“Akee”—Nasodnong Pagkaon sa Jamaica
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA JAMAICA
BUNTAG kadto sa Dominggo sa Caribbeanong isla sa Jamaica. “Andam na ang pamahaw,” mipahibalo ang masadyaong ginang sa balay ngadto sa iyang bisitang langyaw.
“Tortilyas nga itlog diay ang atong pamahaw,” matod sa bisita.
“Dili oy,” tubag sa ginang sa balay, “akee ug inasinang bakalaw kana. Tilawi.”
“Lami man,” mitubag ang iyang bisita. “Apan sama gyod ug dagway sa gitortilyas nga itlog! Unsa bay akee? Prutas ba o utanon?”
“Karaan kana nga pangutana,” tubag sa ginang sa balay. “Sa botanikal nga paagi, ang akee giisip nga prutas, apan kon idulot diha sa lamesa sa pagkaon, giisip kini sa daghan nga utanon.”
Paasoya ako ug dugang pa bahin sa akee.
Usa ka Gipabilhang Kahoy
Ang kahoyng akee naggikan sa Kasadpang Aprika. Sumala sa librong A-Z of Jamaican Heritage, ni Olive Senior, ang unang mga tanom nakaabot sa Jamaica sa dihang kini sila gipalit gikan sa kapitan sa usa ka barkong kargahan ug mga ulipon sa ika-18ng siglo. Gituohan sa pipila nga ang ngalang akee naggikan sa pulong ankye sa pinulongang Twi sa Ghana.
Dagko ang mga kahoyng akee, nga makaabot ug mga 15 metros sa gihabogon. Sila hikaplagan sa tibuok Jamaica, ug ang ilang bunga gikaon sa tanang matang sa mga tawo. Ang pagkaong giluto nga may akee gikahinangpan sa pagtawag nga nasodnong pagkaon sa Jamaica. Ang akee kasagarang isagol sa inimportar nga inasinang bakalaw diha sa sarsiyadong sibuyas, mga atsal, ug ubang panakot. Kon walay inasinang bakalaw, ang akee kan-on uban sa laing isda o mga karne o sa kaugalingon.
Ang linghod pang bunga sa kahoyng akee maoy berdehog kolor, apan inigkagulang na niini kini adunay sulaw pulahong kolor. Kon hingpit na ang kagulang, ang bunga mobusiak ug andam nang pupoon. Sa dihang mobuka ang bunga, madayag ang tulo ka pungango, nga ang matag usa dunay itom nga liso nga nadugtong sa tumoy. Ang gatason-ug-kolor nga mga pungango mao ang mga parteng ginakaon sa aktuwal human makuha ang itom nga mga liso ug ang pulahong unod sa sentro sa mga pungango.
Sa Dihang Mahimong Tinubdan sa Kapeligrohan
Usahay may mga hitabo sa pagkalanag tungod sa pagkaon—ilabina sa mga bata—nga gilangkit sa pagkaon ug akee. Gipunting sa mga imbestigasyon nga ang hinungdan mao ang pagkaon sa linghod nga bunga. Gipamatud-an sa panukiduki nga sa dili pa mobusiak ang bunga, kini adunay hypoglycin, nga usa ka amino acid.
Nadiskobrehan sa mga biokemiko nga ang hypoglycin mobalda sa pagkaut-ot sa mga fatty acid. Mahimong mosangpot kini sa pagkatigom sa lainlaing mga short-chain fatty acid diha sa dugo, nga magpahinabog pagduka ug coma. Ang hypoglycin mobabag usab sa paggamag glucose diha sa dugo, nga hinungdanon sa metabolismo.
Gipaila sa mga kaplag nga ang hypoglycin diha sa mga akee matunaw sa dihang lutoon ang wala-pa-mobuka nga mga bunga. Busa, ang tubig nga gilutoan sa akee angayng ilabay ug angayng dili gamiton sa pagluto sa ubang pagkaon. Ang mga pasidaan bahin sa kapeligrohan sa pagkaon o paglutog linghod nga mga akee gihatag matag karon ug unya sa Departamento sa Publikong Panglawas.
Kadaghanang gustog akee nag-ingon nga sila nagkaon niana sa tibuok nilang kinabuhi ug wala gayod makasinatig daotang mga epekto. Busa ang pipila mahimong dili motuo nga peligroso ang akee.
Kabantog Nag-uswag
Bisan pa sa panapanahong mga taho bahin sa mga pagkalanag, nagkabantog ang akee ug inasinang isda ingong usa ka pagkaon sa Jamaica. Ugaling lang, nameligro ang panagparis, kay ang prisyo sa importadong bakalaw miuswag pag-ayo sa katuigang bag-o pa. Apan ang akee mahimong lutoon uban sa laing mga matang sa isda ug mga karne, busa ang kadaghanang tawo lagmit dili motalikod niining nasodnong pagkaon sa Jamaica.
Kon napukaw ang imong interes sa akee, dili na kinahanglang moduaw ka dinhi aron tilawan kini tungod kay kini nahimong usa ka bantogang eksportasyon. Oo, ang akee gidelata na ug gipadala ngadto sa ubang mga nasod, ilabina sa mga nasod diin daghang taga-Jamaica ang nanglalin. Busa kon makakita kag delatang akee diha sa inyong nasod o kon moduaw ka sa Jamaica, sulayig kaon ang diyutayng akee ug inasinang isda. Kinsay nasayod? Basin ikaw makaangay sa linaing lami niini!
[Hulagway sa panid 17]
Bunga sa kahoyng akee