Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Sakit sa Hunahuna Nagdaghan
Usa ka tem sa tibuok-kalibotang mga eksperto sa panglawas nagpasidaan sa “makapabalakang gidaghanon sa mga sakit sa hunahuna diha sa nagakaugmad nga kanasoran,” nag-ingon ang basahong First Call for Children. Ang mga tigdukiduki sa Harvard Medical School nakadokumento ug hilabihan ka daghang sakit sa hunahuna nga “gipahinabo sa gubat, kinaiyanhong mga katalagman, pag-abuso ug pagpatay sa mga babaye ug kabataan, ug sa mga kausaban nga nagakahitabo sa mga kahimtang labot sa katawhan, sa politika ug sa panalapi.” Dugang pa, ang gidaghanon sa pagkadaot sa hunahuna ug patol nakita nga tulo ngadto sa lima ka pilo nga mas taas diha sa menos-ug-kita nga mga katilingban, ug ang paghikog nanguna ingong usa ka pangunang hinungdan sa kamatayon taliwala sa mga batan-on. Sumala kang Dr. Arthur Kleinman, nga nanguna sa tem, ang mental nga kahimsog kinahanglang hatagan ug internasyonal nga pagtagad. “Ang kabos ug adunahang mga nasod napakyas sa paghatag ug linaing pagtagad nga gikinahanglan aron mapasig-uli ug maampingan ang kahimsog sa hunahuna,” siya miingon.
Punto nga Gikasabotan
“Ang mga lider sa Rusong Ortodokso ug Muslim gikan sa upat ka pangunang republika sa Muslim sa niadto Unyon Sobyet—Kazakhstan, Tajikistan, Turkmenistan, ug Uzbekistan—nakadangat ug wala pa mahimo sukad nga kasabotan sa panagtapoay sa pagtuo aron sa pagsugpo sa mga denominasyon ug sa relihiyosong mga grupo nga mitipas nga nakabatog dugang impluwensiya sa tungang Asia,” nag-ingon ang magasing Christianity Today. Diha sa miting sa Tashkent, nga kaulohan sa Uzbekistan, ang relihiyosong mga lider “nanumpa nga mokooperar sa pagsumpo sa impluwensiya sa ebanghelikal nga mga Kristohanon, mga Baptist, mga Mormon, ug mga Saksi ni Jehova,” matod sa taho.
Gibale-Wala ang Konserbasyon
Ang pulag-liog nga phalarope, usa ka tagsaon nga langgam, nakit-an diha sa usa ka pundohanag tubig sa Leicestershire, Inglaterra, ug ang mga tigtan-awg langgam gikan sa tibuok Britanya mibiyahe sa pagtan-aw niana. Apan nagtan-aw sila sa kalisang samtang gilamoy sa usa ka higante, kuwatro-piye nga balo ang milalin nga langgam sa usa ka pag-ingkib. “Kadto sama sa usa ka esena sa Jaws,” nag-ingon ang usa ka twitcher, nga maoy pagtawag sa mga tigtan-awg langgam. “Sa usa ka segundo naglangoy ang langgam—sa sunod dihay milaguso ug mitampisaw ug kini nawagtang.” “Pipila na lang ka balhibo ang nabilin sa pagpamatuod nga ang talagsa ra makita nga langgam sa tubig nakaduaw sa pundohanag tubig sa Leicestershire,” nag-ingon ang taho sa Reuters.
“Ang Bibliya Dili Angayng Pagakuhaan”
Ubos niining ulohana, giatake sa usa ka editoryal sa mantalaang The Weekend Australian ang “mga pagsulay sa pag-interpretar pag-usab ug pagbag-o sa mga bahin sa Bibliya aron matagan-an ang modernong mga panginahanglan.” Bisag ang labing bag-ong mga hubad “maoy mga buhat sa batid, nga nagpahimulos sa bag-ong mga diskobre sa karaang mga teksto ug panukiduki sa kasaysayan,” ang editoryal nagpasidaan batok sa “pagkalibog sa buluhaton sa paghubad nianang sa paghatag ug interpretasyon.” Ang gilalisan mao ang mga giya alang sa mga klero ug mga magtutudlo nga gipatik sa Konsilyo sa mga Kristohanon ug mga Hudiyo sa pagsulay sa paglikay sa bisan unsang impresyon nga batok-Hudiyo. Ang mga ekspresyon sama sa “mga Hudiyo,” nga gigamit may kalabotan sa paghusay ug sa kamatayon ni Jesus, usbon ug “pipila ka lungsoranon sa Jerusalem,” ug ang ekspresyong “mga Pariseo,” ug “pipila ka relihiyosong mga lider.” Ang editoryal midugang: “Ang mga dokumento sa Bag-ong Testamento dili maoy mga ekspresyon sa opinyon. . . . Ang paghilabot sa mga pulong ug ang pag-usab sa mga teksto dili unya makontrolar ug moresultag dili matinud-anong pagpresentar sa dula sa kinabuhi ni Kristo. Ang sosyal nga kahimtang sa iyang kinabuhi kinahanglang magpabiling tinuod sa iyang panahon.”
Pagsanta sa Kadaot sa Klima
Ang klima sa yuta makaatubang ug kadaot sa mosunod nga 25 ngadto sa 30 ka tuig kon wala dayoy himoong lakang, nagpasidaan ang Scientific Advisory Board sa Alemanya. “Ang mga eksperto nagsugo sa pagpamenos sa pagpabugag makadaot sa klima nga carbon dioxide (CO2) sa tibuok kalibotan sa labing menos 1 ka porsiento matag tuig,” nagtaho ang mantalaang Süddeutsche Zeitung. “Ang pag-init sa temperatura dili angayng tugotan nga molabaw sa 0.2 ka grado Celsius matag dekada.” Ang dakong mga tagsala, nga maoy hinungdan sa 80 porsiento nga pagkadaot sa klima sa kalibotan, mao ang mga nasod sa industriyalisadong kalibotan. Pananglitan, usa ka molupyo sa Alemanya makapatungha, sa aberids, ug 20 ka pilo nga mas daghang carbon dioxide kay sa usa ka lungsoranon sa India. Ang ubang dagkong mga problema sa kalikopan nga gipahinabo sa tawo ginaingon nga mao ang pagkakankan sa yuta, pagkanihit sa preskong tubig, ug ang pagkahurot sa panagkadaiya sa mga tanom ug mga hayop.
“Pagtukod Pag-usab sa Pamilya”
Ang pagpasagad sa kabataan ug kapintasan ngadto kanila nagdaghan, nagtaho ang mantalaan sa Brazil nga O Estado de S. Paulo. Bisan pag ang mga problema labot sa katilingban-panalapi mahimong usa ka hinungdan, ang pag-abuso sa bata dili iya lamang sa kabos nga kasilinganan. Sumala kang Lia Junqueira, tagdumala sa Reference Center for Children and Adolescents, ‘wala gayoy kalainan tali sa dato ug kabos—gawas lamang nga sa mga barongbarong o sa nagdikitdikit nga mga balay, madungog sa tanan ang hilak sa mga bata; samtang sa mga mansiyon, napahinay sa mga paril ang mga paghilak.’ Si Paulo Victor Sapienza, direktor sa SOS Child, nagtuo nga ang pagpalig-on sa bugkos sa pamilya mao ang labing maayong paagi sa pagsanta sa problema. “Walay mahimo ang pagbutang sa bata sa usa ka institusyon diin wala siyay madawat nga gugma o pagmahal,” siya miingon. “Hinungdanong tabangan ang pagtukod pag-usab sa pamilya aron ang mga bata makadawat ug pagmahal ug gugma sulod sa panimalay.”
Mga Batang Caffeine
Ang mga batang lingas, samokan, daling malinga, ug mahinaykon tingalig nag-antos gumikan sa sobrang pag-inom ug caffeine, nag-ingon ang Tufts University Diet & Nutrition Letter. Alang sa 18-kilos nga bata, “ang usa ka lata sa kola dugang sa tunga lang sa tasa nga may yelo nga tsa katumbas na sa tulo ka tasa nga kape” sa hamtong. Ang artikulo naghisgot sa panukiduki ni Mitchell Schare, usa ka propesor sa sikolohiya sa Hofstra University, nga nagpakita nga “daghan sa mga simtoma sa pag-inom sa mga ilimnong daghag caffeine sa mga bata kaamgid sa mga simtoma sa attention deficit/hyperactivity disorder.” “Sa dili ka pa mohukom nga may ingon niana nga problema ang imong dili-mahimutang o lihokan nga anak,” kini midugang, “tingali makita nimo nga ang sulbad sa pagkasamokan maoy ingon ka simple sa pagpamenos sa pagpainom ug kola ug tsa.”
Pahinumdom sa mga Mahigugmaon ug Hayop
Mahigugmaon ka bag hayop? Kon mao, nan dako gayod ug kalagmitan nga ang mahigalaong iro nakatila sa imong nawong o sa imong mga kamot. Ugaling, sumala kang Lane Graham, usa ka parasitologo sa University of Manitoba, posible nga makuha nimo ang ulod nga mga parasito o mga bitok. “Labing maayo nga dili nimo ipaduol kaayo ang baba sa imong iro diha sa imong baba,” nagtaho ang Winnipeg Free Press. Gamiton sa iro ang ilang mga dila aron sa paghinlo sa ilang kaugalingon; ug sanglit ang ilang mga dila sama sa tablang labhanan, daghan kinig makuhang mga butang, lakip sa kinalibang. Ang mga itoy “gibantog nga punog-kagaw ang ilang balhibo,” nag-ingon ang mantalaan. Bisag gamay ra ang posibilidad nga masakit, ang tambag mao ang “paghugas sa imong kamot ug nawong, ug niadtong sa gagmayng mga bata, human sa dugay nga pagtilatila sa iro, agig panagana.”
Mga Saad nga Wala Matuman
“Sama sa tanang medikal nga kausaban una pa niana, ang natad sa pagtambal pinaagig gene nagsugod nga may mas masanag nga panan-awon sa umaabot,” nag-ingon ang magasing Time. “Ang mga tigdukiduki nagsaad sa pag-ayo sa napanunod nga mga sakit sama sa cystic fibrosis, pagpanguyot sa kaunoran ug sickle-cell anemia, nga dili pinaagi sa naandang medisina kondili pinaagi sa madyik sa enhinyeriya sa henetika, sa pagpuli sa depektosong mga gene ug normal nga mga katumbas niini.” Apan karon, kapin na sa lima ka tuig human giaprobahan ang unang mga eksperimento sa tawo ug uban sa 600 ka tawo nga nalista sa 100 ka pagsulay sa laboratoryo, wala pay positibong mga resulta. “Human sa tanang pagsulay ug sa tanang pagpasiatab, wala gihapoy klarong ebidensiya nga nakaayo ang pagtambal pinaagig gene—o bisan nakatabang—sa usa ka pasyente,” nag-ingon ang Time. Sa pagkatinuod, ang mga tigdukiduki wala gihapon mahibalo sa labing maayong paagi sa pagpasulod sa mga gene ngadto sa depektosong mga selula o kon unsaon sa pagsanta nga dili kini isalikway sa sistema sa imyunidad sa lawas. “Kon walay pamatuod nga kini epektibo,” nag-ingon ang espesyalista sa gene sa University of Arizona nga si Robert Erickson, “kini walay kalainan sa lanalana.”
Pagsagubang sa Dagkong mga Osa
“Sa Sweden, katunga sa tanang aksidente sa dalan nga gitaho ngadto sa kapolisan naglangkit sa pagkabangga uban sa ihalas nga mga mananap,” nagtaho ang New Scientist. Tali sa 12 ug 15 ka Sweko ang mamatay matag tuig ingong resulta sa maong mga pagkabangga. Ang kinadak-ang problema mao ang dagkong mga osa sa Uropa, nga motubo ngadto sa 800 kilos ug kinaiyanhon nga dili mahadlok sa mga sakyanan. Sa kasikbit nga Pinlandia, ang dagkong mga osa mao ang ‘ikaduha sa pangunang hinungdan sa mga aksidente sa dalan sa nasod, sunod sa alkohol,’ nag-ingon ang Newsweek. Sa pagtabang nga makasagubang sa problema, ang kompaniya sa mga sakyanan nga Saab sa Sweden naghimog mga pagsulay sa pagbangga, nga migamit ug dili tinuod nga dagkong mga osa, aron sulayan ang kahilwasan sa ilang mga kotse. Ug ang mga opisyal sa Pinlandia migahig $22 milyones sa pagtukod ug mga agianan sa dagkong osa ilalom sa dalan subay sa okupado kaayong mga dalan. ‘Ang mga tunel tukoron nga makakita ang dagkong mga osa sa pikas tumoy, ug kini tamnan sa ilang kinaham kaayong mga tanom,’ nag-ingon ang Newsweek. “Kon panahon na nga magpasanay, ang dagkong mga osa dili na motan-aw sa masigkakilid.”