Pagkahimugso sa Bituon Diha sa “Salag” sa Agila
● SA UNSANG paagi mahimugso ang mga bituon? Nganong ang pipila mas dagko ug mas dan-ag kay sa uban? Sa usa ka talagsaon kaayong paagi usa ka hugpong sa mga letrato nga kinuha sa Hubble Space Telescope mahimong magbutyag sa paagi sa pagkahimugso sa bituon. Kining talagsaong kalihokan nagakahitabo sa tunga sa Eagle Nebula, usa ka panganod sa gas ug abog diha sa atong galaksiyang Milky Way.
Sa mga tigtan-aw ug bituon sa yuta, ang Eagle Nebula may dagway nga samag usa ka langgam nga nagtuyhad sa mga pako ug nagbukhad sa mga kuyamoy niini. Ang astronomong si Jeff Hester ug ang iyang mga kauban sa Arizona State University interesado sa pagkuhag mga letrato sa dapit sa mga kuyamoy, nga sa tinagsatagsa nagporma nga samag mga haligi nga kaamgid sa mga simod sa elepante. Didto, ang ultraviolet nga radyasyon naghimo sa mga molekula sa idroheno nga mga ion—sa ato pa, naghukas sa mga elektron niini.
Ang mga letrato sa Hubble nagpadayag sa daghang gagmay nga mga tudlo nga nagsiwil gikan sa mga tumoy sa mga haligi. Sa tumoy sa mga tudlo, ang dasok nga gas nagpormag linginong mga globula diin ang mga bituon ug, sumala sa pipila ka astronomo, tingali bisan ang mga planeta lagmit nga nagkaporma. Bisan pa niana, ang pagdako niini nga mga butang ginapugngan sa kusog nga pagbulhot sa mga gas gikan sa duolan sa usa ka gatos ka bag-ong nahimugsong mga bituon nga naporma nga mas sayo pa gikan sa nebula. Ang kinahayagan niini nga mga bituon tingalig 100,000 ka pilo nga mas hayag sa, ug kapin sa walo ka pilo nga mas init kay sa, atong adlaw. Ang radyasyon niini dayag nga nagpanipis sa dili kaayo dasok nga mga bahin sa nebula. Kini nga proseso, nga gitawag ug photoevaporation, mosanta sa pagporma sa bituon pinaagi sa pagkuha sa materya nga malamoy sa mga bituon nga nagsugod sa pagkaporma. Diha sa mga letrato ang nag-alisngaw nga gas maorag asoaso nga nagsaka gikan sa gas-ug-abog nga mga haligi.
Aron mosugod pagdan-ag ang usa niini nga mga globula sa gas, kinahanglang dako kini nga igong makapatunghag nukleyar nga mga reaksiyon. Gibanabana sa mga siyentipiko nga ang gidak-on niini maoy labing menos 8 porsiyento nianang sa adlaw. Dugang pa, ang igong gidaghanon nga abog sa palibot kinahanglang mawala aron makalusot ang kahayag. Ugaling, kon dili modako ang globula nga igong magpahayag, kini yanong mahimong usa ka itom nga bolang gas nga nailhan ingong brown dwarf. Sa dili pa dugay, ang mga astronomo nakadiskobre sa ilang unang nailhang brown dwarf.
Ang kaamgid sa mga panganod sa abog diha sa Eagle Nebula ngadto sa dakong mga panganod sa liti nga makita sa bagyohong mga adlaw mahimong maglimbong kanimo sa paghunahuna nga ang abog sa mga panganod dili kaayo dako. Sa pagkatinuod, ang matag haligi sa panganod taas kaayo nga ang pangidlap sa kahayag nga naggikan sa usa ka tumoy kinahanglang mobiyahe sa duolan sa usa ka tuig aron makaabot sa pikas tumoy. Lain pa, ang matag “gagming” nga globula diha sa larawan maoy samag gidak-on sa atong sistema solar. Dugang pa, ang nebula layo kaayo nga ang kahayag gikan niini mokabat ug duolan sa 7,000 ka tuig aron makaabot kanato—nga nagabiyahe sa gikusgong 299,792 kilometros matag segundo. Kini nagpasabot nga atong gitan-aw ang Eagle Nebula sama sa dagway niini sa wala pa lalanga ang tawo.
Ang mga astronomo nakaobserbar nga ang pagkaporma sa bituon daw nahitabo usab sa laing mga nebula, sama sa Orion Nebula. Apan, ang anggulo sa pagtan-aw alang niining ubang mga pananglitan magpugong sa tin-aw nga pagtan-aw sa proseso. Ang mga bituon mahimong mamatay usab pinaagi sa yanong pagkasunog, pinaagi sa pagbuto nga kusog kaayo diha sa usa ka supernova, o pinaagi sa pagkabangga ubos sa puwersa sa grabidad ug mahimong usa ka itom nga lungag. Ang Maglalalang sa uniberso, si Jehova nga Diyos, nagpadayon sa pag-ihap sa mga bituon, kay kining tanan iyang giihap ug ginganlan. (Isaias 40:26) Ang “salag” sa agila nga mga bituon hayan nagapasundayag sa pipila ka paagi nga ang Diyos “nagporma sa kahayag” ug nagpatungha sa mga bituon nga lahi ang kasilaw.—Isaias 45:7; 1 Corinto 15:41.—Tinampo.
[Tibuok-panid nga hulagway sa panid 15]
[Picture Credit Line sa panid 14]
J. Hester ug P. Scowen, (AZ State Univ.), NASA