Pagpaniid sa Kalibotan
Nagkadaghan ang Nangamatay sa mga Babayeng mga Hinabako
Nakita diha sa usa ka dili pa dugayng pagtuon nga gipatik diha sa The Canadian Journal of Public Health nga ang nalangkit-sa-tabako nga mga kamatayon taliwala sa mga kababayen-an sa Canada midaghan gikan sa 9,009 sa 1985 ngadto sa 13,541 sa 1991. Ang pagtuon nagbanabana nga mas daghang babaye kay sa mga lalaki ang mamatay ingong resulta sa pagtabako sa tuig 2010 kon magpadayon ang dagan karon. Sa 1991, gibanabana nga 41,408 ang nangamatay nga ang hinungdan mao ang pagtabako (27,867 ka lalaki ug 13,541 ka babaye), sumala sa The Toronto Star. Sa Tinipong Bansa, ang mga nangamatay sa kanser sa baga taliwala sa mga babayeng mga hinabako misaka sa unom ka pilo tali sa katuigang 1960 ug 1980, nag-ingon si Dr. Michael Thun sa American Cancer Society. Ang mga tigdukiduki mihinapos nga ang “pagpanigarilyo nagpabilin sa pagkakaron nga mao ang labing dako nag-inusarang masantang hinungdan sa ahat nga kamatayon sa Tinipong Bansa,” nagtaho ang The Globe and Mail sa Toronto, Canada.
Mga Droga sa mga Tunghaan sa Alemanya
Ang usa ka pagtuon taliwala sa kapin sa 3,000 ka estudyante sa amihanang Alemanya nagpakita sa kaylap nga paggamit sa makagiyang mga droga sa mga tunghaan. Sumala sa senemanang magasin sa balita nga Focus, halos katunga sa mga estudyante nga nag-edad ug 17 anyos nakagamit na mismo ug ilegal nga mga droga, ug kapin sa un-tersiya maoy bag-ong mga tiggamit. Gibatbat ni Propesor Peter Struck nga “sa daghang hayskul sa Hamburg, makakita ka ug mga estudyante sa pangaderong 16 ug 17 anyos nga padayong nagsal-angsal-ang ug gamit ug mga tigdasig ug mga tranquilizer.” Apan nganong kaylap kaayo ang paggamit ug mga droga? Si Propesor Klaus Hurrelmann mihatag ug tulo ka katarongan sa paggamit ug droga sa mga batan-on: gilaayan sa kinabuhi, ang pagbati nga wala kaayo hatagig pagtagad ang nakab-ot nga personal nga kalamposan, ug pagpit-os sa isigkaingon.
Talagsaong mga Biyahedor
Ang laagang albatross nakalupad ug 26,000 kilometros sa 72 ka adlaw, ug ang abuhong poka nakalangoy ug 5,000 kilometros sa tulo ka bulan. Ang mga siyentipiko nga tiggalam sa kinaiyahan nakadiskobre niining katingalahang mga kahimoan sa paglahutay human taorig gamay kaayong transmiter sa radyo ang piniling mga albatross ug mga poka aron masubay sa satelayt ang ilang mga kalihokan. Sa usa ka panahon ang albatross milupad ug halos 3,000 kilometros sa upat ka adlaw ibabaw sa South Pacific Ocean. Ang poka milangoy ug 100 kilometros sa usa ka adlaw tali sa Scotland ug Faeroe Islands ug nagpasundayag ug katingalahang katakos sa pagnabigar nga tukma kaayo tabok sa lawod, nag-ingon ang The Times sa London. Unsay nag-agda niining lagyong mga pagbiyahe? Ang pagpangita ug pagkaon, nag-ingon ang taho.
“Usa ka Lawas sa Kalibotan nga Wala Kaayoy Kalag”
“Sa tulo ka adlaw sa miaging semana, ang mga pangulo gikan sa tanang kontinente nagtipon sa salusalo sa ika-50ng kasumaran sa Hiniusang Kanasoran aron sa paghimog dagkong mga pakigpulong bahin sa kahimtang sa kalibotan,” nagtaho ang The New York Times sa miaging Oktubre. Apan, dayag nga nawala ang usa ka hinungdanong sambog gikan sa daghang “dagkong mga pakigpulong”—ang pagkamatinud-anon. “Sama sa mga politiko sa tanang dapit,” nag-ingon ang Times, “sila nanaad nga dili nila matuman ug nanaway sa uban alang sa ilang mga kahuyangan.” Human kutloa ang walo ka lider sa nasod kansang mga pulong lahi sa mga buhat sa ilang mga nasod, ang mantalaan mihinapos sa ilang nangibabaw nga mensahe nga mao: “Kalimti ang gibuhat ko, kalibotan; pamati sa akong isulti.” Dili ikahibulong nga ang U.S.News & World Report nagtawag sa Hiniusang Kanasoran nga “usa ka lawas sa kalibotan nga wala kaayoy kalag.”
Init ug Temperaturang mga Putyokan
Depensahan sa mga putyokan sa Hapon ang ilang kaugalingon batok sa pag-atake sa higanteng tambuboan pinaagi sa pagpatay niini pinaagi sa init sa ilang lawas, nagtaho ang Science News. Human nakamatikod sa presensiya sa tambuboan, laangon sa mga putyokan ang kaaway sa sulod sa salag, diin hugopan kini sa gatosan ka mamumuo ug libotan kini nga magpormang bola. Dayon, “ang mga putyokan mokurogkurog ug patas-on ang temperatura sa bola ngadto sa makamatayng 47° C [116° F.] sa mga 20 minutos,” nag-ingon ang magasin. Sanglit ang mga putyokan sa Hapon makaagwanta sa temperatura nga moabot ug mga 50 grado Sentigrado, kini nga maneobra dili makaunsa kanila. Apan, dili tanang tambuboan mabiktima sa laang sa putyokan. Sanglit ang “20 ngadto sa 30 ka tambuboan makapatay sa usa ka koloniya sa 30,000 ka putyokan sa 3 ka oras,” madaog sa higanteng mga tambuboan ang mga putyokan pinaagi sa pag-atake nga nagpanon. “Niining mga kahimtanga,” nag-ingon ang News, “mailog niini ang salag ug makuha ang mga ingan sa mga putyokan.”
Ang Krus—Simbolo ba sa Kapintasan?
Gikuwestiyon sa pipila ka teologo ang pagkaangay sa krus ingong simbolo sa Kristiyanidad tungod sa mga koneksiyon niini sa kapintasan, nagtaho ang The Dallas Morning News. Ang mga teologo nagdasig sa paggamit ug mga simbolo nga nagbanaag sa kinabuhi ni Jesus inay kay sa iyang kamatayon. Ang krus “nagpasiugdag pagsimba sa kamatayon,” nag-ingon ang teologo nga si Catherine Keller sa Drew University Theological School sa Madison, New Jersey, T.B.A. “Walay gustog silya elektrika o laang ingong pangunang simbolo sa pagtuo, apan kanay atong pagagamiton kon si Jesus gipatay pa sa kagamhanan karon.”
Tabang Gikan sa mga Bukto sa Tubig
Ang ubos nga bukto sa tubig mahimong makasulbad sa problema sa hugawng mga suba, nagtaho ang mantalaang Independent sa London. Gipakita kini sa usa ka gikamulo pa pagtrabaho nga proyekto sa pagpasig-uli. Una, gikuha sa mga biyologo ang 9.5 ka toniladang mga isda nga nagakaon sa mga bukto sa tubig gikan sa Ormesby Broad sa Norfolk, Inglaterra. Kini nagtugot sa mga bukto sa pagsanay ug kan-on ang mga lumotlumot nga naghugaw sa lanaw. Ang ubang mga tanom dayon nanubo sa ilalom sa tubig gikan sa nangatulog nga mga binhi, ug ang mga langgam, sama sa mga coot ug mga sisne, namalik. Sa ulahi, ibalik pag-usab ang isda, ug gibanabana nga ang tibuok sistema sa ekolohiya mobalik sa normal sulod sa lima ka tuig. Ang mga tiggalam sa kinaiyahan sa Uropa naniid sa resulta sa proyekto nga may kaikag.
Paglikay sa Isyu sa Sala
“Unsay nahitabo sa sala?” nangutana ang magasing Newsweek. “Ang madaogong pagbati sa personal nga sala halos nawala na sa bag-o masadyang estilo sa relihiyon sa Amerika.” Ang mga sakop sa parokya “dili gustong makadungog ug mga sermon nga makadaot sa ilang pagtamod sa kaugalingon,” ug taliwala sa mga Katoliko “ang regular nga pagkompisal sa usa ka pari nahimong usa ka rituwal sa nangagi.” Ang nag-indigay nga mga klero nangahadlok nga magpalayo ang ilang mga panon. Daghan ang “kanunayng nagsaway sa ‘sistemikong’ sosyal nga mga kadaotan sama sa rasismo [ug] pagpihig sa sekso,” nag-ingon ang artikulo. “Apan ang ilang mga tingog katingalahang mahinay kaayo kon bahin na sa mga ulohan nga nakaapektar pag-ayo sa mga tawo—sama sa diborsiyo, garbo, kahakog ug hingaping personal nga ambisyon.”
“Mga Fingerprint” sa Mahalong Bato
Ang mga babaye sa Britanya nanag-iya sa 39 ka milyong piraso sa alahas nga brilyante nga mokantidad sa gibanabanang $17.5 ka bilyon, ug matag tuig ang mga alahas nga mokantidad ug $450 ka milyon ginakawat. Ang kadaghanan sa alahas nga nawala niining paagiha dili na masubay. Ang metal nga enggasti sa brilyante sa dili madugay tunawon. Unya ang mahal nga bato ibutang sa bag-ong enggasti. Karon, hinunoa, pinaagig usa ka sentral nga kompiyuter nga nakakonektar sa mga tindahag alahas, ikapasulod sa mga alahero diha sa memorya sa kompiyuter ang talagsaong mga depekto sa matag bato. Kining “mga fingerprint” matiktikan sa low-density laser beam nga makakita sa mga depekto sa matag bato—walay duha ka bato ang managsama. Ang bugtong paagi nga makaikyas ang mga kawatan sa sistema sa seguridad mao ang pagtabas pag-usab sa mga bato, nga usa ka mahal nga paagi, nga magpamenos usab sa bili niini, nagtaho ang The Sunday Times sa London.
Pasidaan sa mga Pabuto
Ang mga opisyal nagtaho nga “duolan sa 12,000 ka tawo ang ginatambalan tuigtuig sa mga departamento sa emerhensiya sa T.B. tungod sa mga pagkasamad nga nalangkit sa mga pabuto,” nag-ingon ang Morbidity and Mortality Weekly Report (MMWR). Ang taho, nga nahipos sa Consumer Product Safety Commission sa mga tuig 1990-1994, nagbanabana nga 20 porsiento sa tanang pagkasamad gikan sa mga pabuto maoy mga pagkasamad sa mata. Kini, nag-ingon ang MMWR, “kasagaran grabe ug makapahinabog permanenteng pagkahanap sa panan-aw o pagkabuta.” Talagsaon, usab, nga mas daghang tumatan-aw ang nasamdan sa mata kay sa mga nagpabuto sa mga pabuto.
“Usa ka Potensiyal nga Timebomb”
Mga 45 porsiento sa populasyon sa kalibotan ang nagpuyo karon sa mga siyudad, nagtaho ang magasing Focus, ug sa tuig 2000, gibanabana nga katunga sa populasyon mahimong mga molupyo sa siyudad. Ang dakong bahin sa amihanang Uropa, Italya, ug sidlakang Tinipong Bansa adunay ubay-ubayng gidaghanon sa populasyon, ug ang mga bahin sa Ehipto, Habagatang Aprika, India, ug Tsina adunay pipila ka dasok kaayong populasyon sa mga siyudad sa tunga sa kabanikanhan. Apan, ang letrato nga nakuha sa satelayt karon nagbutyag nga 3 ngadto sa 4 ka porsiento lamang sa yuta ang gihimong siyudad. Apan uban sa 61 ka milyong tawo nga nanglalin ngadto sa mga siyudad tuigtuig, nga ang kadaghanan maoy sa nagakaugmad nga mga nasod, ang gidaghanon sa populasyon niining mga siyudara modaghan tungod kay “ang mga siyudad dili makapadako sama ka kusog sa ilang mga populasyon,” nag-ingon ang Focus, nga midugang: “Ang situwasyon maoy usa ka potensiyal nga timebomb.”