Ang mga Gasa sa Kahoy

Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Morocco

UNSA ba ang gikahiusahan sa arka ni Noe, sa clarinet, sa globo ni Copernicus, ug sa magasin nga imong ginabasa? Silang tanan gikan sa usa ka tinubdan: mga kahoy. Adunay pipila ra ka natad sa kalihokan sa tawo nga niana ang mga kahoy walay bahin, o wala pay usa ka bahin. Kon kaha nagatindog sa lasang ug gitumba ug gianihan, ang kahoy nagahatag ug mga gasa sa kalibotan sa buhing mga linalang, ilabina sa tawo.

Ang Buhing Kahoy

Sa lasang, ang kahoy matahom ug halangdon. Kinsay dili mahibulong sa hinay ug lihok nga salapiong mga dahon sa birch, o matingala sa kahibulongan sa matahom gayod nga mga dahon sa tinghunlak sa maple sa Amerika del Norte? Kinsay dili mahimuot sa pagpuno sa iyang baga sa hinlong hangin sa lasang, tapos sa pagpuyo sa usa ka baho, hugaw nga siyudad? Ang kakahoyan nagatagana usab ug batogan sa daghan nga kalanggaman, mga hayop, ug ubang lasangnong kinabuhi. Nasayod ka ba nga sa magabii ang usa ka kahoy tingali mahimong puy-anan sa libolibong kalanggaman? Dinhi sa Morocco, ang pila ka kahoy nahimo gani nga dangpanan sa mga kanding, nga nagakatkat sa argan nga kakahoyan ug sa kahangol nagakaon sa ilang mga dahon.

Gikan sa buhing kahoy, ang tawo nagakuha sa sungsong, latex, latik, kamangyan, salong, tannin, ug mga tina. Ang goma, insulasyon, mga dulse, sabon, barnis, pintal, agwa, haplas, kosmetiko, mga medisina, ug bisan ang tsa mao ang laing mga gasa sa buhing kahoy alang sa katawhan.

Ang kahoy nagadulag laing hinungdanong bahin. Gikan sa atmospera, ilang ginasuhop ang carbon dioxide (nga makadaot sa tawo) sa ilang mga dahon, hawiran ang carbon, ug ipagawas ang mohatag ug kinabuhi nga oksiheno. Sa ingon sila nagabulig sa paghupot sa atmospera nga puwedeng ginhawaon sa mga hayop ug sa tawo. Ang mga kahoy nagasanta usab sa pagkabanlas sa yuta pinaagi sa paghawid sa tubig diha sa yuta ug pagbabag sa pagkaagos sa ibabaw nga bahin sa yuta. Sanglit ang kakahoyan nagakupot ug daghang tubig, ang mga lasang dili apektado sa mga hulaw. Dugang pa, ang kakahoyan nagapakig-ambit sa ilang kabasaon uban sa labi pang delikadong mga tanom. Ang gagmay nga mga hardin sa utanon nagalambo diha sa tabunok nga dapit nga imugna sa dagkong kakahoyan sa semi-disyerto nga mga rehiyon sama sa habagatang Algeria.

Ang Giani nga Kahoy

Inig-abot sa adlaw nga anihon ang usa ka kahoy​—nga mao, nga tumbahon ug gamiton ang iyang tabla; kini mahimong pahimuslan sa usa sa tulo ka paagi: alang sa sugnod (ingon kaha nga igsusugnod sa daoban, sama sa oling, o sa methanol); alang sa papel​—tingali ang pangunang kagamitan sa tabla​—alang sa pagpanukod (diha kaha sa iyang kinaiyanhong kahimtang o ingong plywood o dinukdok nga tabla). Usa ka ekselenteng insulador, ang kahoy maoy bililhong kaayong igtutukod sa Amerika del Norte ug Scandinavia, diin grabe ang mga tingtugnaw. Didto, daghang balay ang gam-on sa bug-os sa kahoy, bisan pag kini takoban sa bato o sa tisa.

Kon putlon ang hustong matang sa kahoy sa hustong panahon ug gamiton sa maayong mga kahimtang, ang tabla mahimong taas kaayo ug kinabuhi. Mga 20 anyos sa miagi, samtang gihimo ang trabaho sa pantalan sa La Pallice, Pransiya, ang 2,000 tuig ug edad nga tablang tugsok nadiskobrehan. Ang pila ka matang sa tabla durable kaayo, sama sa sidro, nga mao ang interyor nga mga bungbong sa templo ni Solomon, ug ang akasya, nga gigamit paggama sa arka sa tugon. (Exodo 25:​10; 1 Hari 6:​14-16) Sa daghang Uropanhong mga siyudad, ang mga troso nga mga balay sa edad-media gipreserbar. Bisan pag nag-edad na sa ubay-ubayng kasiglohan, ang pipila sa maong mga tinukod giguba ug gitukod pag-usab sa ubang mga dapit, sa dihang sila makababag sa kauswagan sa modernong kasiyudaran.

Hangtod sa miaging siglo, ang tanang barko ginama sa tabla. Dili pa dugay, ang kapitan sa usa sa pipila ka tablang mga barko gigamit pa sa komersiyal nga transportasyon giinterbiyo sa usa ka Pranses nga programa sa radyo. Sa gipangutana bahin sa edad sa iyang barko, siya makusganong mipahayag sa iyang hunahuna sa miingon siya: “Sa dihang ang usa ka asirong barko maoy 25 anyos sa edad, kini mao na lamay tumpok sa biya, samtang ang usa ka tablang barko sa gihapon bag-o.”

Ang mga panday niadto mahibalo unsaon sa paggama sa tabla nga labi pang lig-on. Pananglitan, ang mga panday sa navy gikatahong naglubong sa mga tablang mga bahin sa barko diha sa lapok sa pantalan sulod sa napulo ka tuig ug unya giasembol ang barko. Ang maong pagtambal giingon nga nagama sa barko nga dili madutlan sa anay ug nagpanalipod sa tabla. Usab, kon nahibaloan nga ang tabla nga palutawon mas magdugay kon kini magpabilin sa tubig sa dugay nga panahon una pa pamalahon. Ang kahoy nga magpabilin sa asgad nga tubig sa punto nga makasuhop ang asin dili mahiwi. Niining mga adlawa, ang mga tawo nagadali kaayo nga sila wala na magagamit sa maong kinaraang paagi sa pagpreserbar sa tabla.

Halos usa ka siglo, ang mga tren ginama sa tabla. Dihang sila 50 anyos sa edad, ang mga karwahi tingali hupas na sa uso, apan anaa gihapon sa ekselenteng kahimtang. Hangtod pa sa katuigan sa 1920, gigamit nga kaylap ang kahoy sa industriya sa kotse, diha sa lawas ug sa interyor. Karon adlawa, daghang maikagon bahin sa kotse ang mahinumdom nga mamingawon sa panahon sa dihang ang mga magbubuhat nagpasigarbo sa pagbuhat ug maayong trabaho. Pila ka modernong kotse ang magamit sulod sa 20 anyos o kapin pa ug unya ipasundayag sa walay depekto nga kahimtang ingon nga mga pasundayag sa museo?

Ang pila ka matang sa kahoy, sama sa oak, doble ang kalig-on kay sa samang gidaghanon sa masa sa humok nga asiro ug aluminyo. Kini nagapatin-aw nganong ang kahoy gigamit nga kaylap sa ayroplano sa nangagi. Ang kahoy nga may kamangyan duna say daghang kagamitan diha sa mekanikal ug sa elektrikal nga mga natad.

Adunay usa ka natad nga niana ang kahoy mao ang hawod: ang muwebles. Ang modernong mga tigdekorar nagpailaila sa ubang mga materyales sama sa asiro nga may chrome, bildo, ug plastik. Apan bisan pa niana, walay makaindig sa kinaiyanhong kahoy sa paghatag sa pagbati sa kainit ngadto sa usa ka kuwarto. Tingali kana ang hinungdan ang Formica, usa sa labi pang malamposong kapuli sa veneer nga kahoy subsob gam-on sa pagsuhid sa dagway sa kahoy.

Ang kahoy nagaapektar pa sa atong mga panlami. Sa dihang si Julius Caesar ug ang iyang kasundalohan misulong sa Gaul (modernong-adlawng Pransiya), ilang nadiskobrehan ang lami kaayo nga bino. Ang hinungdan mao nga lahi sa ubang Mediteraneong mga katawhan, ang mga taga Gaul nagpundo sa ilang bino sa kahoy nga mga sudlanan. Ang kahoy nga mga baril nagabalhin sa lain ug lami nga alkohol, nga presko gikan sa distileriya ngadto sa ekselenting ilimnon. Ang alkohol gikan sa bino, nga gipalaon diha sa kahoy nga mga baril, mawad-an sa dili kinahanglan nga acetone ug sa ether ug magasuhop sa tannin.

Sa natad sa musika, walay katumbas ang mga tuno sa kahoy. Ang istriktong pagpili sa matang ug kalidad sa kahoy hinungdanon sa paggama sa de-kalidad nga tulonggon. Ugaling, kon gamiton sa mga tulonggon ang kahoy dili moantos sa pagmaltratar. Ang mga paagi sa pabrika gisulayan sa paggama ug biyolin, apan dili maayo ang resulta. Walay makapuli sa gugma ug kasinatian sa kinamot nga pagbuhat ug sa paggamag usa ka tulonggon nga may nindot nga kalidad sa tuno.

Ang kahoy gigamit alang sa halos tanang butang. Kini gigama nga mga karwahi, ug ang kadalanan gihanigan niini. Ang kahoy nga bunal gigamit sa pagpadapat sa disiplina ug ang kahoy nga baton nag-alagad sa pagdumala sa mga orkestra. Ang kahoy nga mga agianan sa tubo gipanukod, ug ang kahoy gigamit pa sa paggamag mga orasan​—nga apil ang mga bolitas ug ehe. Ang Mona Lisa, lagmit ang labing bantog nga dibuho sa kalibotan, gipintalan ibabaw sa usa ka pligo sa kahoy. Ang unang istitoskop, nga ginama ni Dr. René Laënnec, ginama usab sa kahoy.

Kataposang Pag-alagad

Sa kataposan, dihang madunot na ang kahoy nga muwebles, mga tulonggon, ug ubang mga butang ug sunogon, ang kahoy makasilbi gihapon kanato. Ang abo sa nasunog nga kahoy, kay tugob sa potassium, gamiton sa sabon ug ingong abuno. Apan komusta ang anuus sa aso sa kahoy? Dili ba kana makasamok lamang nga walay pulos? Dili gayod! Bisan kining kataposang bilin sa kahoy maoy ekselenteng abuno nga nagahanaw sa lumot sa kapatagan.

Busa, sa lasang ug dihang anihon, ang kahoy nagahatag ug daghang gasa sa katawhan. Tinuod, ang tawo migamit usab sa kahoy sa paggamit ug mga bapor de giyera ug mga hinagiban sa pagpatay. Karong adlawa, hinunoa, ang kahoyng mga hinagiban wala na mauso. Kini nahiangay! Labi pang maayo nga ang halangdon nga kahoy magaalagad sa tawo inay kay mobulig sa paglaglag kaniya. Pagkadakong panalangin ang gihatag ni Jehova sa iyang gilalang ang kahoy! Sumala sa giawit sa salmista (lagmit giduyogan sa honi nga gitugtog sa usa ka kahoy nga tulonggon): “Kamong kakahoyan nga nagabunga ug kamong tanang sidro, . . . dayega ang ngalan ni Jehova.”​—Salmo 148:9, 13.