Konserbasyon Batok Pagkapuo
ANG panaglantugi tali sa konserbasyon ug pagkapuo nagpadayon. Daghang organisasyon sa buhat-sa-kaluoy nagpit-os sa mga gobyerno nga mosagop ug mas estriktong mga balaod sa konserbasyon aron mapanalipdan ang nameligrong mga espisye.
Pananglitan, karong bag-o ang lainlaing mga grupo nakigtagbo sa Insek nga opisyales ug nakaangkon sa ilang pakigtambayayong sa mga paningkamot nga wagtangon ang pagpanglit-ag sa Asianhong itom nga mga oso. Kining mga hayopa gipanikop tungod sa ilang apdo ug apdohan, nga gigamit sa tradisyonal nga pagpanambal sa Oriente.
Tabang sa Kanasoran
Aron mapanalipdan ang usa ka espisye sa usa ka nasod apan pangayamon kini hangtod nga mapuo na sa laing dapit dili mosangpot sa kalamposan sa pagpatunhay niini. Busa, tukma sa panahon ang mga kasabotan sa kanasoran—ug daghan kini sila. Ang Kombensiyon sa Biyolohikanhong Kadaiyahan, ang Tratado sa Rio, gipatuman sa pagkatapos sa 1993, nga gisundan dayon sa usa ka Kasabotan Bahin sa Konserbasyon sa mga Kabog sa Uropa. Ang Komisyon sa Internasyonal nga Pagsikop sa balyena midugang sa Habagatang Kadagatan nga sangtuwaryo sa Balyena nianang sa Kadagatan sa India sa paninguhang mapanalipdan ang dagko ug minke nga mga balyena. Apan tingali ang labing lig-ong kasabotan mao ang Kombensiyon Bahin sa Internasyonal nga Patigayon sa Nameligrong mga Espisye.—Tan-awa ang kahon.
Daghan pa kaayog kat-onan ang tawo bahin sa mga relasyon sa mga linalang, sa usag usa. Ang mga mananagat sa Silangang Aprika nga nagpasulod sa Nile perch sa Lanaw sa Victoria aron modako ang abiyo sa pagkaon nakabikil sa gitawag sa zoologo nga si Colin Tudge “ang kinadak-ang katalagman sa ekolohiya niining sigloha.” Mga 200 sa 300 ka lumad nga mga espisye sa isda sa lanaw napuo. Bisan pag ang bag-ong ebidensiya nagpasangil sa pagkabanlas sa yuta sa pagdaot sa katimbang sa mga espisye, ang mga gobyerno sa tulo ka nasod nga nag-ulot sa lanaw karon nakatukod ug usa ka organisasyon nga magtino kon unsang espisye sa mga isda ang ikapasulod sa lanaw nga dili mameligro ang lumad nga mga isda.
Pagbalda sa Tawo
Usa ka natad nga mitahog kalamposan mao ang programa sa pagpasanay sa dinakpang kahayopan nga gipalihok sa daghang zoo. “Kon ang tanang zoo sa kalibotan tinuod nga mosuportar sa pagpasanay sa dinakpang kahayopan, ug kon ang publiko mosuportar gayod sa mga zoo, nan silang duha makaluwas sa tanang espisyeng may dugokan nga lagmit kinahanglang pasanayon samtang dinakpan sa mapanan-aw nga umaabot.”—Last Animals at the Zoo.
Ang zoo sa gamitoyng isla sa Jersey sa Britanya nagpasanay ug talagsaong mga hayop nga may hunahunang ipasulod na usab sila sa kalasangan. Sa 1975, 100 lamang ka St. Lucian nga mga periko ang nahibilin sa ilang puy-anan sa Caribeano. Pito niining mga langgama gipadala ngadto sa Jersey. Pagka-1989 ang zoo nakapasanay ug 14 pa ug nagbalik sa pipila niini ngadto sa St. Lucia. Gikataho nga karon kapin sa 300 ang nag-adorno sa maong isla.
Ang susamang mga programa nagmalamposon sa laing dapit. Ang National Geographic mitaho nga ang 17 ka pulang lobo nga nahibilin sa Amerika del Norte misanay pag-ayo samtang dinakpan nga kapig 60 ang karon nahibalik sa kamingawan.
Sobra ka Malamposon?
Ang mga hayop nga nameligro dili gayod ingong nameligro kanunay nga mapuo. Sumala sa librong Endangered Species—Elephants, tali sa 1979 ug 1989, ang gidaghanon sa Aprikanhong mga elepante mius-os gikan sa 1,300,000 ngadto 609,000—nga ang pipila niini resulta sa pagpangilot ug garing. Dayon midako ang pagpit-os sa katawhan sa mga gobyerno aron idili ang patigayon sa garing. Bisan pa, ang pagsupak sa pagdili sa garing nahimong kabanha. Ngano?
Sa Zimbabwe ug Habagatang Aprika, ang mga polisa sa konserbasyon nahimong malamposon kaayo nga ang ilang nasyonal nga mga parke ug gigahin nga mga dapit sa lasangnong kalalangan gipuy-an ug daghan kaayong elepante. Ang New Scientist mitaho nga ang Zimbabwe kinahanglang magkuha sa 5,000 ka elepante gikan sa Hwange Nasyonal nga Parke. Ang mga grupo labot sa konserbasyon kusganong mirekomendar sa pagpahimutang kanila sa laing dapit. Ang opisyales sa parke nagbaligya sa sobrang mga elepante ug misugyot nga ang mga ahensiya sa Kasadpan nga supak sa pagpatay sa sobrang mga elepante angay nga motabang sa pinansiyal aron mabalhin sila inay nga motambag lamang.
Kaduhaduhaang mga Palaaboton
Bisan pa niana, mahitabo ang mga kapakyasan. Daghan ang nagpahayag ug kabalaka bahin sa kahimtang sa mga espisye nga gibalik sa lasang. Ang Siberianhong tigre mabuhi pag-ayo samtang dinakpan, apan sa kamingawan nagkinahanglan kinig mga 260 ka kilometro kuwadrado nga kamingawan, nga walay mangingilot. Dugang pa, “ibutang ang gipadako-sa-zoo nga tigre balik sa kinaiyanhong puy-anan niini,” nag-ingon ang The Independent on Sunday, “ug kini halos seguradong mamatay sa kuraw.” Mangiob gayod nga palaaboton!
Sa tinuoray, dili matag espisye ang adunay iyang kaugalingong linaing mga magtatabang. Ug dili lamang kakulang ug mga tawo ang nagpakomplikar sa suliran. Bisan pag unsa ka dedikado ang mga konserbasyonista, kon moatubang ug opisyal nga korapsiyon, kadalo, ug kawalay-pagtagad ingon man sa gubat ug bisan sa hulga sa kamatayon, makalaom ba sila nga molampos? Nan, unsay solusyon sa suliran sa nameligrong mga espisye? Ug sa unsang paagi nalangkit ka?
[Kahon sa panid 7]
Usa ka Internasyonal nga Hinagiban
Ang Kombensiyon Bahin sa Internasyonal nga Patigayon sa Nameligrong mga Espisye maoy usa ka gamhanang hinagiban sa pakig-away batok sa ilegal nga pagbaligyag nameligrong mga espisye. Ang balhibo sa leopardo, garing sa elepante, mga bukog sa tigre, mga sungay sa rhino, ug mga pawikan nahilakip sa gidiling mga baligya sa pagkakaron. Ang kasabotan naglakip pa sa nameligrong kahoy ug mga espisye sa isda.
Bisan pa niana, nagpasidaan ang Time: “Gawas kon ang membrong mga nasod makakaplag ug paagi nga masunod ang mga lagda, . . . basin ilang makaplagan nga ang mga hayop nga ilang gipaninguhang mapanalipdan wala na maglungtad.”
[Hulagway sa panid 8]
Ang pipila ba ka paningkamot sa konserbasyon nahimong sobra ka malamposon?
[Credit Line]
Kortesiya ni Clive Kihn