Ang Hampak sa Kawalay-Trabaho

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA ITALYA

Usa kini ka emerhensiya sa daghang ugmad nang kanasoran​—apan kini usab gikabalak-an sa nagakaugmad nga kanasoran. Miatake kini sa dapit diin wala kini sa nangagi. Apektado niini ang ginatos ka milyong tawo​—nga daghan kanila mga inahan ug mga amahan. Alang sa dos-tersiya sa mga Italyano, kini “hulga numero uno.” Mimugna kinig bag-ong katilingbanong mga suliran. Sa bahin, kini ang lintunganay sa mga suliran sa daghang batan-on nga nalangkit sa mga droga. Kini mohukaw sa pagkatulog sa milyonmilyon, ug sa uban pang milyonmilyon, kini mahimong duol na kaayong masinati nila . . .

“ANG kawalay-trabaho lagmit maoy labing kaylap nga gikahadlokan nga talagsaong hitabo sa atong kapanahonan,” miuyon ang Organization for Economic Cooperation and Development (OECD). “Ang gidak-on ug mga sangpotanan sa maong talagsaong hitabo nahibaloan,” misulat ang Komisyon sa Uropanhong mga Komunidad, apan “ang pagsulbad niini lisod.” Kini “usa ka multo,” matod sa usa ka eksperto, nga “nagabalik aron pagduaw sa kadalanan sa Daang Kontinente.” Sa European Union (EU), ang mga walay-trabaho karon mokabat ug mga 20 milyon, ug sa Oktubre 1994, sa Italya lamang sa opisyal mokabat silag 2,726,000. Sumala sa opinyon sa komisyonado sa European Union nga si Padraig Flynn, ang pagsulbad sa suliran sa kawalay-trabaho mao ang labing dakong katilingbanon ug ekonomikanhong hagit nga atong giatubang.” Kon wala kay trabaho o nameligrong mawad-an sa imong trabaho, nasayod ka sa kahadlok nga gipahinabo niini.

Apan ang kawalay-trabaho dili lang suliran sa Uropa. Tanang Amerikanhong nasod gihampak niini. Wala kini magpalingkawas sa Aprika, Asia, o mga nasod sa Pasipiko. Ang mga nasod sa Silangang Uropa nag-atubang sa suliran sa kawalay-trabaho sa di pa dugayng katuigan. Tinuod, dili pareho ang paagi sa paghampak niini sa tanang dapit. Apan sumala sa pipila ka ekonomista, ang mga proporsiyon sa kawalay-trabaho sa Uropa ug sa Amerika del Norte magpabiling mas taas sa dugayng panahon kay sa nangaging mga dekada.a Ug ang kahimtang “migrabe tungod sa pagdaghan sa mga kulang ug trabaho ug sa katibuk-ang pagmenos sa kalidad sa mga trabahong mabatonan,” mipunting ang ekonomistang si Renato Brunetta.

Inanay nga Pagtaas sa Kawalay-Trabaho

Ang kawalay-trabaho nakaapektar nga sunodsunod sa tanang sektor sa ekonomiya: una sa agrikultura, tungod sa miuswag nga paggamit niinig makinarya, nga nagpapuwera sa mga tawo sa trabaho; dayon sa industriya, nga naapektahan sa mga krisis sa enerhiya sukad sa katuigang 1970; ug karon, ang sektor sa serbisyo​—komersiyo, edukasyon​—usa ka sektor nga sa nangagi giisip nga dili maapektahan. Kawhaan ka tuig kanhi ang proporsiyon sa kawalay-trabaho nga molabaw sa 2 o 3 porsiento makapahinabo ug dakong kahadlok. Karong adlawa ang usa ka industriyalisadong nasod mag-isip sa kaugalingon nga malamposon kon ang kawalay-trabaho magpabiling ubos sa 5 o 6 porsiento, ug daghang ugmad nga mga nasod adunay tag-as pang mga proporsiyon.

Sumala sa International Labor Organization (ILO), ang usa ka tawong walay-pangempliyo mao ang tawong walay trabaho, andam motrabaho, ug aktibong nangitag trabaho. Apan komosta ang tawong walay permanenteng bug-os-panahong trabaho o ang usang makatrabaho lamag pipila ka oras sa usa ka semana? Ang trabahong inoras giisip sa lainlaing paagi sa sunodsunod nga nasod. Sa pila ka nasod ang pipilang sa pagkatinuod walay trabaho opisyal nga giihap nga adunay trabaho. Ang wala-kaayo-mabatbat nga mga kahimtang tali sa pagkadunay-trabaho ug kawalay-trabaho makapahimong lisod nga tinoon kon kinsa gayod ang walay trabaho, ug tungod niana ang mga estadistika nagbatbat sa dili-bug-os nga kamatuoran. “Bisan ang opisyal nga numerong 35 milyong walay trabaho [sa OECD nga kanasoran] wala magpabanaag sa bug-os nga gidaghanon sa kawalay-trabaho,” matod sa usa ka Uropanhong pagtuon.

Ang Dakong Kapildihan sa Kawalay-Trabaho

Apan ang mga numero dili mosugid sa tibuok estorya. “Ang kapildihan diha sa ekonomiya ug sa katilingban tungod sa kawalay-trabaho labihan ka dako,” matod sa Commission of European Communities, ug kini sila miresulta “dili lamang gumikan sa laktod nga bili sa bayranan sa hinabang alang sa walay-trabaho kondili gumikan usab sa mawalang kinitaan sa gobyerno nga ikaamot unta sa mga walay-trabaho kon sila may trabaho pa.” Ug ang mga benepisyo para sa mga walay-trabaho nagakabug-at dili lamang alang sa mga gobyerno kondili alang usab sa mga adunay-pangempliyo, kinsa pabayron ug mas dagkong mga buhis.

Ang kawalay-trabaho dili lamang butang maylabot sa mga impormasyon ug sa mga numero. Miresulta ang indibiduwal nga mga kalisdanan, kay ang maong hampak moapektar sa mga tawo​—mga lalaki, mga babaye, ug mga batan-on sa tanang hut-ong sa katilingban. Kon itapo sa tanang ubang suliran niining “kataposang mga adlaw,” ang kawalay-trabaho mahimong bug-at kaayong palas-anon. (2 Timoteo 3:1-5; Pinadayag 6:5, 6) Ilabina kon maapektahan sa “tagdugay nga kawalay-trabaho,” nga walay laing butang ang nag-apektar sa kahimtang, ang tawo nga dugay nang walay trabaho mas maglisod sa pagkakitag trabaho. Ikasubo, ang pipila mahimong dili na gayod makatrabaho pag-usab.b

Nadiskobrehan sa mga sikologo nga taliwala sa mga walay-trabaho karong adlawa, ang sikyatrikanhon ug sikolohikanhong mga suliran nagatubo, ingon man ang kahuyang sa emosyon, pagbati sa kapakyasan, nagkadakong kadili-mabination, ug pagkawala sa pagtahod-sa-kaugalingon. Sa dihang ang tawong adunay buluhiong mga anak mawad-ag trabaho, kini maoy makalilisang personal nga trahedya. Mahugnoan sila sa kalibotan. Ang pagbati sa kasegurohan mahanaw. Karong adlawa, sa pagkamatuod, ang pipila ka eksperto nakamatikod sa paggimaw sa “gidahom nga kabalaka” nga nalangkit sa purohan nga ang usa mawad-ag trabaho. Ang maong kabalaka makadaot sa pagpakiglabot sa ubang mga membro sa pamilya ug mahimong adunay mas makapasubo pang mga sangpotanan, sumala sa gipaila sa mga paghikog sa dili pa dugay sa mga tawong walay trabaho. Dugang pa, ang kalisod nga makakita sa unang trabaho nahilakip sa posibleng mga hinungdan sa kapintasan ug pagpalain sa mga batan-on gikan sa katilingban.

‘Mga Binilanggo sa Usa ka Hiwing Sistema’

Ang Pagmata! nakighinabi sa ubay-ubayng tawo nga nawad-an sa ilang mga trabaho. Ang 50-anyos nga si Armando miingon nga alang kaniya kadto nagpasabot “sa pagkakita nga napakyas ang paningkamot sa 30 ka tuig nga trabaho, sa panginahanglan nga mosugod pag-usab,” ug sa pagbati nga “samag binilanggo sa usa ka hiwing sistema.” Si Francesco ‘nakakita nga ang kalibotan nalumpag ibabaw niya.’ Si Stefano “mibatig dakong kahigawad sa presenteng sistema sa pagkinabuhi.”

Sa laing bahin, si Luciano, nga gipuwera human sa pagtrabaho ingong teknikal nga manedyer sa usa ka dakong Italyanhong industriya sa awto sulod sa halos 30 ka tuig, “nakasinati sa kasuko ug pagkagilamat sa pagkakita nga ang iyang mga kahago, binuotang panggawi, ug pagkakasaligan sulod sa daghan kaayong katuigan sa trabaho giisip nga walay bili.”

Mga Panagna ug mga Kahigawad

Gidahom sa pipila ka ekonomista ang lainlain kaayong mga hulagway. Niadtong 1930 ang ekonomistang si John Maynard Keynes malaomong mitagnag “trabaho alang sa tanan” sa sunod nga 50 anyos, ug sa daghang dekada ang bug-os-panahong trabaho giisip nga usa ka makab-ot nga tumong. Niadtong 1945 ang Karta sa organisasyong Hiniusang Kanasoran nagbutang isip usa ka tumong sa daling pagkab-ot sa bug-os-panahong panarbaho. Hangtod sa bag-ohay pa gituohan nga ang kauswagan magpasabot nga ang tanan makabatog trabaho ug menos nga mga oras sa trabaho. Apan ang mga kahimtang wala mosangpot nga ingon niana. Ang seryosong pag-us-os sa ekonomiya sa milabayng dekada mipahinabo sa “pinakadaotang krisis sa panarbaho sa tibuok yuta sukad sa Dakong Depresyon sa katuigang 1930,” matod sa ILO. Sa Habagatang Aprika labing menos 3.6 milyong tawo ang walay trabaho, lakip ang mga 3 ka milyong Aprikanong itom. Bisan ang Hapon​—nga may kapin sa duha ka milyon nga walay trabaho sa miaging tuig​—nakasinatig krisis.

Nganong ang kawalay-trabaho kaylap kaayo nga hampak? Unsang mga solusyon ang gisugyot aron kini masulbad?

[Mga footnote]

[Mapa sa panid 2, 3]

(For fully formatted text, see publication)

Canada—9.6 porsiento

T.B.A.—5.7 porsiento

Colombia—9 porsiento

Ireland—15.9 porsiento

Spain—23.9 porsiento

Pinlandia—18.9 porsiento

Albania—32.5 porsiento

Habagatang Aprika—43 porsiento

Hapon—3.2 porsiento

Pilipinas—9.8 porsiento

Australia—8.9 porsiento

[Credit Line]

Mountain High Maps™ copyright © 1993 Digital Wisdom, Inc.