Pagpaniid sa Kalibotan
Nagpetisyon ang mga Katoliko sa Papa
Sa hinapos ang 1995, ang mga Katolikong Aleman nagpetisyon sa paghangyog reporma sa simbahan, nagtaho ang Süddeutsche Zeitung. Ang petisyon, nga gipirmahan sa duolag 1.6 ka milyong tawo, naghangyo sa simbahan nga tugotan ang mga pari sa pagminyo, nga tugotan ang mga babaye nga magpari, ug sa pag-usab sa baroganan niini bahin sa seksuwalidad ug pagkontrolar sa pagpanganak. “Ang tawo nga gitumong gayod namo mao ang papa,” nag-ingon si Christian Weisner, ang tigpanguna sa petisyon. Ang mantalaan miingon nga si Karl Lehmann, tsirman sa German Bishops Conference, mitutol gayod bahin sa petisyon, nangangkon nga kini motultol sa pagkabahinbahin sa konserbatibo ug sa repormistang mga Katoliko. Bisan pa niana, si Lehmann miadto sa Batikano ug gipresentar ang mga resulta sa petisyon sa papa.
“Ekstrang Segundo” Gidugang sa 1995
Ang pagtuyok sa yuta, morag, dili kasaligan kaayong paagi sa pagkalkulo sa panahon. Sumala sa The New York Times, ang mga siyentipiko adunay usa ka mas tukmang paagi sa pagkalkulo sa panahon—ang cesium atom. Gigamit ingong pulso sa atomikong orasan, ang cesium atom mopitik sa tukmang 9,192,631,770 ka beses sa usa ka segundo. Niini nga gikusgon, ang atomikong orasan nanghambog nga “masayop lamang sa mga usa ka segundo sa 370,000 ka tuig.” Kon itandi, ang pagtuyok sa yuta maoy mga usa ka milyong beses nga dili kaayo tukma, mao nga ang “ekstrang segundo” kinahanglang idugang sa matag panahon. Usa ka internasyonal nga lawas sa mga tigkalkulo sa panahon mihukom nga idugang ang maong “ekstrang segundo” sa kataposan sa 1995. Kini nagtugot “sa pagtuyok sa atong planeta ug sa dagan sa panahon” nga magpabiling magkatakdo. Apan, ang mga siyentipiko dili makapasigarbo niini nga kaplag. Sa pagkatinuod, “ang mga lihok sa sub-atomikong mga partikulo sa orasan nagsundog, sa gamayng paagi, sa mahusay kaayong mga sistema sa planeta,” nag-ingon ang Times.
Mga Bata ug Teknolohiya
“Dugang ug dugang mga bata ang makamao nang mogamit ug kompiyuter sa dili pa sila makamaong mobasa ug mosulat,” nagtaho ang The Globe and Mail sa Canada. Ang pipila ka bata nga dili pa makalakaw o makasulti nagagamit na ug mga kompiyuter. Bisan ang mga masuso nga dili pa makalingkod sa ilang kaugalingon ginatudloan na sa teknolohikal nga mga katakos samtang ginasabak sa ilang ginikanan. Ang pagtudlo dayon ug kompiyuter sa mga bata sagad nagagikan sa mga ginikanan nga gustong manghawod ang ilang mga anak sa eskuylahan. Dugang pa, gipanghambog sa daghang kompaniya nga tighimog programa sa kompiyuter ang ilang mga produkto ingong mga gamit sa pagkakat-on sa mga bata. Apan, gikuwestiyon sa ubang mga ginikanan ang pasiugda nga gihatag sa pagpakiglabot sa mga makina imbes sa mga tawo, sa maong linghod nga edad. Usa ka inahan misulti: “Dili kita makaugmad ug mga relasyon pinaagig mga kompiyuter, o labing menos wala ako magtuo nga kita angayng mag-ugmad niana.”
Sayon nga Sulbad
Sa Hapon ang gidaghanon sa mga patayng lawas sa tawo nga gitanyag alang sa medikal nga panukiduki nagdaghan sa dili pa dugayng katuigan. Sumala sa The Daily Yomiuri, ang Ministri sa Edukasyon nag-ingon nga “usa ka lawas ang gikinahanglan sa matag duha ka medikal nga estudyante ug [usa] sa matag upat ka estudyante sa pagkadentista, nga moabot ug 4,500 ka lawas ang gikinahanglan sa tibuok nasod sa usa ka tuig.” Apan nganong nagkadaghang tawo ang nagtanyag sa ilang mga patayng lawas kay sa aktuwal nga gikinahanglan? Ang kawalay lubnganan ug ang nagkahuyang nga bugkos sa pamilya maoy lakip sa gisugyot nga mga katarongan.
Nanobra ug 500,000 ang AIDS sa Tinipong Bansa
Sa unang higayon, sa Oktubre 31, 1995, ang total nga gidaghanon sa gireport nga mga kaso sa AIDS sa Tinipong Bansa nanobra nag katunga sa milyon, nag-ingon ang The Journal of the American Medical Association. Niini nga gidaghanon, 311,381—62 porsiyento—ang namatay na sa sakit. Ang laing makapasubong hitabo mao ang padayong pag-usbaw sa AIDS pinaagi sa heteroseksuwal nga pakigkontak. Ang basahon nagpakita nga gikan sa 1981 hangtod sa 1987, ang proporsiyon sa mga kaso sa AIDS taliwala sa mga babaye maoy 8 porsiyento lamang, ugaling gikan sa 1993 hangtod sa 1995, ang gidaghanon misaka ngadto sa 18 porsiyento.
Mga Giyanon sa Kompiyuter
Ang batasan sa pakigkomunikar pinaagig kompiyuter diha sa linya sa telepono nagpailaila ug bag-ong sakit nga gitawag “Internet Addiction Disorder.” Sumala sa New Scientist, “kadtong nag-antos sa pagkagiyanon sa kompiyuter nga katumbas sa alkoholismo nanagdangop sa mga grupo nga sama kanila nga nagataganag moral nga pagpaluyo ug sa mga terapiya aron matambalan ang ilang pagkagumon.” Si Dr. Ivan Goldberg, usa ka sikyatrista sa New York, nakasugod ug Internet Addiction Support Group aron tabangan kadtong kinsa “naningkamot nga makagawas” sa superhighway sa impormasyon. Ang mga simtoma sa sakit naglakip sa “usa ka panginahanglan nga mogugol ug daghang panahon sa Internet aron matagbaw, ug mga handurawan o mga damgo labot sa Net.” Ang magasin nag-ingon nga si Goldberg nakadawat ug “kapin sa 20 ka tubag gikan sa mga tawo kinsa miingon nga ang Net nakadaot sa ilang kinabuhi.”
Kahayag sa Adlaw Nagpauswag sa Maayong Pamatasan
Ang pagpasulod ug dugang natural nga kahayag diha sa usa ka tinukod moresultag “mas daghang mabuhat nga trabaho” ug “nagpadiyutay pa sa nawalang adlaw tungod sa pagpalta sa trabaho,” nagtaho ang The Wall Street Journal. Sa sinugdan gipailaila ingong paagi sa pagdaginot sa enerhiya, ang arkitektura sa tinukod nga nagpasulod ug kahayag sa trabahoan dakog mahimo sa pagpauswag sa maayong pamatasan sa mga empleyado. Pananglitan, sa dihang ang dako kaayong kompaniya sa ayroplano nga Lockheed Corporation nagbukas ug bag-ong buhatan sa Sunnyvale, California, ang menos-ug-enerhiya nga desinyo niini “nagpakunhod ug katunga sa katibuk-ang galastohan sa enerhiya.” Apan, ang wala dahoma sa Lockheed mao nga gusto kaayo sa mga empleyado ang ilang bag-ong mga palibot mao nga ang “pagpalta sa trabaho mius-os” ug 15 porsiyento. Ang mga bentaha sa pagpasulod ug dugang kahayag sa adlaw diha sa tinukod namatikdan usab sa mga gagmayng tindahan. Usa ka negosyante nakakaplag nga ang halin “mas daghan” sa mga tindahan nga nagagamit ug natural nga kahayag kay sa artipisyal nga kahayag.
Usa ka Kalibotang Nagabantay sa Tubig
“Ang mga gubat sa sunod nga siglo maoy tungod sa tubig,” nagpasidaan si Ismail Serageldin, bise presidente sa kalikopan sa World Bank. Sumala kang Serageldin, 80 ka nasod na ang may kanihit sa tubig nga nagahulga sa panglawas ug sa mga ekonomiya. Apan ang problema dili kay walay makuhang igong tubig sa yuta. “Ang bug-os nga gidaghanon sa tab-ang nga tubig sa Yuta molabaw sa tanang maisip nga mga panginahanglan sa tawhanong populasyon,” nag-ingon ang hidrologo nga si Robert Ambroggi. Ang kadaghanang krisis maoy tungod sa dili maayong pagdumala sa tubig. Ang katunga sa tubig nga gigamit sa irigasyon mohunob sa ilalom sa yuta o moalisngaw. Ang mga sistema sa abiyo sa tubig sa siyudad nagtulo gikan sa 30 ngadto sa 50 porsiyento sa ilang tubig, ug usahay labaw pa. “Ang panahon nagsingabot,” nag-ingon ang The Economist, “sa dihang ang tubig kinahanglang isipon ingong bililhong kahinguhaan, sama sa aseite, dili usa nga libre sama sa hangin.”
Pagkatulog nga Walay Kasakit
Ang pipila ka tambal sa kasakit nga wala magkinahanglan ug reseta mahimong maoy hinungdan sa pagkadili-makatulog, nagtaho ang Tufts University Diet & Nutrition Letter. “Tungod kana kay ang pipila ka iladong mga marka sa mga panghupay sa sakit adunay sama ka daghang caffeine, o mas daghan pa, kay sa usa ka tasa nga kape.” Ang caffeine—nga tigpalagsik ug diyutay—sagad idugang sa aspirin ug ubang mga panghupay sa sakit aron mapasamot pa ang pagkaepektibo. Ngani, ang pipila ka iladong marka adunay kutob sa 130 ka miligramo sa caffeine sa duha ka tableta nga dosis. Kana maoy “labaw gayod sa 85 ka miligramo nga makaplagan sa aberids nga tasa” sa kape. Busa ang mantalaan mirekomendar sa pagsusi sa marka alang sa “mga sangkap nga moreaksiyon” aron makita kon kini aduna bay caffeine.
“TB nga Time Bomb”
Ang bag-ong matang sa tesis (TB) nga mosukol sa daghang tambal nagapatay ug 10,000 ka tawo sa India kada semana, nagtaho ang mantalaang Indian Express. Sumala kang Kraig Klaudt sa World Health Organization, ang India “naglingkod sa usa ka TB nga time bomb.” Sa tibuok kalibotan, 1.75 ka bilyong tawo ang natakdan sa bakterya sa tesis. Usa ka grupo sa mga eksperto, nga nagtigom gikan sa 40 ka nasod sa usa ka miting nga giesponsor sa medikal nga mantalaan sa Britanya nga The Lancet, nag-ingon nga ang mga parmasiyotika dili buot nga mogastog salapi nga kinahanglan sa paghimog bag-ong medisina nga ibaligya tungod kay ang kadaghanan sa mga sakit anaa sa mas kabos nagakaugmad nga mga nasod.
Wala Kasiloting mga Kawatan
Sumala sa kaihapan sa 1994, sa Italya “kadtong nakapangawat may 94-porsiyentong higayon nga makalingkawas niana,” ug “kadtong nakapangawat nga may kapintasang nalangkit may 80-porsiyentong kalagmitan nga makalikay sa silot,” nagtaho ang mantalaan sa Italya nga La Repubblica. Ang mga numero kinuha gikan sa mga taho nga nadawat sa hudisyal nga mga awtoridad gikan sa mga ahensiya nga tigpatuman sa balaod. Kon ilakip pa ang daghang pagpangawat nga wala itaho, ang porsentahe sa wala kasiloting mga krimen mas taas pa.
Nagkausab ang mga Pamilya sa Italya
Sumala sa usa ka surbi sa pamilya sa Italya, dugang di-minyong mga tawo ang nagpuyopuyo lamang ug dugang minyo ang nagbulag o nagdiborsiyo, nagtaho ang La Repubblica. Matag tuig mga 18,000 ka kaminyoon ang ginahimo nga niana labing menos usa sa kapikas ang nagminyo pag-usab. Kining bag-ong panag-usa diha sa kaminyoon sagad nagpadako sa pamilya nga maglakip sa mga bata sa unang kaminyoon. Kini nga kiling, duyog sa pagdaghan sa usag-ginikanang mga pamilya, kusog ug kalit nga nag-usab sa katukoran sa naandang pamilya sa Italya.