Ang Zoo—Ang Kataposang Paglaom sa Ihalas nga Kalalangan?

DILI pa dugay usa ka hilom kalit nga kausaban ang nahitabo diha sa mas mauswagong mga zoo sa kalibotan. Agig pamatuod, ilang gibag-o ang ilang mga eksibit aron mahiangay uban sa mas makitagdanong ideya nga “landscape immersion”​—ang pagsundog sa natural nga pinuy-anan sa mga mananap, nga kompleto sa mga tanom, mga batobato, mga balagon, mga hamog, mga tingog, ug bisan sa ubang magkaangay nga mga mananap ug mga langgam. Bisan pag mahal​—mga $1.2 bilyones ang nagasto sa pagpaayo sa mga zoo ug sa mga akuwaryum sa usa ka tuig sa Tinipong Bansa lamang​—ang mga kausaban giisip nga hinungdanon tungod sa bag-ong papel nga ginatinguhang makab-ot sa mga zoo.

Ang Misyon sa Sunod nga Siglo

Tungod sa biolohikanhong kanihit nga naghulga sa planeta, gihimong tumong sa dagkong mga zoo sa kalibotan ang pagkonserbar, pag-edukar, ug pagpanukiduki sa siyensiya ingong ilang misyon alang sa ika-21ng siglo. Nadasig tungod sa hagit ug natukmod sa pagkadinalian niini, ang pipila ka mga zoo bug-os nga nagsalikway sa ngalang zoo, nga mipili hinunoa sa mga terminong “dangpanan sa ihalas nga mga kalalangan” o “parke alang sa konserbasyon.”

Ang nanguna niining bag-ong uso mao ang publikasyong The World Zoo Conservation Strategy. Gihubit sa usa ka magsusulat ingong mao “ang labing hinungdanong dokumento sa komunidad sa zoo nga nahimo sukad,” ang Strategy, sa diwa, maoy usa ka karta sa zoo; kini “naghubit sa mga responsibilidad ug kahigayonan sa mga zoo sa kalibotan ug sa mga akuwaryum paingon sa pagkonserbar sa nagkalainlaing ihalas nga mga kalalangan sa kalibotan.” Aron mawagtang ang mga pagduhaduha bahin sa bag-ong mga panghunahuna, ang Strategy midugang: “Ang mismong paglungtad sa zoo o akuwaryum sa pagkatinuod nagadepende sa kontribusyon nga ginahimo niini sa pagkonserbar.”

Ang pagpaedukar sa publiko ug pagdukiduki sa siyensiya, ilabina sa pagpaliwat sa mga hayop nga kinulong, hinungdanon alang niining bag-ong papel. Taliwala sa mga batan-on karong adlawa mao kadtong mangahimong mga tigbantay sa zoo sa umaabot, kinsa adunay responsibilidad sa pagpreserbar sa nahipos nga mga nanghibilin sa nagkataas nga listahan sa mga espisye nga napuo diha sa kasulopan. Atimanon kaha nilang maalamon ug sa pagkamatinuoron ang gisalig kanila? Ug ang katawhan ba sa katibuk-an magbaton ug mas nadan-agang panglantaw sa kinaiyahan? Alang niining katuyoana, ang Strategy nagdasig sa matag zoo nga mahimong usa ka edukador, sa pagtan-aw sa kaugalingon ingong bahin sa “usa ka tibuok-kalibotan nga organisasyon sa pagpukaw sa mga tanlag.”

Ang mga Zoo Nagkahiusa Diha sa Tibuok-Kalibotan nga Organisasyon

Tungod sa pagkadako kaayo sa ilang buluhaton, daghang zoo nagkahiusa sa pagtukod ug usa ka tibuok-kalibotan nga organisasyon, nga sa pagkakaron gilangkoban ug mga 1,000 ka zoo. Giabin sa internasyonal nga mga lawas, sama sa The World Zoo Organization ug ang International Union for the Conservation of Nature and Natural Resources, kining maong mga zoo ug nagahatag ug koordinasyon ug giya.

Naghisgot sa dakong katarongan sa maong pagtinabangay, ang librong Zoo​—The Modern Ark nag-ingon: “Kon makutohan ang hilom nga mangungukoy, pagpaliwat sa suod nga kaliwat nga mga mananap, ang zoo dili na malipayng moatiman sa kaugalingong panon niini, pananglitan, sa mga tigre sa Siberia. Hinunoa, ang tanang dinakpang mga tigre sa Siberia diha sa tanang zoo sa usa ka kontinente​—o kaha sa tibuok-kalibotan​—kinahanglang tagdon ingong usa lang ka populasyon.” Oo, ginatos sa matag espisye gikinahanglan aron mamenosan o mawagtang ang pagpaliwat sa suod nga kaliwat nga mga mananap​—usa ka mag-uuna sa pagkadili-makasanay ug pagkapuo​—ug kini dayag nga dili na masarangan sa usa lang ka zoo. Ang Strategy nag-ingon: “Kining dakong pagtigom sa tanang mabatonang mga kahinguhaan gikinahanglan aron kahatagan ang biospera sa atong Yuta . . . sa labing posibleng higayon nga makapabiling-buhi. Daghan ang nagtuo nga kon kita mapakyas sa pagkonserbar sa ubang mga espisye kita mapakyas sa pagluwas sa atong kaugalingon.” Sa pagkamatuod, wala panumbalinga niining negatibong tinamdan ang saad sa Bibliya sa usa ka napasig-uling paraisong yuta.​—Pinadayag 11:18; 21:1-4.

Mga Paagi sa Pagtabang sa mga Zoo Aron Molampos

Ang problema sa pagkapuo usab nakadasig sa pagmugna ug pipila ka high-tech, mabatonan sa tanang nasod nga mga tabang aron sa pagpaliwat sa kinulong nga mga mananap: ang mga studbook o mga listahan sa kaliwat sa lunsayng-pagkapaliwat nga mga mananap, ang International Zoo Yearbook (IZY), ug ang mabatonan diha sa kompiyuter nga International Species Information System (ISIS).

Ang matag zoolohikanhong studbook naglista sa mga detalye sa tanang mananap nga nagpuyo sa zoo sa usa ka partikular nga espisye, bisan hain pa silang dapita sa kalibotan. Ingong usa ka internasyonal nga rekord, kini mao ang instrumento sa pagpreserbar sa himsog nga koleksiyon sa mga gene ug sa pagsanta nianang ‘hilom nga mangungukoy,’ ang pagpaliwat sa suod nga kaliwat nga mga mananap. Gibuksan sa Berlin Zoo ang una gayod nga zoo studbook dihang, sa 1923, kini nagsugod sa pagpaliwat sa wisent, o bison sa Uropa, nga hapit nga napuo sa Gubat sa Kalibotan I.

Aron madali ang pag-apod-apod sa siyentipikanhong impormasyon sa tibuok-kalibotan sama sa mga studbook, IZY, ug mga demograpikong mga impormasyon, ang ISIS mabatonan pinaagi sa sistema sa kompiyuter niadtong 1974 sa Tinipong Bansa. Kining nagdakong sistema sa elektroniko ug ang dako, nagatubo-kanunay nga impormasyon niini nga makuha gikan sa kompiyuter nagtabang sa mga zoo sa pagtambayayongay sa paghimo sa ideya nga megazoo nga tinuod.

Ang biolohikanhong mga kasangkapan nga gigamit sa mga zoo naglakip sa DNA fingerprinting, pagbalhin sa nagtubong binhi, sa pagpapertilisar sa binhi diha sa artipisyal nga palibot, ug cryogenics (pagpayelo sa itlog ug sa mga nagtubong binhi). Ang DNA fingerprinting nagtabang sa mga zoo sa pag-ila sa kaliwat nga may 100-porsiyentong pagkatukma, nga hinungdanon sa pagkontrolar sa pagsanay sa suod nga kaliwat nga mga mananap taliwala sa mga espisye sama sa mananap nga nagpuyong nanagpanon, diin ang kaliwat lisod nga masubay. Ang pagbalhin sa nagtubong binhi ug ang pagpapertilisar sa binhi diha sa artipisyal nga palibot, kasamtangan, magpakusog sa pagpaliwat. Ang usa ka paagi mao ang pagpadaghan sa suplay sa “ginikanan” sa nameligrong mga espisye. Ang ilang nagtubong binhi mahimong isulod ngadto sa suod nga kaliwat nga mga mananap​—bisag binuhi nga mga mananap​—nga magsilbing kapuli nga mga inahan. Kining maong teknik misangpot ug usa ka holstein nga baka nga nanganak ug usa ka gaur (ihalas nga torong baka) ug usa ka binuhi nga iring nga nanganak ug nameligro pag-ayong Indian nga iring sa desyerto. Nagpamenos usab kini sa gastos, risgo, ug kalisod sa pagdala sa nameligrong pangpaliwat nga mananap. Ang usa ka paketeng nagtubong mga binhi o gipayelong itlog mao lamay gikinahanglang ibalhin.

Uban sa posibilidad nga bug-os mawagtang ang pipila ka espisye, gisugdan sa ubay-ubayng zoo ang siyensiya nga cryogenics​—pagpayelo sa itlog ug nagtubong mga binhi alang sa taas-us-tagal nga pagpondo. Kining gipayelong zoo nagtanyag ug palaaboton sa liwat nga mahimong ipahimugso nga mga dekada, tingali mga siglo, human sa pagkapuo! Bisag tugob sa pagkawalay-kasegurohan, kini gitawag nga ang “kataposang kapaingnang kasegurohan.”

Mga Pagtuon Diha sa Kasulopan Nagtabang sa mga Zoo sa Paghimog Dugang mga Liwat

Ang usa ka siyentipikanhong pagtuon sa mga mananap, lakip sa ilang panggawi sa kinaiyanhong mga pinuy-anan, hinungdanon sa pagpaliwat sa kinulong nga mga mananap nga suod nga kaliwat ug mao ang inspirasyon luyo sa mga eksibit nga “immersion.” Aron makapabiling mahimsog ang mga mananap ug makasanay, kinahanglang konsiderahon sa mga zoo ang ilang mga kinaiyahan ug sa paghimo kanila nga “malipayon.”

Ang laki ug babaye nga mga cheetah, pananglitan, nagpabilin nga makita nga nag-inusara diha sa kasulopan ug nakigkomunikar pinaagi lamang sa baho sa ilang ihi ug mga kinalibang. Mahibaloan sa laki pinaagi sa iyang simod kon andam na ang baye nga makigsanay, ug dayon siya magpabilin uban kaniya sa usa o duha lamang ka adlaw. Sa dihang nahibaloan sa mga zoo kining batasana, ilang gibag-o ang ilang mga koral aron ang laki ug baye magkitaay sa layo gawas lamang sa mubong yugto sa pagsanay, ug kini misaler; nahimugso ang mga itoy.

Samtang ang pagkanahilayo naghimo sa kasingkasing sa cheetah nga magmamingawon, dili kini tinuod diha sa flamingo. Kini makigsanay lamang kon dako kaayo ang panon nga dili arang maatiman sa kadaghanang zoo. Busa usa ka zoo sa Inglaterra nag-eksperimento​—“gidoble” niini ang gidaghanon sa panon pinaagi sa usa ka dakong salamin. Sa unang higayon, ang mga langgam sa aktuwal nagsugod sa ilang talagsaong rituwal sa pagpangulitawo! Kini bang mga pananglitana naghatag kanimo ug diyutayng ideya sa pagkakomplikado sa ihalas nga mga kalalangan sa yuta? Ang mga zoo tinuod nga aduna gayoy dako kaayong hagit.

Unsa ka Realistikanhon ang Tumong sa Pagluwas sa mga Mananap?

Nagpakita sa potensiyal sa bag-ong programa, ang ubang mga espisye nga kinulong-nga-liwat gibutang ug balik ngadto sa ilang natural nga mga pinuy-anan. Lakip niini mao ang condor sa California, ang bison sa Uropa, ang bison sa Amerika, ang oryx sa Arabia, ang bulagawng leyon nga tamarin, ug ang kabayong Przhevalski. Bisan pa niana, daw mangiob ang taas-ug-tagal nga mga palaaboton.

“Ang tawhanong katilingban komplikado kaayo, ug ang mga problema sa kalibotan hilabihan ka daghan,” nag-ingon ang Strategy, “nga bisan pag nagdako ang kaamgohan ug kabalaka mahitungod sa kinaiyahan ug kalikopan, imposible nga mapahunong ang daghang malaglagong mga proseso.” Tungod niini, “ang mga tigkonserbar kinahanglang andam sa pagpangitag mga paagi sa pagsagubang sa ginapaabot nga malisod nga panahon,” kini midugang. Natural, kini nagkinahanglag kooperasyon sa tanang hut-ong sa katilingban. Ang kooperasyon sa pagkakaron, sumala sa usa ka magsusulat sa siyensiya, maoy “sa pagkaalaot kulang sa gikinahanglan.” Kon molurang lang unta ang mga kalisod nga maoy nakaingon sa pagkapuo apan dili mobali, bisan ang labing maayong mga paningkamot wala gihapoy kapuslanan. Ang igo ug kompletong mga pinuy-anan​—dili lamang sa gagmayng mga lugar, nga mosangpot ug pagsanay sa suod nga kaliwat nga mga mananap​—kinahanglang mugnaon. Diha lamang nga ang mga zoo masaligong makapagawas ug balik sa ilang mga mananap nga giatiman ngadto sa kasulopan. Apan ang mao bang paglaom realistikanhon, o usa ka pangandoy lamang?

Labaw pang dili katuohan nga usa ka megazoo hayan mao ang solusyon sa problema. “Ang mangil-ad nga kamatuoran,” matod pa ni Propesor Edward Wilson, “mao nga ang tanang zoo sa kalibotan karon makaatiman lamang ug 2,000 ka espisye sa mga mananap nga sus-an, mga langgam, mga reptilya ug mga amphibian”​—diyutay ra gayod kaayo nga gidaghanon. Sa ingon ang mga zoo adunay malisod kaayong trabaho sa pagdesidir kon unsang mga espisyeha ang pilion aron makonserbar samtang ang nahibilin moduyog sa taas nga listahan niadtong nagapaingon sa pagkawagtang.

Alang sa mga eksperto sa natad, kini nagpatungha ug usa ka matilimad-ong pangutana, Tungod sa pag-agaray sa usag usa sa tanang buhing mga butang, hangtod kanus-a nga ang panagkadaiya sa mga espisye sa buhing linalang magkagamay ngadto nianang kritikal nga punto diin kini makapukawg pagbaha sa mga pagkapuo nga mahimong makalaglag sa kadaghanang nahibiling kinabuhi sa yuta, lakip na ang mga tawo? Panaghap ray mahimo sa mga siyentipiko. “Ang pagkawagtang sa usa o duha o kalim-an ka espisye may mga epekto unya nga kita dili makatag-an,” matod pa ni Linda Koebner diha sa Zoo Book. “Ang mga pagkapuo nagmugna na ug kausaban bisag kita wala pa makasabot sa mga sangpotanan.” Kasamtangan, nag-ingon ang librong Zoo​—The Modern Ark, “ang mga zoo nagpabilin tali sa labing hinungdanong mga dangpanan sa kinabuhi diha sa pag-atake sa kalibotan batok sa kinabuhi sa mga mananap, usa ka gubat nga ang sukod niini dili matag-an apan usa diin kita ang bug-os nga basolon sa umaabot nga mga kaliwatan.”

Busa aduna bay bisan unsang pasikaranan sa paglaom? O ang umaabot ba nga mga kaliwatan hinukman na diha sa usa ka sumo nga kalibotan nga walay nagkalainlaing buhing mga butang, diin ang bung-aw sa pagkapuo naghulat kanila?

[Mga hulagway sa panid 7]

Ang tawo mao ang ilang labing daotang kaaway

[Credit Line]

Tigre ug mga Elepante: Zoological Parks Board of NSW

[Mga hulagway sa panid 8]

Ang pipila ka nameligrong mapuo nga mga mananap​—bison, mga cheetah, ug itom nga rhinoceros

[Credit Lines]

Bison ug mga Cheetah: Zoological Parks Board of NSW

Rhinoceros: National Parks Board of South Africa