Sigarilyo—Ginadumilian ba Nimo Kini?

Ang nasod nga mitabang sa pagpailaila sa tabako sa kalibotan maoy nanguna sa pagpahimangno sa kapeligrohan niini.

“ANG tabako,” usa ka historyano misulat, “walay literal nga kasaysayan una pa sa pagkadiskobre sa Amerika.” Ang mga nitibo sa Caribbean mitanyag niana ngadto kang Columbus. Ang pag-eksportar niini naglig-on sa paglungtad sa Jamestown, ang unang permanenteng Britanikong kolonya sa Amihanang Amerika. Ang halin niini nakatabang sa paggasto sa Amerikanong Rebolusyon. Ug ang unang mga presidente sa T.B. nga si George Washington ug Thomas Jefferson maoy mga tigpananom ug tabako.

Sa mas bag-ong mga panahon, ang Hollywood migamit sa sigarilyo ingong simbolo sa romansa, kamabihagon, ug pagkalalaki. Ang Amerikanong mga sundalo naghatag niana sa mga tawong ilang gikahibalag sa mga nasod nga sila nagpakiggubat. Ug gikaingon nga human sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ang sigarilyo gigamit ingong salapi “gikan sa Paris ngadto sa Peking.”

Apan nausab ang kahimtang. Niadtong Enero 11, 1964, ang siruhano heneral sa T.B. miluwat ug 387-panid nga taho nga naglangkit sa panabako uban sa emphysema, kanser sa baga, ug ubang grabeng mga sakit. Sa wala madugay ang pederal nga balaod nagbaod sa paghatag ug pasidaan nga “Pagbantay: Ang Pagpanabako Makadaot sa Imong Panglawas” sa tanang pakete sa sigarilyo nga gibaligya sa Tinipong Bansa. Karon, ang pagpanabako gikaingong responsable sa gibanabanang 434,000 ka kamatayon matag tuig sa Tinipong Bansa. Mas daghan pa kana kay sa gidaghanon sa tanang Amerikanong gipamatay sa gubat sa miaging siglo!

Mga Pagdili Gipahamtang

Kapin sa napulo ka tuig kanhi, ang Aspen, Colorado, usa ka iladong lulinghayawan sa tingtugnaw, nagdili sa pagpanabako sa mga restawran niini. Sukad niadto, ang di-sigarilyohanang mga seksiyon nahimong komon sa mga restawran, sa trabahoan, ug uban pang publikong mga dapit. Katuigan kanhi, usa ka taga-California nangutana sa iyang anak babaye kon hain ang di-sigarilyohanang seksiyon sa usa ka restawran sa Virginia. “Pa,” siya mitubag, “lugar ni sa tabako!” Sa panahon sa iyang sunod duaw, katunga niadtong restawrana gigahin na alang sa mga di-manabako. Bag-o pa lamang, wala na siyay nakitang nanabako didto.

Apan ang pagbaton ug linaing seksiyon alang sa mga manabako wala makasulbad sa suliran. Ang giesponsor-sa-estadong dagkong mga karatula sa kadaplinan sa kadalanan sa California nangutana: “Naghunahuna ka bang ang aso mahibalong mopabilin sa sigarilyohanang seksiyon?”

Sa dihang gibando sa New York City ang pagpanabako sa mas dagkong mga restawran, miprotesta ang mga tag-iya kay magpaabog kini sa mga turistang gikan sa Uropa diin, matod nila, diyutay lamang ang gipakanaog nga mga regulasyon labot sa pagpanabako. Apan, nakaplagan sa usa ka mas sayong surbi nga 56 porsiyento sa mga Amerikano mas gustong moadto sa restawran nga gidili ang pagpanabako, samtang 26 porsiyento lamang ang walay hilig sa pagbuhat niana.

Ang usa ka karatula sa mga bagon sa subwey sa New York City nag-ingon: “Sa bisan unsang pinulongan ang mensahe mao ra: Walay pagpanabako bisan kanus-a, bisan diin, sa among mga estasyon o sa among mga tren. Salamat.” Ang karatula nagpadayag niining mensahea dili lamang sa Iningles kondili sa 15 uban pang pinulongan.

Ingon ba gayod niana kini ka seryoso? Oo. Kon 300 ka tawo ang mamatay sa usa ka dakong katalagman, ibalita kana sa daghang adlaw, lagmit bisan mga semana. Apan ang artikulo sa The Journal of the American Medical Association miingon nga gibanabanang 53,000 ka Amerikano ang mamatay matag tuig gumikan sa taas-ug-tagal nga mga resulta sa paghanggab ug aso sa mga sigarilyo sa ubang mga tawo. Kana, matod niini, nakapahimo sa paghanggab sa maong mga binuga, o aso sa sigarilyo sa palibot, “ang ikatulong pangunang mapugngan nga hinungdan sa kamatayon, sunod sa aktibong pagpanabako ug pag-inom ug makahubog nga ilimnon.”

Kabataan​—Walay Depensang mga Biktima

Komosta ang pagtabako sa panimalay? Ang Healthy People 2000, usa ka publikasyon sa kagamhanan sa T.B. nga nagpahimutag tumong sa pagpakunhod sa “ahat nga kamatayon ug wa-kinahanglanang sakit ug pagkabaldado,” nag-ingon: “Ang paggamit sa tabako maoy responsable sa kapin sa usa sa matag unom ka kamatayon sa Tinipong Bansa ug ang kinadak-ang bugtong mapugngan nga hinungdan sa kamatayon ug sakit sa atong katilingban.”

Kini midugang: “Ang pagpanigarilyo sa panahon sa pagsabak maoy pangunang hinungdan sa 20 ngadto sa 30 porsiyentong gaan ug timbang nga mga bata sa pagkahimugso, ngadto sa 14 porsiyentong ahat nga pagpanganak, ug mga 10 porsiyento sa tanang kamatayon sa masuso.” Ang mga inahan nga manabako, kini nag-ingon, makapasa sa mga substansiya sa aso sa tabako, dili lamang pinaagig pagpasuso sa puya o pinaagig pagpanabako duol sa masuso apan usab pinaagig “pagbutang sa masuso sa lawak diin bag-o pang gipanabakoan.”

Nalangkit usab ang mga amahan. Ang mao gihapong publikasyon nagtambag: “Kon manabako gayod ang mga tawo nga adunay kontak sa mga bata, angay silang manabako sa gawas o sa mga dapit nga ang hangin dili mosulod sa mga lugar nga anaa ang mga bata.” Ang risgo modako kon magtingob pagpanigarilyo ang mga hamtong sa mao ra gihapong lawak ug manigarilyog daghan. Busa, si Joycelyn Elders, kanhi siruhano heneral sa T.B., miingon: “Ang inyong mga anak mao ang inosenteng mga biktima sa inyong pagkagiyan.”

Nameligro usab ang ubang katawhan. Ang giesponsor sa estadong paanunsiyo sa telebisyon sa California nagpasundayag sa usa ka tigulang nga lalaki nga nag-inusarang naglingkod. Siya miingon nga ang iyang asawa kanunayng ‘nag-awhag kaniya sa paghunong’ sa pagpanabako. “Nanghulga pa siya nga moundang na sa paghalok kanako kon dili ako mohunong. Ako miingon nga ako kining baga, ug ako kining kinabuhi. Apan nasayop ako. Wala ako mohunong. Wala koy ideya nga ang kinabuhi nga akong mawala di-ako . . . Kadto maoy iyang kinabuhi.” Masub-anong misud-ong sa iyang larawan, ang tigulang nga lalaki midugang: “Ang akong anhing asawa mao ang akong kinabuhi.”

Nabag-ong Panglantaw

Ang maong mga pasidaan nakatampo sa tumang pag-us-os sa panabako sa Tinipong Bansa. Makapatingala, ang gibanabanang 46 milyong Amerikano​—49.6 porsiyento sa mga hinabako​—mihunong!

Bisan pa niana, ang mga kompaniya sa tabako adunay dagkong badyet sa pagpaanunsiyo ug misumbalik. Ang pagkunhod sa pagpanabako mihinay. Si Joseph A. Califano, Jr., sa Sentro sa Pagkagiyan ug Pag-abuso sa Droga ug Alkoholikong Ilimnon sa Columbia University sa New York, miingon: “Ang labing dakong hulga sa panglawas sa publiko gikan sa industriya sa tabako [mao] ang paggamit niini sa paanunsiyo ug mga teknik sa pagpamaligya nga gitumong sa kabataan ug mga tin-edyer nga naghawas sa usa ka bag-ong grupo sa mga adik sa makamatay nga mga produkto niini.”

Ang The Journal of the American Medical Association miingon: “Ang gibanabanang 3000 ka kabatan-onan, kadaghanan kabataan ug mga tin-edyer, nahimong regular nga hinabako matag adlaw. Naghawas kini sa mga 1 ka milyong bag-ong tigpanabako matag tuig nga sa gamayng bahin mipuli sa duolag 2 ka milyong tigpanabako nga kaha mihunong o namatay matag tuig.”

Kapin sa katunga sa tanang tigpanabako sa T.B. nagsugod sa panuigong 14. Si David Kessler, komisyonado sa U.S. Food and Drug Administration, miingon nga sa 3,000 ka kabataan nga mosugod sa pagpanigarilyo matag adlaw, halos 1,000 ang mamatay ngadtongadto gumikan sa nalangkit-sa-pagpanigarilyong mga sakit.

Kon nakurat ka nianang mga numeroha, mas maayong atong hinumdoman nga ang atong mga anak mosunod sa atong panig-ingnan. Kon dili nato buot nga sila manigarilyo, dili usab nato buhaton kana.

Halin sa Gawas sa Nasod

Bisan tuod mikubos ang konsumo sa sigarilyo sa T.B., ang langyawng baligyaanan mitubo. Ang Los Angeles Times nagtaho nga ang “eksportasyon milabaw pa ug tulo ka pilo ug ang halin sa gawas sa nasod sa mga tabako gikan sa T.B. misulbong.” Ang The New England Journal of Medicine nag-ingon nga sa nagakaugmad nga kanasoran “wala kaayo hatagig pagtagad ang mga kakuyaw sa pagpanabako,” nga nagpasarang sa mga kompaniya sa tabako sa “pagsulod sa langyawng baligyaanan sa tumang kakusog.”

Apan, si Patrick Reynolds, anak ni R. J. Reynolds, Jr., ug kaliwat sa magtutukod sa kompaniya nga maoy naggama sa mga sigarilyong Camel ug Winston, miingon nga 1 sa matag 5 ka kamatayon sa Tinipong Bansa maoy gumikan sa pagpanabako. Si Reynolds gikataho usab nga miingon nga ang pagpanabako nagpahinabog dugang kamatayon tuigtuig bisag iponon pa ang mamatay sa cocaine, alkohol nga ilimnon, heroina, sunog, pagpakamatay, pagpatay, AIDS, ug mga aksidente sa sakyanan ug kini ang nag-inusarang mapugngan kaayong hinungdan sa kamatayon, sakit, ug pagkagiyan sa atong panahon.

Ikatingala ba nga ang nasod nga mitabang sa kalibotan nga makakat-on sa pagpanabako nakaugmad ug nagtubong nasodnong pagsupak sa tabako? Kon mao, maayong pangutan-on ang atong kaugalingon, ‘Kinsa ang angay gayong masayod?’

Ang magasing Modern Maturity naghinugilon bahin sa usa ka babaye nga nakapanabako nag kapin sa 50 anyos. Siya miingon: “Kon magiyan ka na, adik ka na gyod.” Apan iyang nawaksi ang kagana nga nagtukmod kaniya sa pagpanabako sa sinugdanan, namalandong sa iyang mga pasumangil sa pagpatuyang, ug mihunong.

“Sulayi kana,” siya misulat. “Maayo gayod ang imong bation.”

[Blurb sa panid 21]

“Gibanabana nga sa panahon sa mga 1990 sa naugmad nga kanasoran, ang tabako mopahinabog duolan sa 30 porsiyento sa tanang kamatayon tali niadtong 35 ngadto sa 69 anyos, nga maghimo nianang ang bugtong kinadak-ang hinungdan sa ahat nga kamatayon sa naugmad nga kalibotan.”​—NEW ENGLAND JOURNAL OF MEDICINE

[Kahon/Hulagway sa panid 22]

MGA PASIDAAN BAHIN SA KANSER

Ang mosunod nga mga pasidaan maoy gikan sa mga brosyur sa American Cancer Society nga Facts on Lung Cancer ug Cancer Facts & Figures​—1995:

• “Ang di-manabakong mga asawa adunay 35% nga mas taas nga risgo sa kanser sa baga kon ang ilang mga bana manabako.”

• “Ang gibanabanang 90% sa mga kaso sa kanser sa baga sa mga lalaki ug 79% sa mga babaye gipahinabo sa pagpanabako.”

• “Alang sa hinabako ug 2-ka-pakete ang adlaw nga nakapanabako nag kapin sa 40 anyos, ang gidaghanon sa kamatayon sa kanser sa baga maoy mga 22 ka pilo nga mas taas kay sa di-manabako.”

• “Ang labing maayong pangontra batok sa kanser sa baga mao ang di-pagsugod sa pagpanabako, o ang paghunong dihadiha.”

• “Dili tinuod kanang giingon nga di-makadaot nga sigarilyo.”

• “Ang paggamit ug mama o pinulbos nga tabako nga hingoson magpausbaw sa risgo sa kanser sa baba, tilaok, tutunlan, ug ubol-ubol ug makagiyan kaayong batasan.”

• “Ang dugayng risgo sa kanser sa aping ug lagos mahimong moabot ug duolag kalim-an ka pilo tali niadtong dugay nang tiggamit ug pinulbos nga tabako.”

• “Ang mga tawo nga mohunong sa pagpanabako, bisag pila pay edad, mas taas ug kinabuhi kay sa mga tawo nga mopadayon sa pagpanabako. Ang mga tigpanabako nga mobiya una pa sa edad 50 adunay katungang risgo nga mamatay sa sunod nga 15 anyos kon itandi niadtong mopadayon sa pagpanabako.”

[Kahon/Hulagway sa panid 24]

ANG KALIBOG SA MGA MAG-UUMA

Sa daghang kaliwatan ang tabako nakasustento sa mga pamilya kansang mga umahan gamay ra kaayo sa pagtaganag panginabuhi kay sa bisan unsang tanom. Kining kamatuorana naghikyad ug suliran sa tanlag sa daghang katawhan. Si Stanley Hauerwas, propesor sa theological ethics sa Duke University, usa ka eskuylahan nga gitukod sa usa ka dakong tawo sa tabako, miingon: “Sa akong hunahuna ang tumang kasakit sa mga tawo nga nananom ug tabako mao . . . dihang sila mosugod na sa pagtanom niana, wala sila masayod nga kini mopatay sa uban.”

[Hulagway sa panid 23]

Ang aso dili mopondo sa sigarilyohanang seksiyon

[Hulagway sa panid 23]

Ang pagpanabako panahon sa pagsabak maoy hinungdan sa mga 10 porsiyento sa tanang kamatayon sa masuso