Pagpaniid sa Kalibotan
Papa Nag-ingon nga ang mga Indibiduwal, Dili ang Iglesya, ang Basolon
Sa usa ka sulat nga gipadala sa mga lider sa iglesya, sa sibil nga mga awtoridad, ug sa populasyon sa Rwanda, si Papa Juan Paulo II misulay pag-absuwelto sa Iglesya Romana Katolika gikan sa responsabilidad sa pagpatay sa kaliwat didto niadtong 1994. “Ang iglesya mismo dili mahimong maoy responsable sa daotang mga binuhatan sa mga membro niini nga misupak sa ebanghelikal nga balaod,” siya nangangkon. Bisan pa niana, ang papa usab miingon: “Ang tanang membro sa iglesya nga nakasala panahon sa pagpatay sa kaliwat angayng makabaton ug kaisog sa pag-antos sa mga sangpotanan sa ilang mga binuhatan.” Dayag mao kini ang unang higayon nga ang papa naghisgot sa publiko bahin sa sumbong nga ang mga pari sa Rwanda miapil ug aktibong nagdasig sa pagpamatay nga nagkalas sa kinabuhi sa mga 500,000 ka tawo ug sa sumbong nga ang Katolikong herarkiya walay gibuhat sa pagsanta niana. Ang komentarista sa Batikano nga si Luigi Accattoli, nga nagsulat sa Italyanhong mantalaan nga Corriere della Sera, miingon nga ang pahayag sa papa nga ang mga Katoliko dili molikay sa hustisya “nagtandog sa usa ka sensitibong isyu,” tungod kay “taliwala niadtong giakusar ug pagpatay sa kaliwat, adunay mga pari usab nga midangop sa laing nasod.” Kadaghanan sa mga tawo sa Rwanda maoy Katoliko.
“Nagakausab nga mga Pamilya”
“Ang tipikal nga Canadianhong pamilya nag-usab pag-ayo sa gambalay niini nga ang mga magtiayon nga may mga anak naglangkob lamang sa 44.5 porsiyento sa tanang pamilya,” mitaho ang The Globe and Mail. Sa kasukwahi, “niadtong 1961, ang mga magtiayong may mga anak naglangkob sa duolan sa 65 porsiyento sa tanang Canadianhong pamilya.” Ang laing makapakurat nga ihap mao ang pag-usbaw sa gidaghanon sa nagpuyopuyo, nga halos mitriple, gikan sa 355,000 sa 1981 ngadto sa 997,000 sa 1995. Ang surbi, nga gihimo sa Statistics Canada, miingon usab: “Kon ang gidaghanon sa diborsiyo, pagminyo-pag-usab ug pagpuyopuyo magpabiling taas, dugang kausaban sa mga gambalay sa pamilya ang dahomon.”
Ang Pagkadani sa Pransiya sa Okulto
“Nganong ang mga Pranses naggugol ug daghan kaayong panahon uban sa mga mananag-an ug mga espiritista niining mga adlawa?” nangutana ang The New York Times. “Gikataho nga mas daghang Pranses ang nangonsulta sa mga tigpakakitag panan-awon ug mga numerologo sukad masukad. . . . Ang Gobyerno adunay ebidensiya nga nagalambo ang madyik. Sa miaging tuig, ang mga awtoridad sa buhis nag-ingon nga duolan sa 50,000 ka tigbayad ug buhis, ang kinadaghanan sukad, ang mideklarar ug kinitaan gikan sa ilang trabaho ingong mga astrologo, mga mananambal, mga espiritista ug susamang mga trabaho. Kon itandi, ang nasod may menos sa 36,000 ka Romano Katolikong mga pari ug mga 6,000 ka sikyatrista.” Alang sa pipila, ang kalihokan nagpakita ug kahadlok sa kon unsay mahitabo inigkatapos sa milenyo. Ang uban nag-isip niana ingong resulta sa pagkadaot sa establisadong mga institusyon, sama sa relihiyon. Ang mga magbubuhat niining pangitaa nag-ingon nga sila may lainlaing matang sa mga kliyente sa di pa dugayng katuigan. Kaniadto, kadaghanang kliyente maoy mga babaye. Karon adunay managsamang gidaghanon sa babaye ug lalaki. Ug inay mangutana mahitungod sa sakit ug mga kalihokan sa gugma, ang mga tawo karon mangutana mahitungod sa ilang mga trabaho.
Makinang Mobaligya sa Hapon
“Halos tanan mabatonan sa makinang mobaligya sa Hapon,” nag-ingon ang The Washington Post. Ang mga makinang mobaligya motaganag mga pinutos nga mga pangregalo, mga CD, serbesa, purol sa lalaki, mga itlog, mga perlas, mga dulaang elepante, panty hose, kas-a-gamitong mga kamera, ug bisan unsa nga imong mahunahunaan. Adunay “mga makinang mobaligya nga dili na kinahanglang moyuko aron pagpaandar niana” nga magtagana ug mga butang tupong sa dughan ang gitas-on, mugbong mga makina nga dili makasalipod sa mga talan-awon, ug bisan mga makina nga gidayandayanan ug mga bulak o ubang mga disenyo. “Ang Hapon halos ingon kadako lamang sa Montana, apan adunay halos sama ka daghang makinang mobaligya dinhi kon itandi sa Tinipong Bansa,” ang artikulo midugang. “Kadaghanang makinang mobaligya sa Hapon gibutang sa gawas; aduna gani usa ibabaw sa may-niyebeng Bukid Fuji.” Ang taas-ug-bili nga mga butang mahimong itagana sa gawas tungod kay menos ang bandalismo sa Hapon. Ang luna mahal, busa ang mga tag-iyag tindahan naggamit ug makinang mobaligya aron mapadako pa ang ilang pondohanag baligya. Kini makita sa halos matag eskina sa Tokyo. Apan, ang pipila ka grupo napikal nga ang ilimnong makahubog, serbesa, ug mga sigarilyo mahimong mabatonan ni bisan kinsang bata nga makahimo sa paghulog ug pipila ka sensilyo.
Nagsingabot nga “Krisis sa Krimen” sa Tin-edyer
“Ang pintas nga krimen sa Tinipong Bansa maoy ‘time bomb’ nga mobuto sa mosunod nga pipila ka tuig,” nag-ingon ang The New York Times bahin sa usa ka taho sa Konsilyo sa Krimen sa Amerika, usa ka organisasyon sa mga tig-demanda ug mga batid sa pagpatuman sa balaod. “Bisan pag ang mga hamtong nagahimog dili-kaayo pintas nga krimen, ang gidaghanon sa pintas nga krimen taliwala sa mga tin-edyer misulbong latas sa miaging dekada. . . . Ang matag kaliwatan sa mga tin-edyer sukad sa katuigang 1950 mas pintas kay sa miagi.” Sa tuig 2005, ang gidaghanon sa 14- ngadto sa 17-anyos nga mga lalaki mouswag ug 23 porsiyento, ug mao kini nga pag-uswag ang nakapabalaka sa mga eksperto. Nahangawa nga ang kadaghanang grabeng mga kriminal maoy mga lalaki nga nagsugod sa ilang kriminal nga mga panggawi sa sayo kaayong pangedaron, si John J. DiIulio, Jr., usa ka propesor sa politika ug sa publikong kalihokan sa Princeton University, miingon: “Kita anaa sa temporaryong kalinaw una sa krisis sa krimen.” Ang iyang taho, nga gitigom alang sa Konsilyo sa Krimen sa Amerika, mipunting nga mga ikatulo ka bahin sa tanang pintas nga mga krimen gihimo sa mga tawo nga gipriso apan ubos sa parol, sa pinanid-ang pagbuhi sa binilanggo, o sa temporaryong kagawasan una sa husay. Ang gobyerno adunay responsabilidad sa pagpanalipod sa mga molupyo niini, ang taho nag-ingon, apan napakyas kini sa pagbuhat niana.
Walay-Dugo nga Pagdisdis Nagauswag
Sa ulahi sa 1996 usa ka ospital sa Hartford, Connecticut, T.B.A., miduyog sa 56 ka ubang ospital sa tibuok nasod nga adunay “walay-dugo nga mga sentro alang sa mga Saksi ni Jehova,” mitaho ang The Hartford Courant. “Human tun-i ang ideya, ang mga administrador sa ospital nakaamgo nga ang mga kagustohan sa mga Saksi ni Jehova dili na lahi kaayo gikan sa kadaghanan sa ubang mga pasyente.” Sa tabang sa mga tambal ug modernong mga pamaagi sa pagdisdis, ang mga doktor mohimog mga organ transplant ug duyog nga pag-ilis maingon man sa open-heart, kanser, ug ubang mga pagdisdis—ang tanan dili mogamit ug dugo. Dugang pa, daghang propesyonal sa pag-atiman sa panglawas karon dayag nga nag-ila sa kapeligrohan sa pag-abono ug dugo. Si Dr. David Crombie, Jr., pangulo sa siruhiya sa Hartford Hospital, prangkang miangkon: “Ako nakadawat ug pagbansay sa medisina sa panahon nga ang dugo gihunahunang usa ka toniko. Karon kana gihunahunang usa ka hilo.” Ang Bibliya kanunayng nagdili sa pagpasulod sa dugo sa lawas.—Genesis 9:4; Levitico 17:14; Buhat 15:28, 29; 21:25.
Ikaw ba Nagsagubang ug Kapit-os Gumikan sa Bag-ong Teknolohiya?
Ang cellular nga mga telepono, mga pager, mga fax machine, mga kompiyuter sa balay, ug mga modem nag-usab sa komunikasyon. Bisan pa niana, si Dr. Sanjay Sharma, kinsa adunay linaing interes sa pagdumala sa kapit-os, mibati nga kining bag-ong teknolohiya nagbalda usab sa pribasiya ug panahon sa pagpahayahay sa mga tawo. Ang resulta mao ang kapit-os gumikan sa teknolohiya. Sumala sa gitaho sa The Toronto Star, “ang kapit-os mao ang dakong hinungdan sa sakit, pagkawala sa pagkamabungahon ug wala-sa-panahong kamatayon.” Ang mga epekto naglakip sa taas nga presyon sa dugo, sakit sa kasingkasing, pag-usab-usab sa buot, mga paglabad sa ulo, panghugot sa kaunoran, pagkadili-makatulog, depresyon, ug pagkaluya sa imyun nga sistema. Sa unsang paagi malikayan nimo ang kapit-os gumikan sa teknolohiya? Siyempre, kanunayng maalamon ang pagkonsulta sa imong doktor. Dugang pa, ang taho nagsugyot ug regular nga ehersisyo, pagbakasyon sa hinapos sa semana, ug pagbulad sa adlaw kada adlaw, nga “motukbil sa pagpagawas ug mga hormone nga moaway sa depresyon ug kapit-os.” Sa kataposan, “patya ang mga bagting sa imong telepono ug fax machine. Ang answering machine maoy padawata sa mga tawag.”
Itom nga Langgam nga Alarma sa Sakyanan
Ang mga itom nga langgam nagpahinabog talagsaong suliran sa lungsod sa Guisborough, North Yorkshire, sa Inglaterra—napugwat nila ang mga tawo sa ilang sayo sa buntag nga pagkatulog pinaagi sa pagsundog sa mga alarma sa sakyanan. “Sa dihang ang mga tag-iya mogawas sa pagpakigharong sa mga kawatan sagad sila makakita ug usa ka itom nga langgam nga nagaawit,” nagtaho ang The Times sa London. “Maayo kaayong pagkasundog niini ang tono ug gikusgon sa mga alarma sa sakyanan,” mikomento ang usa ka lokal nga residente. “Mangabuang mi niini.” Ug diyutay lang kaayo ang pahulay. Samtang ang usa ka langgam mopasa ug usa ka bag-ong awit ngadto sa laing langgam, ang tingog mahimong komon kaayo. Sa pagkatinuod, mga 30 sa mga espisye sa langgam sa Britanya makahimo sa pagsundog sa ubang mga tingog. Ang komon nga starling mao ang labing tinugahan kanilang tanan ug sayon rang makasundog sa mga tawag sa ubang mga langgam. Ang usa nailhang mosundog sa kiring sa telepono nga makapakombinsir kaayo nga imposible ang pag-ila sa imitasyon gikan sa tinuod nga kiring.
Paganong Pista Popular Gihapon
Ang Adlaw ni San Juan Bawtista “menos ug kalabotan sa Katolikong santo kay sa mahanduraw sa usa,” nagtaho ang Folha de S. Paulo sa Brazil. Bisan tuod ang pista “natumong sa giingong adlawng natawhan sa santo, . . . ang tinuod nga paghandom maoy bahin sa panguma ug paganong kinaiya.” Sa pagsumaryo sa mga diskobre sa antropologo nga si Câmara Cascudo, ang mantalaan nag-ingon nga ang “Aleman ug Celtikong mga kulto sa adlaw” nagsaulog sa pista panahon sa pagpangani “aron bugawon ang mga demonyo sa pagkaapuli, sa sakit sa lugas, ug sa mga huwaw.” Katuigan sa ulahi, ang pista gipailaila sa Brazil sa Portuges. Usa ka bahin sa pista nga nagpadayon sa pipila ka nasod mao ang paghimog mga daob alang kang San Juan. Diin magsugod ang maong batasan? “Ang tradisyon . . . nalangkit sa pagsimba sa diyos nga adlaw, nga gitahod aron dili mopalayo kaayo sa yuta ug aron malikayan ang grabeng tingtugnaw,” nag-ingon ang mantalaan.