Pagkinabuhi Uban sa May Depekto sa Pagkakat-on

Ang paboritong bahin sa adlaw sa sayis-anyos nga si David mao ang panahon sa estorya. Gusto kaayo siya niini sa dihang basahan siya ni Mama, ug wala siyay problema sa paghinumdom sa iyang nadunggan. Apan adunay problema si David. Dili siya makabasa sa iyang kaugalingon. Sa pagkatinuod, ang bisan unsang buluhaton nga nagkinahanglan ug katakos sa pagtan-aw makawala sa iyang kadasig.

Si Sarah anaa sa iyang ikatulong tuig sa pag-eskuyla, bisan pa niana bati kaayo siya ug agi. Ang iyang mga letra dili kaayo maayong pagkaporma, ug ang pipila niini gisulat nga paatras. Dugang nga nakapabalaka sa iyang mga ginikanan mao nga si Sarah naglisod bisan sa pagsulat sa iyang kaugalingong ngalan.

Si Josh, usa ka batan-ong tin-edyer, maayog lakat sa tanang subject sa eskuylahan gawas sa matematika. Maglibog gayod siya sa pagsabot sa mga bili sa numero. Ang pagtan-aw lang sa mga numero makapasuko na kang Josh, ug iniglingkod niya aron himoon ang iyang homwork sa matematika, molain dayon ang iyang buot.

UNSAY diperensiya ni David, Sarah, ug Josh? Sila tapolan lang ba, gahig-ulo, o kaha hinayg-pangutok? Dili gayod. Ang matag usa niining mga bataa may normal o labaw-sa-kasarangang pangutok. Apan, ang matag usa usab nababagan tungod sa depekto sa pagkakat-on. Si David nag-antos sa dyslexia, usa ka termino nga gitumong sa pipila ka mga problema sa pagbasa. Ang grabeng kalisod ni Sarah sa pagsulat gitawag ug dysgraphia. Ug ang kakulang ug katakos ni Josh sa pagsabot sa paninugdan nga mga ideya sa matematika gitawag ug dyscalculia. Kini maoy tulo lamang sa pipila ka mga depekto sa pagkakat-on. Adunay daghan pa, ug ang pipila ka eksperto nagbanabana nga tanantanan nakaapektar kini ug labing menos 10 porsiyento sa kabataan sa Tinipong Bansa.

Paghubit sa mga Depekto sa Pagkakat-on

Tinuod, may mga panahong ang kadaghanang batan-on nakakita nga ang pagkat-on maoy usa ka suliran. Kasagaran, hinunoa, kini dili timaan sa usa ka depekto sa pagkakat-on. Hinunoa, kini nagpadayag lamang nga ang tanang kabataan may mga katakos sa pagkakat-on ug mga kahuyangan. Ang pipila may maayo kaayog katakos sa pagpamati; sila daling makasabot sa impormasyon pinaagi sa pagpamati. Ang uban mas daling makasabot pinaagi sa pagtan-aw; sila makakat-on ug mas maayo pinaagi sa pagbasa. Apan, diha sa eskuylahan, ang mga estudyante gitapok sa klasehanan ug ang tanan gidahom nga makakat-on bisan unsa pay gigamit nga paagi sa pagtudlo. Busa, dili-kalikayan nga ang uban may mga problema sa pagkakat-on.

Apan, sumala pa sa pipila ka awtoridad, adunay kalainan tali sa yanong mga problema sa pagkakat-on ug mga depekto sa pagkakat-on. Gipatin-aw nga ang mga problema sa pagkakat-on mabuntog pinaagi sa pailob ug paningkamot. Sa kasukwahi, ang mga depekto sa pagkakat-on ginaingon nga mas lalom nga pagkagamot. “Ang utok sa bata nga may depekto sa pagkakat-on daw makasabot, makapaigo, o makahinumdom ug pipila ka matang sa buluhaton sa utok sa sayop nga paagi,” nagsulat sila si Dr. Paul ug Esther Wender.a

Bisan pa, ang depekto sa pagkakat-on dili kinahanglang magkahulogan nga ang bata may diperensiya sa utok. Sa pagpatin-aw niini, gikuhaag pananglitan sa magtiayong Wender ang mga tawong bungol sa tono sa tingog, kinsa dili makaila sa kalainan sa tono sa musika. “Ang mga tawong bungol sa tono sa tingog dili daot-ug-utok ug walay diperensiya ang ilang pandungog,” nagsulat ang magtiayong Wender. “Walay mosugyot nga ang pagkabungol sa tono sa tingog maoy tungod sa katapolan, dili-maayong pagkatudlo, o kulag panukmod.” Ingon niini, matod nila, kadtong may depekto sa pagkakat-on. Sagad, ang depekto anaa ra sa usa ka partikular nga bahin sa pagkakat-on.

Mao kini ang hinungdan kon nganong daghang kabataan nga may mga depekto sa pagkakat-on adunay kasagaran o labaw-sa-kasagaran nga pangutok; sa pagkatinuod, ang uban utokan kaayo. Kini nga kalibganan ang sagad magpaalisto sa mga doktor sa posibilidad sa pagkaadunay depekto sa pagkakat-on. Ang librong Why Is My Child Having Trouble at School? nagpatin-aw: “Ang bata nga may depekto sa pagkakat-on naglihok nga duha ka tuig o kapin pa nga ubos sa gilaomang katakos alang sa iyang edad ug sa ibalwasyon sa iyang IQ.” Sa laing pagkasulti, ang problema dili kay ang bata naglisod lang sa pag-apas sa iyang mga katalirongan. Hinunoa, ang iyang mahimo dili katumbas sa iyang kaugalingong maabot.

Paghatag sa Gikinahanglang Tabang

Ang emosyonal nga mga epekto sa depekto sa pagkakat-on sagad makadugang sa problema. Kon ang mga bata nga may depekto sa pagkakat-on dili maayog lakat sa eskuylahan, sila tingali tan-awon ingong mga pakyas sa ilang mga magtutudlo ug mga katalirongan, tingali bisan sa ilang kaugalingong pamilya. Ikasubo, daghan sa kabataang ingon niini makaugmad ug dili-maayong paghunahuna-sa-kaugalingon nga mahimong magpadayon samtang sila magdako. Angay nga kabalak-an kini, sanglit ang depekto sa pagkakat-on sagad dili mohawa.b “Ang mga depekto sa pagkakat-on maoy mga depekto sa tibuok kinabuhi,” nagsulat si Dr. Larry B. Silver. “Ang mao gihapong mga depekto nga makabalda sa pagbasa, pagsulat, ug aritmetika makabalda usab sa mga dula ug ubang mga kalihokan, panimalaynong kinabuhi, ug pagsinabtanay uban sa mga higala.”

Busa, hinungdanon nga ang mga bata nga may mga depekto sa pagkakat-on makadawat ug pagdasig gikan sa mga ginikanan. “Ang mga bata nga nahibalo nga gipaluyohan sila ug maayo sa ilang mga ginikanan adunay basehanan sa pag-ugmad sa pagbating may katakos ug pagtamod-sa-kaugalingon,” nag-ingon ang librong Parenting a Child With a Learning Disability.

Apan aron mahimong mga tigpaluyo, kinahanglang usisaon una sa mga ginikanan ang ilang kaugalingong mga pagbati. Ang ubang mga ginikanan mobating sad-an, nga daw sila ang mabasol sa kondisyon sa ilang anak. Ang uban matarantar, nga mahupngan sa pagbati sa mga problema nga anaa sa ilang atubangan. Kining duha ka reaksiyon dili-maayo. Kini magpahimo sa mga ginikanan sa dili-paggimok ug makaulang sa bata sa pagkabaton ug tabang nga iyang gikinahanglan.

Busa kon matino sa usa ka hanas nga espesyalista nga ang imong anak may depekto sa pagkakat-on, ayaw pagkawala sa paglaom. Hinumdomi nga ang mga bata nga may mga depekto sa pagkakat-on nagkinahanglan lamang ug dugang pagpaluyo sa usa ka espesipikong kahanas sa pagkakat-on. Paggugol ug panahon sa pagsinati sa bisan unsang mga programa nga mabatonan sa imong dapit alang sa kabataan nga may depekto sa pagkakat-on. Daghang eskuylahan mas nasangkapan nag maayo sa pag-atiman sa ingon niini nga mga kahimtang kay sa katuigang nanglabay.

Gipasiugda sa mga eksperto nga kinahanglang imong dayegon ang imong anak alang sa bisan unsang mga kahimoan, bisan pag unsa ka gamay. Paghatag ug komendasyon kanunay. Sa samang higayon, ayaw kalimti ang pagdisiplina. Ang mga bata nagkinahanglag tinong lagda, ug labaw na kining tinuod alang sa mga batang may depekto sa pagkakat-on. Ipahibalo sa imong anak kon unsay imong ginapaabot, ug pabilin sa mga sukdanan nga imong gitakda.

Sa kataposan, pagtuon sa paglantaw sa imong kahimtang sa realistikanhong paagi. Giilustrar kini sa librong Parenting a Child With a Learning Disability niining paagiha: “Handurawa nga miadto ka sa imong paboritong restawran ug nag-order ug potahe nga hinimo gikan sa karne sa nating baka. Sa dihang gibutang sa silbidor ang plato sa imong atubangan, imong namatikdan nga kini potahe nga hinimo gikan sa gusok sa karnero. Lamian nga potahe kining duha, apan nagpaabot ka ug potahe sa karne sa nating baka. Daghang ginikanan kinahanglang magbag-o sa ilang kaisipan. Tingali wala ka magpaabot ug karne sa karnero, apan imong nakita nga lamian kaayo kini. Sama usab niini sa dihang magpadako ka ug mga anak nga adunay linain nga mga panginahanglan.”

[Mga footnote]