Mga Batan-on Nangutana . . .

Angay ba Akong Magdulag mga Dula sa Kompiyuter ug sa Video?

Sila naglibot na kanimo! Apan andam ka na. Imong gitiro ang imong mga kanyon nga laser, gipanghabas ang imong mga kaaway sama sa trigo. Ang problema mao, sa magsige ka ug tiro, mas daghang kaaway ang motungha. Busa usa lamang ang imong kapilian aron ikaw maluwas​—patyon ang tanan nimong makita. Samtang nagtiro ka, ang mga kaaway nangawagtang sa nagbanaw nga dugo . . .

“LINAKSIAYG-TALUDTOD, kinamrasay, makabungog-sa-ulo nga lingawlingaw”! Mao kini ang mabibohong pagbatbat sa usa ka magsusulat sa magasin sa kinaulahiang bersiyon sa usa ka popular nga dula sa kompiyuter. Sa tinuod, kini maoy usa lamang sa bag-ong matang sa mga dula sa kompiyuter ug video nga nagtugot sa mga magdudula sa pagbuhat mismo sa kulbahinam nga mga handurawan. Ang nangaging mga dula sa kompiyuter ug video daw dili kaayo mapintas kon itandi niining madugoon, sagad sobra ka mangilngig sa kapintas nga mga dula.

Bisan pa, ang mapintas nga mga dula sa video ug kompiyuter popular kaayo sa mga batan-on. Ug sa gibanabana nga un-tersiya sa tanang mga panimalay sa Tinipong Bansa nga adunay usa ka matang sa elektronikong sistema sa dula, milyonmilyong batan-on makagamit niana. Alang sa mga batan-on kansang mga balay kulag sangkap, malakaw lang ang balay sa usa ka higala o ang lokal nga dulaanag video nga may bayad aron makadula niining mga dulaa.

Ikaw komosta? Natental ka ba sa pagpalit​—o labing menos sa pagsulay​—sa pipila niining bag-ong dula mismo? Aw, human masusi ang tanang kamatuoran, tingali magduhaduha ka na sa paghimo niini.

Dili Tanang Dula Managsama!

Una, kita nahibalo nga dili tanang mga dula sa video o sa kompiyuter kaduhaduhaan o mapintas. Daghang dula edukasyonal; kini nagtudlo sa mga subject sama sa geograpiya, matematika, ug sa pagmakenilya sa makusog ug makalingaw nga paagi. Ang ubang mga dula naghagit sa dihadiha nga mga sanong sa lawas pinaagi sa paghulad sa mga dula sama sa basketbol ug hockey. Adunay high-tech nga mga puzzle usab nga makapukaw ug makahagit sa hunahuna.

Tinuod, bisan ang labing maayo sa mga dula makahurot ug daghang panahon. Ug ang Bibliya nag-awhag sa mga Kristohanon sa ‘pagpalit sa panahon,’ sa ato pa, gamiton ang panahon nga maalamon diha sa espirituwal nga mga pangagpas. (Efeso 5:16) Apan, ang Bibliya wala magpangayo nga ang tanang panahon nga nagmata gamiton sa pagtrabaho o sa pagtuon. Sa kasukwahi, kini nagpahinumdom kanato nga adunay “panahon sa pagkatawa . . . ug panahon sa paglukso.” (Ecclesiastes 3:4) Kon himoon sa makasaranganon, ang mga kalihokan sa pagdula mahimong makapapresko ug maayo.

Ugaling, kinahanglang mahibalo kita nga ang kadaghanan niining mga dulaa daw gidisenyo sa paghimo sa mga magdudula sa pag-usik ug hilabihan ka daghang panahon. Sa pipila niini, daghang oras ang magugol sa pagdaog sa dula sa usa ka ang-ang sa kalisod, sa dili pa madiskobrehan sa magdudula nga daghan pang mga ang-ang​—dili-kapugngan nga mas malisod ug mas komplikado​—ang kinahanglang himoon sa dili pa matapos! Adunay mga dula usab nga daw wala kaayoy makuha baylo sa dakong paghago. Si Dan ug Sam, duha ka Kristohanong magsoon sa unod, maikagong nagdula ug usa ka dula nga nagsaad nga makatabang kanila sa pagsulbad sa mga suliran sa matematika. Apan, ilang nakita sa ulahi nga mas dali pa nilang nasulbad ang matematika diha sa papel inay diha sa eskren!

Busa, bisan pag may mga dula sa kompiyuter ug sa video nga maayo, adunay panginahanglan sa pagkamapilion. Si Dan ug Sam nag-ingon: “Kon mag-amping ka sa pagpamalit, sagad makakita ka ug maayong dula.” Apan, makataronganong likayan ang paggasto ug dakong salapi sa mga dula nga mopahimo lamang sa tawo nga laayan ra dayon. Gidasig sa usa ka ginikanan ang iyang mga anak sa pagdula lamang sa mga dula nga makatabang kanila sa mga subject nga ilang ginatun-an sa eskuylahan.

Ang Makadaot nga Bahin Niini

Sa pagkaalaot, dili tanang mga dula sa kompiyuter ug sa video maoy dili-makadaot nga paglingawlingaw​—ilabina nga dili edukasyonal. Ang kadaghanan sa mga programa sa kompiyuter karon nagsentro sa gitawag sa Bibliya nga “mga buhat sa unod”​—mahugaw nga mga buhat nga gihukman sa Diyos. Lakip niini nga gihukman nga “mga buhat” mao ang “pagbuhat sa espiritismo.” (Galacia 5:19-21) Sa pagkamatuod, alang kang Jehova nga Diyos ang buhat sa madyik maoy “dulumtanan.”​—Deuteronomio 18:10-12.

Ang kadaghanan sa mga dula karon, hinunoa, natuphan sa espiritismo ug madyik! Sa usa ka dula kinahanglang gamiton ang “mga orasyon sa madyik” aron makadaog. Ang mga magdudula gisugo: “Kon andam ka nang molamat, hagtika ang timaan nga samag kilat sa ubos nga tuong bahin sa menu, dayon hagtika ang linalang nga buot nimong patyon.” Dili ba kining mga dulaa makaugmad ug usa ka dili-maayong kaikag sa demonyohanong mga puwersa?

Ug komosta ang bahin sa pagladlad sa kaugalingon sa daghan kaayong dosis sa makalilisang nga kapintasan? Ang U.S.News & World Report nag-asoy bahin sa duha ka popular nga mga dula nga nagpakita nga “naglaksi ug kasingkasing sa kontra” ug “mga bampira nga naglungag sa lawas sa mga babayeng tin-edyer nga halos hubo.” Samtang ibalewala sa pipila ang pag-ulag dugo diha sa kompiyuter ingong dili-makadaot nga handurawan, ang Bibliya nagpasidaan diha sa Salmo 11:5: “Si Jehova mismo nagasusi sa usa nga matarong ug maingon man sa usa nga daotan, ug ang si bisan kinsa nga mahigugma sa kapintasan pagadumtan gayod sa Iyang kalag.”​—Itandi ang Isaias 2:4.

Posible usab nga makita ang malaw-ayng pornograpiya diha sa eskren sa kompiyuter. Ang pagkahubo ug klaro nga sekso nahimong komon nga mga talan-awon nga tungod niana ang mga tiggama niini nga mga dula sa T.B. naghimog sistema sa grado sa pagpasidaan sa mga pumapalit sa mangil-ad nga mga dula. Apan, pipila lang ka mga tigbaligya ang daw andam sa paglimite sa pagbaligya ngadto sa mga batan-on. “Ang obligasyon lamang namo mao ang paghatag sa mga kustomer sa ilang gusto,” nag-ingon ang usa ka tindero. Apan pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Ang pagtan-aw ba sa makapukawg sekso nga mga larawan makatabang kanako sa pagpunting sa akong hunahuna diha sa mga butang nga “matarong, putli, hiligugmaon, ug ginaingong maayo”?’​—Filipos 4:8.

Nahimong Giyanon!

Tinuod, ang mga eksperto nagdebatehay kon sa unsang paagi ang kompiyuterisadong dula makaapekto gayod sa mga batan-on. Usa ka pagtuon, nga gitaho sa magasing New Scientist, malaomong mihinapos nga ang maong mga dula “dili mao ang gamot sa dili-maayong paggawi.” Bisan pa niana, 97 porsiyento sa kabataan nga gisurbi niana nga pagtuon “nagtuo nga posibleng mahimong giyanon sa mga dula.” Ang mga kabataan nag-ingon nga ang mga dula diha sa mga dulaanag video nga may abang ilabinang makadaot tungod kay “nagdasig kini sa mga magdudula sa paggasto ug mas daghan pang salapi.”

Tinuod ba gayod nga makagiyan kining mga dulaa? Dayag gayod, alang sa ubang mga magdudula. Miingon ang usa ka batan-on sa Pagmata!: “Ang imong mahunahunaan lamang mao ang pagtapos sa dula ug pagdaog.” Usa ka batan-ong lalaki usab susama nga miingon: “Daghang oras ang akong nagugol sa pagpamalandong kon unsaon sa pagpatay sa tanan ug sa pag-abot sa sunod nga ang-ang sa dula.”

Tingali nagtuo ka nga dili ka malinga pag-ayo sa dula. Apan tagda ang paagi sa pagmaniobra sa mga salida sa TV ug mga pelikula sa mga emosyon sa tawo​—nga makapahilak kanila, makapasuko, o makapalakpak sa kalipay. Unya, handurawa ang usa ka programa nga adunay dili lamang usa ka kulbahinam nga estorya, talagsaong mga karakter, ug maanindot nga special effects kondili magpahimo kanimo nga super-bida. Masayon ba ang pagsukol sa bug-os nga pagkalinga niini? Busa, dili ikatingala nga ang ubang mga magdudula maglisod sa paglain sa handurawan gikan sa tinuod. Ang usa ka batan-on nahinumdom: “Ang epekto sa pagdulag mapintas nga mga dula grabe kaayo nga naghanduraw pa gani ako nga usa ka pusil ang akong kamot ug nagtion niini sa mga tawo.”

Pili nga Maalamon

Sa higayon nga dili kutohan sa mga ginikanan ang paggamit sa mga dula sa kompiyuter o sa video, angay palandongon sa mga batan-on ang tambag sa Ecclesiastes 2:14: “May kalabotan sa kang bisan kinsa nga maalamon, ang iyang mga mata anaa sa iyang ulo.” Kana nagpasabot nga ang usa nga maalamon magbantay kon asa siya nagpaingon ug makakita kon unsay anaa sa unahan. Sa pagkamatuod, ang kalibotan sa kalingawan pinaagig kompiyuter nasudlag daghan nga kasukwahi sa kahibalo sa Diyos. (Itandi ang 2 Corinto 10:5.) Ug kinsay nahibalo kon unsay mahunahunaan sunod sa mga madyikero sa mga programa sa kompiyuter? Busa sa dili pa mopalit, modula, o moabang ug dula ang si bisan kinsang batan-on, angay nga iyang pangutan-on ang iyang kaugalingon, ‘Labot kini sa unsa? Ang ngalan ba niini nagsugyot nga may pagkaokulto? Ang arte ba sa hapin nagpakitag mangilngig nga kapintasan?’

Sa labing maayo niini, ang mga dula nga elektroniko makahatag ug pipila ka maayong kalingawan ug pagkakat-on. Apan takos ba kining gugolan ug daghan sa imong bililhong panahon? Ang 14-anyos nga si Sam, nga gihisgotan sa sinugdan, nag-asoy: “Ang among papa wala gayod sa espesipiko moingon nga dili kami makadulag mga dula sa video. Apan siya nakapangutana, ‘Unsa ba gayoy makaiikag nianang pagpislit sa button ug makakitag tawo nga nagdagan o naglukso diha sa eskren?’” “Ug karon mao kanay among panghunahuna bahin niana,” midugang ang iyang igsoong si Dan.

Oo, ayaw kalimot nga aduna pay uban​—tingali mas mabungahon​—nga mga paagi sa paglingaw sa imong kaugalingon, sama sa pagbasa, paghimog mga buhat sa arte ug mga gamit nga gamaon, pagpakigbahin sa makapahimsog nga mga esport, pag-awit, o pagtuon sa pagtugtog ug usa ka musikal nga instrumento. Mas mapuslanon pa ang paggugol sa panahon sa ‘pagbansay sa imong kaugalingon nga maoy tumong ang diyosnong pagkamahinalaron.’ (1 Timoteo 4:7) Ang paghimo niini mas bililhon kay sa pagdula ug bisan unsang elektronikong dula.

[Blurb sa panid 13]

Nubentay-siyete porsiyento sa mga batan-on nga gisurbi sa usa ka pagtuon “nagtuo nga posible nga mahimong giyanon sa mga dula”

[Hulagway sa panid 14]

Makadaot ba gayod kanimo ang pagdulag mapintas nga mga dula sa video?