Pagpangulit ug Kahoy—Usa ka Karaang Arte sa Aprika

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Nigeria

ANG mga tigkulit ug kahoy nagkapuliki sa dugay nang panahon sa Siyudad sa Benin, nga nahimutang sa karong habagatang Nigeria. Upat ka gatos ka tuig kanhi, ang Siyudad sa Benin mao ang kaulohan sa usa ka gamhanan ug organisado kaayong gingharian sa kalasangan. Ang mga bisita gikan sa Uropa nahingangha sa halapad, tul-id nga mga dalan sa siyudad, ang maayong pagkahan-ay nga mga balay niini, ug ang may dignidad ug masinundanon sa balaod nga katawhan niini. Sa kasiglohan ang Siyudad sa Benin nag-uswag ingong usa sa labing hinungdanong mga sentro sa komersiyo ug kultura sa kasadpang Aprika.

Ang gingharian sa Benin gimandoan sa sunodsunod nga mga hari nga gitawag ug mga oba. Ang mga oba aktibong nagpalambo sa arte. Nagdayandayan sa ilang maanindot nga palasyo sa Siyudad sa Benin mao ang mga kinulit nga kahoy nga pormag mga ulo, matahom nga mga plaka sa bungbong nga hinulma sa tumbaga, ug mga obra-maestra sa garing nga giampingan pagkulit. Bisag ang karaang mga kinulit nga kahoy wala makalahutay sa mga pagdaot sa panahon ug mga anay, tin-aw nga aktibo ang mga tigkulit ug kahoy sa gingharian. Si Martins Akanbiemu, kanhing kurador sa Nasodnong Museyo sa Lagos, misulat: “Ang kapunongan sa mga tigkulit ug kahoy . . . mopatim-aw nga mao ang labing karaang kapunongan sa mga tigkulit nga nagtrabaho alang sa Oba.”

Niadtong 1897, ang mga puwersa sa Britanya nanglungkab sa Siyudad sa Benin ug nagdala ngadto sa Uropa sa karong mahal kaayong mga bahandi sa arte niini​—kapin sa 2,000 ka buok. Karong adlawa, ang kinadak-ang koleksiyon sa karaang arte sa Benin gipasundayag, dili sa Nigeria, kondili sa mga museyo sa London ug Berlin.

Pagpangulit ug Kahoy Karong Adlawa

Karong adlawa ang Siyudad sa Benin maoy usa ka puliking siyudad sama sa daghang ubang siyudad sa Nigeria. Bisan pa, nagpabilin ang mga timailhan niini sa karaang himaya. Ang palasyo gitukod pag-usab, ug nagpuyo didto ang presenteng oba. Imong makita ang lalom nga trinsera nga naglibot sa karaang siyudad; ug kon ikaw mamati pag-ayo, imong madungog ang hinay nga tinagiktik sa tigib diha sa kahoy.

Usa ka tawong ginganlag Johnson nagkulit ug kahoyng mga kinulit sa Siyudad sa Benin sulod sa 20 ka tuig. Sa milabayng mga siglo, ang kahoy ug tumbaga nga mga ulo nagtipig sa handomanan niadtong nangamatay; nag-adorno kini sa mga altar sa pagsimba sa katigulangan. Apan ang mga ulo nga gikulit ni Johnson dili kaamgid niadtong kanhi gigamit alang sa relihiyosong mga katuyoan. Ang iyang mga kinulit maoy alang sa dekorasyon lamang.

Gigamit ni Johnson ang kamagong, usa ka gahi, daling matigpod nga kahoy nga angayan sa pagkulit. Siya nagagamit kanunay sa lubas, o subok, sa kahoy. Ang lubas sa kamagong sa Nigeria maoy sagad luto nga pagkaitom, bisag ang pipila ka mga kahoy may lubas nga binadlisan o may pagkaabohon ngadto sa itom ang kolor. Gilakip niya ang pipila ka dili lubas, o gawas nga bahin sa kahoy, diha sa kinulit; kini nakadugang sa maanindot pulang kolor, nga mobagay sa itom nga kolor. Ang pula ug itom nga kamagong mapasinaw ngadto sa magilakon nga katahom.

Daghan ang kamagong sa Nigeria. Sa dihang putlon ang kahoyng kamagong, sagad kini biyaan sa lasang sulod sa pipila ka bulan aron mauga. Bisag ang kahoy nga kamagong anaa na sa iyang pandayan, tugotan ni Johnson ang kahoy nga mauga sulod sa pipila pa ka bulan sa dili pa kini niya gamiton. Kini hinungdanon, sanglit ang kahoy nga dili uga mahimong mausab ang porma ug moliki.

Sa dihang siya andam na sa pagkulit, mogamit si Johnson ug gabas sa pagputol sa usa ka pintol nga 15 pulgada ang gitas-on. Human maghulat ug laing semana aron matino nga dili moliki ang pintol, markahan ni Johnson ang pintol pinaagig tisas aron idrowing ang ulo nga buot niyang kuliton, ug dayon siya magsugod sa pagkulit.

Una iyang gamiton ang lapad nga tigib, dayon ang lukob nga tigib, ug dayon ang pangpino nga tigib. Human niana, kagisan niya kini pinaagig limbas. Unya mogamit ug kutsilyong igkukulit sa pagdetalye. Samtang nagkulit si Johnson, siya nagtagad pag-ayo sa kahoy. Ang pagkadanghag mohatag sa kinulit ug katingad-an tan-awong pahiyom o mata nga nagtan-aw sa sayop nga direksiyon.

Pagkatapos sa pagkulit, ang mga aprentis ni Johnson magliha sa pintol ginamit ang nagkapinong mga grado sa papel-de-liha. Sa kataposan, hidhiran nila kini ug barnis o pasinaw sa sapatos ug brutsahan kini pinaagig brutsa sa sapatos aron mosinaw. Nagkinahanglan ug duha ka adlaw ang pagkulit ug ulo nga kahoy sama sa usa diha sa mga larawan. Nagkinahanglan ug laing tulo ka adlaw ang pagliha ug pagpasinaw niana.

Sa dihang natapos na ang pagkulit, gipadaplin kini ni Johnson sulod sa duha ka bulan aron matino nga walay motunghang mga liki. Kon uga kaayo ang kahoy sa dili pa magsugod ang pagkulit, kini dili moliki. Sagad mao kana ang kahimtang. Kon moliki man, ang kinulit ibalik sa pandayan aron matapalan ang liki, malihaan, ug mapasinawan pag-usab.

Pagkat-on sa Arte sa Pagkulit

Si Johnson may unom ka aprentis, nga nag-edad gikan sa 10 ngadto sa 18 anyos. Nakat-onan nila ang arte sa pagkulit nga paatras, gikan sa kataposang hugna sa trabaho ngadto sa una. Niining hugnaa ang unang butang nga makat-onan sa aprentis mao ang pagpasinaw. Dayon makat-onan niya ang pagliha. Sa ulahi, tudloan siya kon unsaon paggamit sa limbas. Sa ngadtongadto, moabot ang adlaw sa dihang mogamit siya sa lapad nga tigib aron himoon ang unang pagkulit diha sa usa ka bag-ong pintol.

“Dili tanan mahimong usa ka magkukulit,” matod ni Johnson. “Una, kinahanglang aduna kay kinaiyanhong hilig uban ang katakos nga makasentro sa pagtagad. Angay ka usab nga makakat-on kon unsaon pagpailob sa imong pag-uswag ug kon unsaon pagsagubang sa imong kapakyasan. Nagkinahanglan ka usab ug paglahutay, sanglit nagkinahanglan ug labing menos tulo ka tuig nga mahanite sa pagkulit. Apan dili kana ang kataposan niana​—ang pagkat-on dili gayod matapos. Pinaagig pagbansay, ikaw mouswag kanunay.”

[Kahon/Hulagway sa panid 20]

Ang Olmigas ug ang Tigkulit ug Kahoy

Ang pipila nag-ingon nga ang arte sa Aprika nautang sa puti nga olmigas, o anay. Ang tigkulit ug kahoy mohimog kinulit, ug ang puting olmigas (uban ang tabang sa tropikanhong klima) magdaot niini, usahay sulod sa pipila ka adlaw! Latas sa kasiglohan ang puting olmigas nagpapuliki sa tigkulit ug kahoy. Kini nahimong walay kataposan apan maayong siklo: Ang olmigas magdaot sa kinulit, ug ang tigkulit magsugod ug bag-o, uban ang mga kahigayonan sa pagpauswag sa iyang katakos ug pag-ugmad sa mahandurawong bag-ong mga estilo.

Ang librong African Kingdoms nag-ingon: “Ang agup-op ug ang kugihang puting olmigas sa dakong bahin nagwagtang sa bisan unsang purohan nga ang estilo sa mas karaang mga kinulit masundog o makaimpluwensiya sa nagsunod nga mga kaliwatan. Busa, duyog sa panginahanglan pag-usab sa bag-ong mga kinulit, dihay mas dakong kahigayonan usab alang sa panaglahi sa porma; mas menos nga pagkopya, ug mas dakong pagsalig sa indibiduwal nga kahanas ug paghanduraw.”

Ang pipila nag-ingon nga kining relasyona tali sa olmigas ug sa tigkulit ug kahoy motabang sa pagpatin-aw sa artistikanhong kahawod nga naghimo sa Aprikanhong arte nga ilado kaayo. Sa iyang librong Nigerian Images, ang eskolar nga si William Fagg nag-ingon: “Atong pasalamatan . . . ang puting olmigas, nga, bisag wala tingali kagustohi sa tawo ang kadaghanan sa mga kalihokan niini, nalangkit latas sa kasiglohan ug mga milenyo sa padayon ug tuman ka mabungahong relasyon uban sa tropikanhong tigkulit ug kahoy.”

[Picture Credit Line]

Kortesiya ni Dr. Richard Bagine

[Mga hulagway sa panid 19]

Paghimog kinulit:

1. pagpili sa kinamaayohang pintol,

2. pagdrowing sa ulo nga kuliton,

3. paggamit sa tigib,

4. pagliha, 5. pagpasinaw