tali sa alho ug lusong,” matod pa niya, “walay mahibilin sa sili. Kaming mga kabos sama sa mga sili—matag tuig kami gigaling, ug sa ngadtongadto wala nay mabilin.” Wala gayod makasinati si Hari nianang “desenteng paagi sa kinabuhi,” ni may ideya siya bahin sa kaluho nga lagmit gitagamtam sa kinabuhi sa iyang mga amo. Sa milabay ang pipila ka adlaw, si Hari namatay—laing biktima sa tumang kakabos.
Daghan kaayo ang nabuhi ug namatay sama kang Hari. Sila nag-antos sa kalisod, maluya na kaayo sa pagsukol, samtang gititian sila sa ilang kinabuhi. Pinaagi ni kinsa? Unsang matanga sa mga tawo ang makahimo niini? Sila daw manggihatagon. Sila moingon nga buot nilang tagan-an ug pagkaon ang imong gamayng anak, motabang sa pagpatubo sa imong mga tanom, magpauswag sa imong kinabuhi, magpadato kanimo. Ang tinuod, ang ilang tuyo mao ang magpadato sa ilang kaugalingon. Adunay mga produkto nga ibaligya, mga ganansiya nga makuha. Kon ang ikaduhang mga produkto sa ilang kahakog mao ang kulag-kaon nga mga anak, nahiloang mga trabahante, ug naghugaw sa palibot, bale wala kini kanila. Kini mao ang bili nga andam ang mga kompaniya sa pagbayad sa ilang kahakog. Busa samtang magkatumpitumpi ang ganansiya, magkatumpitumpi usab ang makapasubong gidaghanon sa mangamatay.
[Picture Credit Line sa panid 3]
Letrato sa H.K. 156200/John Isaac