Mga Serbisyo ug Tuboran sa Impormasyon sa Internet

USA ka komon nga tuboran sa impormasyon nga gitagana sa Internet mao ang tibuok-kalibotang sistema sa pagpadala ug pagdawat ug elektronik nga sulat o electronic mail, nga nailhang E-mail. Sa pagkatinuod, ang E-mail naghawas sa dakong bahin sa tanang komunikasyon pinaagig Internet ug alang sa daghan ang bugtong tuboran sa impormasyon sa Internet nga ilang gigamit. Sa unsang paagi kini nagaobra? Aron matubag kanang pangutanaha, repasohon usa nato ang ordinaryong sistema sa koreyo.

Handurawa nga ikaw nagpuyo sa Canada ug buot magpadala ug sulat sa imong anak babaye nga nagpuyo sa Moscow. Human tukmang gisulatan sa adres ang sobre, imo kanang ipadala pinaagig koreyo, nga nagsugod sa panaw sa sulat. Sa usa ka pasilidad sa koreyo, ang sulat ipadala ngadto sa sunod nga dapit, tingali usa ka rehiyonal o nasyonal nga sentro sa pag-apod-apod, ug unya ngadto sa usa ka lokal nga buhatan sa koreyo nga duol sa imong anak babaye.

Ang susamang proseso mahitabo sa E-mail. Human mahan-ay ang imong sulat diha sa kompiyuter, kinahanglang isulat nimo ang E-mail nga adres nga nagpaila sa imong anak babaye. Sa dihang ipadala na nimo kining elektronik nga sulat, kini mobiyahe gikan sa imong kompiyuter, kasagaran pinaagi sa himan nga gitawag ug modem, nga magkonektar sa imong kompiyuter ngadto sa Internet pinaagi sa network sa telepono. Magsugod na kini sa pagbiyahe, padulong sa lainlaing mga kompiyuter nga samag lokal ug nasyonal nga mga pasilidad nga padalhan sa koreyo. Kini adunay igong impormasyon aron ipadala ang sulat ngadto sa usa ka destinasyon nga kompiyuter, diin madawat kana ug mabasa sa imong anak babaye diha sa kompiyuter.

Dili sama sa ordinaryong sulat, ang E-mail kasagarang makaabot sa destinasyon niini, bisan sa laing mga kontinente, sulod sa pipila ka minutos o menos pa gawas kon ang pipila ka bahin sa network puno kaayo o temporaryong wala mag-obra. Sa dihang ang imong anak babaye mosusi sa iyang tipiganan sa elektronik nga sulat, makita niya ang imong E-mail. Ang gikusgon sa E-mail ug ang kasayon sa pagpadala niana bisan ngadto sa daghang mga tigdawat sa tibuok kalibotan naghimo niining popular nga matang sa komunikasyon.

Mga “Newsgroup”

Ang laing popular nga serbisyo gitawag ug Usenet. Ang Usenet magamit sa mga newsgroup alang sa ginurupong mga panaghisgot bahin sa espesipikong mga ulohan. Ang pipila ka newsgroup nasentro sa pagpamalit o pagpamaligya ug lainlaing mga palaliton. Adunay linibong newsgroup, ug sa dihang ang usa ka tiggamit makasulod na sa Usenet, libre ang pagsalmot niana.

Handurawon nato nga adunay usa ka tawo nga miduyog sa usa ka newsgroup nga nalangkit sa pagpangolekta ug prangkiyo. Samtang ang bag-ong mga mensahe mahitungod niining maong pasatiempo ipadala sa ubang nga sumasalmot niining grupoha, ang mga mensahe mabatonan niining bag-ong kaanib. Kining tawhana magrepaso dili lamang sa gipadala sa usa ka tawo ngadto sa newsgroup kondili sa gisulat usab sa uban ingong tubag. Kon, pananglitan, ang usa ka tawo mangayo ug impormasyon mahitungod sa usa ka linaing serye sa prangkiyo, dili madugay human niana lagmit adunay daghang tubag gikan sa tibuok kalibotan, nga nagtanyag ug impormasyon nga mabatonan dayon sa tanan nga misalmot niining maong newsgroup.

May diyutayng kalainan niining ideyaha mao ang Bulletin Board System (BBS). Ang mga BBS susama sa Usenet, apan ang tanang payl nahimutang sa usa ka kompiyuter, nga kasagarang gihuptan sa usa ka tawo o grupo. Ang mga hilisgotan sa mga newsgroup nagbanaag sa lainlaing mga interes, mga panglantaw, ug moral nga mga prinsipyo niadtong naggamit niana, busa gikinahanglan ang pagkamabinantayon.

Pag-ambitay ug Payl ug Pagpangita ug Ulohan

Usa sa orihinal nga mga tumong sa Internet mao ang pag-ambitay ug impormasyon sa tibuok yuta. Ang magtutudlo nga gihisgotan sa miaging artikulo nakakaplag ug laing maestro diha sa Internet nga andam makig-ambit sa nahan-ay nang mga tun-anan para sa kurso. Sulod sa pipila ka minutos ang mga payl gibalhin, bisan pa sa gilay-ong 2,000 ka milyas.

Unsang tabang ang mabatonan sa dihang ang usa wala mahibalo kon asa pangitaa ang usa ka ulohan diha sa Internet? Sama ra nga mangita kita ug numero sa telepono pinaagi sa paggamit sa direktoryo sa telepono, ang usa ka tiggamit mahimong makakaplag ug makapainteres nga mga dapit diha sa Internet pinaagi sa pagsulod una sa nailhang mga dapit nga pangitaanan. Ang tiggamit mosuplay ug usa ka pulong o prase; ang dapit pangitaanan motubag dayon pinaagig listahan sa mga dapit sa Internet diin makaplagan ang impormasyon. Kasagaran, ang pagpangita maoy libre ug dangtan lamang ug pipila ka segundo!

Ang mag-uuma nga gihisgotan sa sinugdan nakadungog bahin sa usa ka bag-ong paagi nga gitawag ug precision farming, nga naggamit ug mga kompiyuter ug mga mapa sa satelayt. Pinaagi sa pagpasulod sa maong prase ngadto sa programa nga maoy mangita, iyang napalgan ang mga ngalan sa mga mag-uuma nga nagagamit niana maingon man ang detalyadong impormasyon mahitungod sa pamaagi.

Ang World Wide Web

Ang bahin sa Internet nga gitawag ug World Wide Web (o, Web) nagtugot sa mga awtor sa paggamit sa usa ka karaang ideya​—nianang sa mga potnot​—sa bag-ong paagi. Sa dihang ang awtor sa usa ka artikulo sa magasin o libro magsukip ug usa ka simbolo sa potnot, atong tan-awon ang ubos sa panid ug lagmit itudlo kita ngadto sa laing panid o libro. Ang mga awtor sa mga dokumento sa kompiyuter sa Internet makahimo gayod sa samang butang ginamit ang usa ka paagi nga maglinya o magpalutaw sa usa ka pulong, prase, o usa ka hulagway diha sa ilang dokumento.

Ang gipalutaw nga pulong o hulagway maoy giya sa magbabasa nga ang nalangkit nga tuboran sa impormasyon sa Internet, kasagaran laing dokumento, naglungtad. Kining maong dokumento sa Internet mahimong kuhaon sa elektronik nga paagi ug makita dayon sa tigbasa. Ang dokumento mahimo ganing anaa sa laing kompiyuter ug nahimutang sa laing nasod. Si David Peal, awtor sa Access the Internet!, nag-ingon nga kining maong paagi “magkonektar kanimo sa aktuwal nga mga dokumento, dili lang kay maghisgot niana.”

Ang Web nagpaposible usab sa pagtipig ug pagkuha, o pagpasalida, sa mga hulagway, mga dibuho, mga kartuning, mga video, ug mga tingog. Si Loma, ang asawa nga gihisgotan sa sinugdanan sa nag-unang artikulo, nakakuha ug nagpasalida ug mubong dekolor nga salida bahin sa bag-ong mga teoriya mahitungod sa uniberso. Iyang nadunggan ang asoy pinaagi sa iyang sistema sa audio sa kompiyuter.

Pagtan-aw sa Net

Pinaagi sa paggamit ug Web browser, ang usa ka tawo sayon ug dali rang makakita sa impormasyon ug mabulokong mga dibuho nga mahimong natipigan diha sa mga kompiyuter sa daghang lainlaing mga nasod. Ang paggamit ug usa ka Web browser susama ra sa pipila ka paagi sa aktuwal nga pagbiyahe, mas sayon lang. Ang usa makaduaw sa mga pasundayag sa Web sa mga Linukot sa Patayng Dagat o sa Holocaust Memorial Museum. Kining maong katakos sa pagngadto-nganhi gikan sa usa ka dapit sa Web diha sa Internet ngadto sa lain kasagarang gitawag ug pagtan-aw sa Net.

Ang mga negosyo ug ubang mga organisasyon nainteres sa Web ingong galamiton sa pag-anunsiyo sa ilang mga produkto o mga serbisyo maingon man sa pagtagana ug ubang matang sa impormasyon. Ilang gimugna ang usa ka Web page, usa ka matang sa elektronikong pasundayagan sa baligya. Human mahibaloi ang adres sa Web page sa usa ka organisasyon, ang mga pumapalit makagamit sa browser aron “mamalit,” o mangitag impormasyon. Apan, sama ra diha sa bisan unsang baligyaanan, dili ang tanang produkto, mga serbisyo, o impormasyon nga gitagana sa Internet maayo.

Ang mga tigdukiduki naningkamot sa paghimo sa Internet nga luwas alang sa sekreto ug inampingang mga kasabotan. (Hisgotan nato ug dugang ang mahitungod sa kasegurohan sa ulahi.) Ang laing tibuok-kalibotang Internet​—gitawag sa pipila nga Internet II​—ginahimo gumikan sa pagdaghan sa komunikasyon diha sa Internet nga gipatungha niining komersiyal nga kalihokan.

Unsa ang “Chat”?

Ang laing komon nga serbisyo sa Internet mao ang Internet Relay Chat, o Chat. Ang Chat nagtugot sa usa ka grupo sa mga tawo, nga naggamit ug mga alias, sa pagpadala dihadiha ug mga mensahe ngadto sa usag usa. Bisan tuod gigamit sa nagkalainlaing pangedaron, kini ilabinang popular taliwala sa mga batan-on. Human makonektar, ang tiggamit makakontak sa daghang ubang tiggamit sa tibuok kalibotan.

Ang gitawag nga mga chat room (mga dapit diha sa web), o mga chat channel (mga koneksiyon), gimugna nga nagpasundayag sa usa ka partikular nga tema, sama sa piksiyon sa siyensiya, mga salida sa sine, mga esport, o paghigugmaay. Ang tanang mensahe nga gitayp sulod sa usa ka chat room makita nga halos magkadungan diha sa mga eskrin sa kompiyuter sa tanang sumasalmot nianang maong chat room.

Ang usa ka chat room sama gayod sa usa ka pundok sa mga tawo nga nakighugoyhugoy ug nag-estoryahanay sa samang panahon, apan ang tanan hinunoa nagtayp ug mugbong mga mensahe. Ang mga chat room kasagarang aktibo sulod sa 24 ka oras sa usa ka adlaw. Siyempre, ang mga Kristohanon nakaamgo nga ang mga prinsipyo sa Bibliya mahitungod sa pakig-uban, sama nianang makaplagan sa 1 Corinto 15:33, mapadapat sa pagsalmot sa mga chat group maingon nga kini mapadapat sa tanang bahin sa kinabuhi.a

Kinsay Mobayad sa Internet?

Tingali mahibulong ka, ‘Kinsay mobayad sa mga bayranan sa lagyong mga distansiya nga mahimong maabot sa usa diha sa Internet?’ Ang galastohan ambitan sa tanang tiggamit, korporasyon ug tinagsatagsa. Bisan pa niana, ang tiggamit dili awtomatikong padad-an ug lista sa bayranan sa long-distance nga telepono, bisan pag nakasulod siya sa daghang internasyonal nga mga dapit. Ang kadaghanang tiggamit adunay kuwenta sa lokal nga kompaniya nga nagsilbing tigtaganag serbisyo sa Internet, kinsa sa daghang kaso magkobra sa tiggamit ug tinong binulang bayranan. Ang mga tigtaganag serbisyo sa Internet kasagarang magsuplay ug lokal nga numero sa telepono aron malikayan ang dugang nga mga bayranan sa telepono. Ang kasagarang binulan nga bayranan sa paggamit maoy duolan sa $20 (T.B.).

Ingon sa imong masabtan, dako ang potensiyal sa Internet. Apan angay ba nimong gamiton kining superhighway sa impormasyon?

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 7]

Mga Adres sa Internet—Unsa Kini?

Ang pag-ila sa mga tawo nga nakonektar sa Internet mapalampos pinaagi sa E-mail nga mga adres. Handurawa nga buot kang magpadala ug E-mail ngadto sa usa ka higala kansang E-mail nga adres mao ang drg@tekwriting.com.b Niining maong pananglitan, ang ilhanan sa maong tawo, o log-in (ilhanan sa pag-establisar ug komunikasyon), mao ang “drg.” Ang mga tawo kasagarang maggamit sa mga sinugdanan sa ilang mga ngalan o bug-os nga ngalan ingong ilang log-in. Ang terminong nagsunod sa simbolo nga “@” lagmit mao ang ilang amo, ilang dapit sa negosyo, o ilang tigtagana sa E-mail nga serbisyo. Niining kasoha, ang “tekwriting” nagpaila sa maong tigtagana. Ang kataposang bahin sa adres nagpaila sa matang sa organisasyon diin adunay log-in ang imong higala. Niining kasoha, ang “com” nagtumong sa usa ka komersiyal nga organisasyon. Ang edukasyonal nga mga organisasyon adunay samang paagi sa pagngalan apan magtapos sa “edu,” ug ang walay-ginansiyang mga organisasyon magtapos sa “org.” Ang laing lagda sa E-mail magtapos sa code sa nasod sa maong tawo. Pananglitan, ang adres nga lvg@spicyfoods.ar nagpakita nga ang tawo kansang log-in maoy “lvg” konektado sa usa ka kompaniya nga ginganlan ug “spicyfoods” sa Argentina.

Ang laing matang sa adres motultol ngadto sa mga dokumento sa Web diha sa Internet. Pananglitan kanang impormasyon mahitungod sa panukiduki bahin sa bagang kalasangan makaplagan sa dokumento sa Web nga nahimutang sa http://www.eco­systems.com/research/forests/rf. Ang mga letrang “http” (Hypertext Transfer Protocol) nagpaila sa lagda sa pagdumala sa usa ka matang sa dokumento sa Web, ug ang “www.ecosystems.com” nagpaila nga ang ngalan sa Web server, usa ka kompiyuter​—niining kasoha maoy usa ka komersiyal nga buhatan nga ginganlag “ecosystems.” Ang aktuwal nga dokumento sa Web mao ang kataposang bahin sa adres​—“/research/forests/rf.” Ang mga adres sa Web kasagarang gitawag ug Uniform Resource Locators, o URLs, sa minubo.

[Footnote]