Mga Binilanggo sa Kakabos

SA TUIG 33 K.P., si Jesu-Kristo miingon ngadto sa iyang mga tinun-an: “Kanunayng anaa uban kaninyo ang mga kabos.” (Mateo 26:11) Unsa may iyang buot ipasabot? Nag-ingon ba siya nga ang kakabos dili gayod mabuntog?

Si James Speth, administrador sa United Nations Development Programme, nag-ingon: “Dili kita makadawat nga [ang kakabos] kanunay gayod nga maania uban kanato. Ang modernong kalibotan adunay mga kahinguhaan, kahibalo ug kahanas sa pagtugyan sa kakabos diha sa mga panid sa kasaysayan.” Apan makawagtang ba gayod ang modernong kalibotan sa kakabos?

Ang United Nations General Assembly dayag nga naglaom nga mawagtang sa tawhanong mga paningkamot ang kakabos, sanglit giproklamar niini ang mga tuig 1997 ngadto sa 2006 ingong ang unang “Dekada sa Hiniusang Kanasoran sa Pagwagtang sa Kakabos.” Ang HK naglaraw sa pagtrabaho uban sa mga kagamhanan, mga tawo, ug mga institusyon sa pagdasig ug ekonomikanhong kaugmaran, pagpauswag sa kaarangan sa pagbaton sa pangunang mga serbisyo, pagpauswag sa kahimtang sa kababayen-an, ug pagmugnag panginabuhian ug trabaho.

Maayong mga tumong! Apan makab-ot ba gayod kaha kini sa komunidad sa kalibotan? Tagda ang pipila ka kababagan sa pagwagtang sa kakabos pinaagi sa tawhanong mga paningkamot.

Kagutom ug Kakulag-Sustansiya

Si Ayembe, nga nagpuyo sa Zaire, adunay 15 ka sakop sa pamilya nga nagadepende kaniya. May mga panahon nga ang pamilya makaarang sa pagkaon kas-a sa usa ka adlaw​—linugawng mais nga sinaktan ug mga dahon sa kamoteng kahoy, asin, ug kalamay. May mga panahon nga wala silay makaon sulod sa duha o tulo ka adlaw. “Maghulat ako hangtod manghilak ang mga bata nga mangayog pagkaon una pa ako magluto,” miingon si Ayembe.

Ang ilang kahimtang komon. Diha sa nagakaugmad nga kalibotan, 1 ka tawo sa 5 matulog nga gutom matag gabii. Sa tibuok-kalibotan, duolan sa 800 ka milyong tawo​—200 milyones kanila mga bata​—dugay nang kulag-sustansiya. Kining mga bataa dili motubong normal; sila kanunayng magsakit. Ang ilang kahimoan sa eskuylahan dili maayo. Inigkahamtong, sila mag-antos sa mga resulta niining mga butanga. Busa, ang kakabos sagad mosangpot ug kakulag-sustansiya, nga sa baylo makaamot sa kakabos.

Ang kakabos, kagutom, ug kakulag-sustansiya naglungtad sa ingon niana ka dakong sukod nga kini nagpahigawad sa politikanhon, ekonomikanhon, ug sosyal nga mga paningkamot sa pagwagtang niini. Sa pagkamatuod, ang kahimtang wala moarang-arang apan nagkagrabe.

Dili Maayong Panglawas

Sumala sa World Health Organization, ang kakabos mao “ang labing makamatayng sakit sa kalibotan” ug “ang kinadak-ang bugtong hinungdan sa kamatayon, sakit ug pag-antos.”

Ang librong An Urbanizing World: Global Report on Human Settlements, 1996 nag-ingon nga labing menos 600 milyones ka tawo sa Latin Amerika, Asia, ug Aprika nagkinabuhi sa maong dili maayong pamalay​—kulag igong tubig, sanitasyon, ug imburnal​—nga ang ilang mga kinabuhi ug panglawas nailalom sa padayong kapeligrohan. Sa tibuok-kalibotan, kapin sa usa ka bilyong tawo walay hinlong tubig. Ginatos ka milyon dili makaarang sa pagpalit ug timbang-sa-sustansiya nga pagkaon. Kining tanang butang nagpalisod sa mga tawong kabos sa pagsanta sa sakit.

Kasagaran ang mga tawong kabos dili usab makatambal sa sakit. Sa dihang magsakit ang kabos, sila tingali dili makaabot sa pagpalit sa tukmang medisina o medikal nga pagtambal. Ang kabos mamatay nga bata pa; kadtong mabuhi lagmit magkinabuhi nga may balikbalik nga mga sakit.

Nag-ingon si Zahida, usa ka magbabaligya sa tiyanggihan sa Maldives: “Ang kakabos nagkahulogag dili maayong panglawas, nga magpugong kanimo sa pagtrabaho.” Ang kakulang ug trabaho, sa pagkamatuod, mopasamot sa kakabos. Ang resulta maoy usa ka mabangis ug makamatayng siklo diin ang kakabos ug sakit magsugnoray sa usag usa.

Pagkawalay-Trabaho ug Gamayng Suweldo

Ang laing nawong sa kakabos mao ang pagkawalay-trabaho. Sa tibuok-kalibotan, duolan sa 120 ka milyong tawo nga makatrabaho dili makakitag mga trabaho. Kasamtangan, duolan sa 700 ka milyon pang tawo sagad magtrabaho ug taas kaayong mga oras alang sa suweldo nga gamay kaayo nga ikasapar sa ilang pangunang mga panginahanglan.

Si Rudeen maoy usa ka drayber sa traysikol sa Cambodia. Siya nag-ingon: “Ang kakabos alang kanako nagkahulogag pagtrabaho ug sobra sa 18 oras matag adlaw, apan kulang gihapon ang kita sa pagpakaon sa akong kaugalingon, sa akong asawa ug duha ka anak.”

Pagdaot sa Kalikopan

Nalambigit sa kakabos mao ang pagdaot sa kalikopan. Miingon si Elsa, usa ka tigdukiduki sa Guyana, Amerika del Sur: “Ang kakabos mao ang kalaglagan sa kinaiyahan: sa lasang, yuta, mga mananap, mga suba ug mga lanaw.” Aniay laing makasubong siklo​—ang kakabos mosangpot sa pagkalaglag sa kalikopan, nga magpalambo sa nagkadaghang kakabos.

Ang pagtikad sa uma hangtod kini mahimong palanas o gamiton alang sa laing katuyoan maoy usa ka karaan na kaayong buhat. Mao man ang pag-upaw sa lasang​—pagpamutol sa mga lasang alang sa kahoy o sugnod o alang sa pagpananom. Tungod sa nagtubong gidaghanon sa mga tawo sa yuta, ang kahimtang nakaabot na sa kritikal nga sukod.

Sumala sa International Fund for Agricultural Development, sulod sa nangaging 30 ka tuig, halos 20 porsiyento sa ibabawng-yuta sa kalibotan gikan sa kaumahan nangapughaw, kadaghanan tungod sa kakulag salapi ug teknolohiya nga gikinahanglan aron mahimo ang mga pamaagi sa paggalam. Sa samang yugto, minilyong akre nangahimong umaw nga yuta ingong resulta sa dili maayong pagkatukod ug pagkamentinar nga mga sistema sa irigasyon. Ug minilyong akre sa kalasangan gipamutol matag tuig aron mahawan ang yuta alang sa mga pananom o kakuhaan ug kahoy alang sa tabla o sugnod.

Kini nga pagdaot gilangkit sa kakabos sa duha ka paagi. Una, ang kabos sagad mapugos sa pagpahimulos sa kalikopan tungod sa ilang panginahanglan ug pagkaon ug sugnod. Sa unsang paagi ang usa makahisgot bahin sa kaugmaran sa dili pagtiti sa kahinguhaan o kaayohan sa umaabot nga mga kaliwatan ngadto niadtong kinsa gigutom ug kabos ug kinsa napugos sa pagdaot sa kinaiyanhong mga kahinguhaan aron mabuhi karon mismo? Ikaduha, kasagaran pahimuslan sa sapian ang mga kahinguhaan sa kalikopan sa kabos alang sa ganansiya. Busa ang pagdaot sa kinaiyanhong mga kahinguhaan sa sapian ug kabos nagdugang sa kakabos.

Edukasyon

Si Alicia, usa ka tig-alagad sa katilingban sa siyudad sa Pilipinas, nag-ingon: “Ang kakabos maoy usa ka babaye nga nagpadala sa iyang mga anak sa pagpakilimos diha sa kadalanan imbes ngadto sa eskuylahan tungod kay kon dili wala gayoy bisan unsa nga makaon. Ang inahan nahibalo nga nagsubli siya sa siklo nga nakalaang kaniya, apan wala siyay nakita nga kaikyasan.”

Duolan sa 500 milyones ka kabataan walay eskuylahan nga katunghaan. Usa ka bilyong hamtong dili kaayo makabasa ug makasulat. Kon walay edukasyon, malisod nga makakita ug trabaho. Busa ang kakabos mosangpot ug kakulag edukasyon, nga mosangpot sa dugang kakabos.

Pamalay

Ang kakulang ug pamalay naglungtad diha sa kabos nga mga nasod, ug bisan sa pipila ka sapiang nasod. Usa ka taho nag-ingon nga halos un-kuwarto sa usa ka milyon sa mga molupyo sa New York City nakapuyo sa mga sak-anan sa walay mga balay sa pila ka higayon sulod sa nangaging lima ka tuig. Ang Uropa usab adunay iyang mga tawong kabos. Sa London duolan sa 400,000 ang narehistro ingong walay mga balay. Sa Pransiya katunga sa milyong tawo walay mga balay.

Sa tibuok nagakaugmad nga kalibotan, ang kahimtang mas grabe. Ang mga tawo magpanon ngadto sa mga lungsod ug mga siyudad, nga nadani sa mga damgong pagkaon, trabaho, ug mas arang-arang nga kinabuhi. Diha sa ubang mga siyudad, kapin sa 60 porsiyento sa populasyon nagpuyo diha sa mga barongbarong o mga eskuwater. Ang kakabos diha sa baryo mohaling sa kakabos sa siyudad.

Populasyon

Nagpasamot niining tanang problema mao ang pagtubo sa populasyon. Ang populasyon sa kalibotan dugang nga midoble sa miaging 45 ka tuig. Ang Hiniusang Kanasoran nagbanabana nga ang numero mosaka ngadto sa 6.2 bilyones sa tuig 2000 ug ngadto sa 9.8 bilyones sa 2050. Ang labing pobreng mga dapit sa kalibotan mao ang adunay kinatas-ang gidaghanon sa pagtubo sa populasyon. Sa duolan sa 90 milyones ka bata nga nangatawo sa 1995, 85 milyones nangatawo sa mga nasod nga dili gayod makatagana alang kanila.

Nagtuo ka ba nga ang katawhan kalit nga motabang sa pagwagtang sa kakabos hangtod sa hangtod pinaagi sa pagsulbad sa mga problema sa kagutom, sakit, pagkawalay-trabaho, pagdaot sa kalikopan, kakulang ug edukasyon, dili maayong pamalay, ug gubat? Tingali dili ka motuo.

Nagkahulogan ba kana nga wala nay paglaom ang kahimtang? Dili, tungod kay ang solusyon haduol na ug tino nga moabot gayod. Apan dili pinaagi sa tawhanong mga paningkamot. Nan sa unsang paagi? Ug unsay ikasulti bahin sa mga pulong ni Jesus sa dihang siya miingon: “Kanunayng anaa uban kaninyo ang mga kabos”?

[Kahon sa panid 7]

Ang Labing Kabos sa mga Kabos

Niadtong 1971 ang mga pulong “dili kaayo ugmad nga mga nasod” naimbento sa Hiniusang Kanasoran sa paghubit sa “labing kabos ug labing mahuyang sa ekonomiya diha sa nagakaugmad nga mga nasod.” Niadtong panahona, dihay 21 sa maong mga nasod. Karon, adunay 48 kanila, 33 sa Aprika.

[Hulagway sa panid 5]

Minilyon ang nagtrabaho sa daghan kaayong oras ug menos ang suweldo

[Credit Line]

Godo-Foto

[Hulagway sa panid 6]

Ang kaluho ug kakabos nagtinaparay

[Hulagway sa panid 7]

Minilyon nagpuyo sa ubos-sa-sukdanan nga mga balay