“Usa ka Kaangayan nga Matahom ang Panimpo”

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA HABAGATANG APRIKA

ANG sinultihan sa tawo maoy usa ka kahibulongan. Mga 100 ka muskulo sa dughan, tutonlan, apapangig, dila, ug mga ngabil ang duyog nga nagaobra aron sa pagpatungha ug dili-maihap nga lainlaing mga tingog. Ang matag muskulo maoy hugpong sa gatosan hangtod sa linibong mga lanotlanot. Mas daghan pang selula sa utok ang nagkontrolar niining maong mga lanotlanot sa muskulo kay sa gikinahanglan sa pagpalihok sa mga muskulo sa bitiis sa usa ka atleta. Ang usa ka selula sa nerbiyos igo na sa pagpalihok sa tanang 2,000 ka lanotlanot sa muskulo sa bagtak. Sa kasukwahi, ang mga selula sa nerbiyos nga nagkontrolar sa voice box, o tilaok, mahimong konektado sa ingon ka diyutay sa duha o tulo ka lanotlanot sa muskulo.

Ang matag pulong o mubong prase nga imong isulti adunay kaugalingong laraw sa paglihok sa muskulo. Ang tanang impormasyon nga gikinahanglan sa pagsulti sa prase sama sa “Komosta ka?” gitipigan sa dapit sa imong utok nga nagkontrolar sa pagsulti. Nagkahulogan ba kini nga ang imong utok naggamit sa talagsaon, dili-mapasiboong lakang-por-lakang nga programa sa muskulo sa pagsulti sa matag pulong o prase? Dili. Ang mga katakos sa pagsulti mas labi pang katingalahan kay niana. Pananglitan, tingali may luas ka sa imong baba nga nagpalisod sa paglitok sa mga pulong sa imong kaugalingong paagi. Nga walay paghunahuna, ang utok mopasibo sa paglihok sa mga muskulo sa pagsulti, nga makapaarang kanimo sa paglitok sa mga pulong nga mas duol kutob sa maarangan sa imong naandang paagi sa pagsulti. Kini nagpunting ngadto sa laing kahibulongang kamatuoran.

Ang yanong binaba nga pangomosta sama sa “Hi” mahimong magpasabot ug daghang kahulogan. Ang tono sa tingog mahimong magpadayag kon ang nagsulti malipayon, mahinamon, gilaayan, nagdali, napikal, naguol, o nahadlok ug mahimong magbutyag ug lainlaing mga sukod sa maong emosyonal nga mga kahimtang. Oo, ang kahulogan sa usa ka ekspresyon mahimong mausab depende sa sukod sa kalihokan ug sa daklit nga panimpo sa daghang lainlaing mga muskulo.

“Sa igoigong gikusgon,” misaysay si Dr. William H. Perkins sa iyang librong Stuttering Prevented, “kita mosulti ug mga 14 ka tingog matag segundo. Kana maoy doble sa gikusgon sa atong pagkontrolar sa atong dila, mga ngabil, apapangig o bisan unsang ubang bahin sa atong mekanismo sa pagsulti sa dihang lihokon nato kana sila nga bulag sa usag usa. Apan tapoa kana sila alang sa pagsulti ug sila moobra sama sa paagi nga ang mga tudlo sa batid nga mga tigmakenilya ug mga pianista sa konsiyerto nagaobra. Ang ilang paglihok magsaylob diha sa usa ka kaangayan nga matahom ang panimpo.”

Sa limitadong gilapdon, ang pipila ka langgam makasundog sa mga tingog sa sinultihan sa tawo. Apan walay mananap nga may utok nga giprograma sa pagpatungha sa sinultihan sa paagi nga sama sa tawo. Dili ikatingala nga ang mga siyentipiko wala molampos sa ilang mga paningkamot sa pagtudlo sa mga amo nga mosultig tin-awng mga pulong. Sumala sa neurobiologong si Ronald Netsell, ang kahanas nga gikinahanglan sa pagsulti ikatandi nianang sa “talagsaong tawo nga motugtog sa piano ‘pinaagi sa pandungog’ lamang.” O ingon sa gihinapos sa usa ka leksikograpo nga si Ludwig Koehler: “Ang sinultihan sa tawo maoy usa ka sekreto; kana usa ka langitnong gasa, usa ka milagro.”